Μνημόσυνο και Αποκαλυπτήρια της προτομής του Ηγουμένου της Ι.Μ.Τροοδιτίσσης Επιφανίου (1850-1915)

Ομιλία της Α.Μ. του Αρχιεπισκόπου Κύπρου κ.κ. Χρυσοστόμου κατά την τελετή των αποκαλυπτηρίων της προτομής του αειμνήστου Ηγουμένου της Ιεράς Μονής Τροοδιτίσσης Επιφανίου Αγγελίδη (1850-1915), που έγιναν στον Άγιο Αμβρόσιο της επαρχίας Λεμεσού την Κυριακή 22 Νοεμβρίου 2009.

“Με αισθήματα βαθιάς συγκίνησης ανταποκριθήκαμε στην ευγενή πρόσκληση του Κοινοτικού Συμβουλίου Αγίου Αμβροσίου Λεμεσού και ήλθαμε σήμερα εδώ, για να προστούμε του μνημοσύνου και να τελέσουμε τα αποκαλυπτήρια της προτομής τού εκ της κοινότητος αυτής αειμνήστου Ηγουμένου της Ιεράς Μονής Τροοδιτίσσης Επιφανίου Αγγελίδη, με την ευκαιρία και της συμπλήρωσης εκατό χρόνων από την ίδρυση απ’ αυτόν του Α΄ Δημοτικού Σχολείου στη γενέτειρά του. Αποτίουμε, έτσι, τον οφειλόμενο και πρέποντα φόρο τιμής και ευγνωμοσύνης προς το μεγάλο και σπουδαίο αυτόν Ηγούμενο της ιστορικής Ιεράς Μονής Τροοδιτίσσης

Αναμφίβολα, η όλη προσφορά του αοιδίμου Ηγουμένου Επιφανίου προς την Εκκλησία, το λαό και την πατρίδα μας υπήρξε πολύμορφη και πολυσήμαντη. Γι’ αυτό και η ωραία αυτή πρωτοβουλία του Κοινοτικού Συμβουλίου Αγίου Αμβροσίου, είναι αξία παντός επαίνου. Άλλωστε, η απονομή τιμής προς τους ανθρώπους εκείνους, οι οποίοι εκδαπάνησαν τη ζωή τους υπέρ της Εκκλησίας και της κοινωνίας της πατρίδας μας, αποτελεί επιτακτικό καθήκον όλων μας, όλου του λαού μας.

Τονίζουμε ιδιαίτερα ότι η μορφή του Ηγουμένου Επιφανίου θα παραμείνει φωτεινός φάρος, ο οποίος και θα καθοδηγεί πάντοτε το λαό μας στην εκπλήρωση του χρέους, το οποίο έχουμε από τη μια μεριά ως Ορθόδοξοι Χριστιανοί, και από την άλλη ως Έλληνες Κύπριοι. Υπογραμμίζουμε, ακόμη, ότι η ζωή του θα εμπνέει εις το διηνεκές το χριστεπώνυμο πλήρωμα της Εκκλησίας μας, το δε έργο και η όλη προσφορά του θα γονιμοποιούν μέσα στις ψυχές, ιδιαίτερα των νέων μας, το σπέρμα τόσο της εκκλησιαστικής κατάφασης και της πνευματικής καταξίωσης, όσο και της κατίσχυσης των ιδεωδών της ελευθερίας, αλλά και της προαγωγής των αγαθών της Εκπαίδευσης, και γενικότερα της Παιδείας, στη νήσο μας.
Ο αείμνηστος Ηγούμενος Επιφάνιος γεννήθηκε το 1850 στην κοινότητα Αγίου Αμβροσίου Λεμεσού. Από την παιδική του ηλικία είχε την ευλογία να ενταχθεί ως δόκιμος και να υπηρετήσει την Ιερά Μονή Τροοδιτίσσης. Σε ηλικία είκοσι (20) ετών, το 1870, έλαβε σ’ αυτήν τον πρώτο βαθμό της ιερωσύνης, αφού χειροτονήθηκε διάκονος.

Κατά τους δύσκολους εκείνους καιρούς, που συνέπεσαν και με το τέλος της Τουρκοκρατίας στη νήσο μας, ανέλαβε καθήκοντα Ιεροδιακόνου του Ιερού Ναού Αγίας Νάπας Λεμεσού. Παράλληλα, φοίτησε στην Ελληνική Σχολή της πόλης, πλησίον του φημισμένου κατ’ εκείνη την εποχή δασκάλου Ανδρέα Θεμιστοκλέους, συμπληρώνοντας, έτσι, τις γραμματικές του γνώσεις, που απέκτησε ενωρίτερα στην Ιερά Μονή Τροοδιτίσσης.

Απόδειξη της μεγάλης του επίδοσης στα γράμματα, αλλά και της αγάπης του προς την παιδεία και της σημασίας που απέδιδε στην Εκπαίδευση, ήταν και το γεγονός ότι δίδαξε και ο ίδιος, στη συνέχεια, για πέντε χρόνια στην εν λόγω Ελληνική Σχολή της Λεμεσού. Ακολούθως, στις αρχές της δεκαετίας του 1880, ο τότε Μητροπολίτης Κιτίου Κυπριανός τον έστειλε στο Μονάγρι, όπου και πρόσφερε τις υπηρεσίες του για τρία χρόνια από τη μια μεριά ως Ιερέας της κοινότητας και από την άλλη ως δάσκαλος στην εκεί Σχολή, την οποία ίδρυσε η ευημερούσα κατά την εποχή εκείνη Κυπριακή Αδελφότητα Αιγύπτου, η οποία και κάλυπτε τα λειτουργικά της έξοδα.

Αναφέρουμε, ακόμη, για την ιστορία ότι για κάποιο χρονικό διάστημα ανέλαβε και τη διαχείριση των κτημάτων και της όλης περιουσίας της εγκαταλελειμμένης Ιεράς Μονής Τιμίου Σταυρού Ομόδους.

Αλλά και όταν η Αδελφότητα της Ιεράς Μονής Τροοδιτίσσης τον παρακάλεσε να επιστρέψει και να αναλάβει τη διεύθυνση της Ελληνικής Σχολής, που λειτουργούσε στην Ιερά Μονή, ο ίδιος πρόθυμα ανταποκρίθηκε. Χαρακτηριστικό της σημασίας, που απέδιδαν οι Ιερές μας Μονές, και γενικότερα η Εκκλησία της νήσου μας, στην ύπαρξη και λειτουργία Ελληνικών Σχολών είναι και το διασωζόμενο πρακτικό του διορισμού του, ημερομηνίας 28ης Ιουλίου 1888. Το εν λόγω διοριστήριο έγραφε, μεταξύ άλλων, και τα εξής: «Οἱ ὑπογεγραμμένοι Μοναχοί Πατέρες τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Τροοδιτίσσης, ἀποτελοῦντες τήν σύνοδον αὐτῆς, λαβόντες ὑπ’ ὄψιν ὅτι πολλοί ἐξ ἡμῶν ἔχουσιν ἀνάγκην τῆς σπουδῆς τῆς γλώσσης καί ὅτι ἡ σύστασις Σχολῆς δύναται νά ἀποβῇ χρήσιμος καί εἰς τούς πέριξ κατοίκους, ἐκ συμφώνου πάντες διορίζομεν διδάσκαλον τῆς Μονῆς τόν Πανοσιώτατον Ἱερομόναχον Ἐπιφάνιον ἐπί μίαν τριετίαν, μέ ἐτήσιον μισθόν εἴκοσι λιρῶν στερλινῶν. Ὁ διδάσκαλος θά ἀπολαμβάνῃ ἐν τῇ Μονῇ καί ἐλευθέρας κατοικίας, τροφοδοσίας, πλύσεως καί ὑπηρεσίας».

Τέσσερα χρόνια πιο ύστερα, το 1892, ο τότε Ηγούμενος Γερμανός πέθανε και η Αδελφότητα της Ιεράς Μονής, εκτιμώντας τις αρετές του Επιφανίου, τον εξέλεξε ως νέο Ηγούμενο. Τότε ήταν που ο Επιφάνιος έδειξε και τις διοικητικές του ικανότητες. Αρκεί να πούμε ότι από την αρχή βρέθηκε στην ανάγκη να εργαστεί σκληρά και επίπονα για την αποκατάσταση της ευπείθειας και της τάξης, που διασαλεύθηκαν σοβαρά. Ο ίδιος είχε διαπιστώσει ότι κατά την περίοδο εκείνη δεν υπήρχε ανάμεσα στο προσωπικό της Μονής η αναγκαία υπακοή. Γι’ αυτό και δέκτηκε να αναλάβει την Ηγουμενία της Μονής «ἵνα μή περιέλθῃ τό Ἱερόν τοῦτο Κατάστημα εἰς σύγχυσιν καί ἀταξίαν». Δεν δίστασε προς τούτο να λάβει αυστηρές αποφάσεις, για όποιον αρνείτο να εκτελέσει την υπηρεσία, η οποία του ανετίθετο, τις οποίες αποφάσεις και ενέκρινε η Αδελφότητα της Μονής. Οι εν λόγω αποφάσεις όριζαν ότι όποιος, κατά συστηματικό τρόπο και κατ’ εξακολούθηση, διέπραττε παραπτώματα, «διά μέν τήν πρώτην φοράν νά στερῆται τῆς τροφῆς ἐπί ἡμέρας τρεῖς, διά δέ τήν δευτέραν παρακοήν νά φυλακίζηται ἡμέρας τρεῖς, καί διά τήν τρίτην παρακοήν νά ἀποβάλληται τῆς Μονῆς, ἀφοῦ προηγουμένως ἐγκρίνει τοῦτο καί ὁ Ἀρχιερεύς»!

Γενικά, ο Ηγούμενος Επιφάνιος καθ’ όλη τη διάρκεια της Ηγουμενίας του (1892-1915) υπηρέτησε με υπερβάλλοντα ζήλο και υποδειγματική αφοσίωση την Ιερά Μονή της μετανοίας του. Ιδιαίτερα τονίζουμε τις συνεχείς και άοκνες προσπάθειές του, που στόχο είχαν να επαναφέρουν την Ιερά Μονή Τροοδιτίσσης στην παλαιά της εύκλεια και ευημερία. Χάρη στις δικές του προσπάθειες, ανακαινίσθηκε επί των ημερών της Ηγουμενίας του ο ξενώνας, με τους τρεις ορόφους του, που είχε κτιστεί ένα αιώνα περίπου παλαιότερα, επί Ηγουμένου Νικηφόρου. Επισκεύασε, επίσης, και τα άλλα κτίσματα της Μονής. Εφρόντισε, ακόμη, για την απαραίτητη επίπλωση της Μονής καθώς και για την κατασκευή μεγάλης Βιβλιοθήκης από ξύλο καρυδιάς.

Να προσθέσουμε, επίσης, και τούτο, ότι δηλαδή όταν οι Άγγλοι έγιναν οι κυρίαρχοι της νήσου (1878), περιόρισαν εις το ελάχιστο τα δικαιώματα της Μονής επί της δασικής γης γύρω απ’ αυτήν, μειώνοντάς τα σε 64 μόλις στρέμματα, πράγμα που τη δυσκόλευε αφάνταστα. Ο Επιφάνιος ανέπτυξε από την αρχή της Ηγουμενίας του έντονες δραστηριότητες και επέτυχε τελικά, ώστε ο τότε Άγγλος Κυβερνήτης Sir Walter Sendall να επιστρέψει στη Μονή μέρος των παλαιών δικαιωμάτων της στην εκεί δασική έκταση, ήτοι η Μονή να ξυλεύεται δωρεάν για τις ανάγκες της και να βόσκει ελεύθερα τις αίγες της εντός διαγεγραμμένων ορίων .

Να αναφέρουμε, τέλος, ότι η 6η Σεπτεμβρίου 1903, υπήρξε μία ιστορική ημέρα για την Ιερά Μονή Τροοδιτίσσης. Και τούτο, γιατί κατά την ημέρα εκείνη ο τότε Μητροπολίτης Κιτίου Κύριλλος, μέσα σε μια άκρως συγκινητική ατμόσφαιρα, και στην παρουσία πολλών εγκρίτων πολιτών της Λεμεσού, ύψωσε επίσημα για πρώτη φορά την ελληνική σημαία στον Ιερό Ναό της Μονής, «ὑπό τούς ἁρμονικούς ἤχους τοῦ Ἐθνικοῦ ἡμῶν Ὕμνου καί ὑπό τάς ἐνθουσιώσεις ζητωκραυγάς τῶν παρισταμένων». Στην ομιλία του, ο Μητροπολίτης Κιτίου Κύριλλος, αφού εξήρε τη μεγάλη συμβολή του Ηγουμένου Επιφανίου, ευχήθηκε «ὅπως ταχέως ἐπιστῇ ἡ εὐλογημένη ἡμέρα, καθ’ ἥν ἡ ἑλληνική ἡμῶν σημαία θέλει κυματίζει ὑπερηφάνως ἐν τῇ Πατρίδι ἡμῶν ἐλευθέρᾳ»!

Βεβαίως, κατά τη διάρκεια της Ηγουμενίας του, ο αείμνηστος Ηγούμενος Επιφάνιος δεν ξέχασε και τον τόπο της καταγωγής του, το αγαπημένο του χωριό Άγιο Αμβρόσιο. Έτσι, καρπός της δικής του αγάπης, μέριμνας και φροντίδας υπήρξε το σχολείο, το οποίο ο μακαριστός Ηγούμενος ίδρυσε εδώ στη γενέτειρά του το 1909, πριν από εκατό ακριβώς χρόνια, με πρώτους δασκάλους την Ελένη Μονιάτη (1909-1913) και ακολούθως το Μιχαήλ Φραγκοφίνο (1913).

Ως γνωστό, τούτο κτίστηκε δίπλα από τον Ιερό Ναό και αποτελείτο από μία αίθουσα διδασκαλίας. Για την ανέγερσή του, μάλιστα, εργάστηκαν πρόθυμα και εθελοντικά όλοι οι κάτοικοι του χωριού.

Τα εγκαίνια του σχολείου τελέστηκαν το ίδιο έτος, 1909, από τον αοίδιμο Ηγούμενο Επιφάνιο, ο οποίος μάλιστα και ανέλαβε τόσο τα έξοδα της συντήρησής του, όσο και τη δαπάνη του μισθού του δασκάλου.

Το σχολείο τούτο, που ίδρυσε εδώ στη γενέτειρά του ο αείμνηστος Ηγούμενος Επιφάνιος, συνέχισε με πολλή επιτυχία να εξυπηρετεί τις εκπαιδευτικές ανάγκες των παιδιών του Αγίου Αμβροσίου μέχρι το 1960, οπότε και κτίστηκε από την Πολιτεία, πλέον, το νέο Δημοτικό Σχολείο της κοινότητας.

Ο Ηγούμενος Επιφάνιος, εξεδήμησε προς Κύριον στις 7 Ιουλίου 1915, ύστερα από καρδιακό επεισόδιο, σε ηλικία 65 ετών. Για το θάνατό του έγραψε χαρακτηριστικά μια εφημερίδα της εποχής εκείνης: «Προσβληθείς ὑπό συγκοπῆς μετέστη πρός Κύριον τήν νύκτα τῆς παρελθούσης Τρίτης ἐν τῇ Μονῇ τῆς Τροοδιτίσσης εἷς τῶν διαπρεπεστέρων κληρικῶν τῆς Κύπρου, ὁ εὐπαίδευτος, χρηστός καί ἐνάρετος Ἡγούμενος Τροοδιτίσσης Ἐπιφάνιος. Ὁ θάνατός του ἀφήνει ὁμολογουμένως κενόν δυσαναπλήρωτον διά τήν Μονήν Τροοδιτίσσης, τήν ὁποίαν μεγάλως ἐπί τῆς ἡγουμενίας του ἀνύψωσε, καί συμφορά πραγματική ὑπάρχει διά τούς πατέρας τῆς Μονῆς, οἵτινες ἐν τῷ προσώπῳ του εἶχον ὄχι μόνον ἱεροπρεπῆ καί ἄξιον ἡγούμενον, ἀλλά καί χρηστόν καί φιλάγαθον πατέρα. Καί τό κοινόν τῆς Κύπρου, ὅπερ ἐγνώριζε καί προσηκόντως ἐξετίμησε τάς περικοσμούσας τόν ἀοίδιμον Ἐπιφάνιον χριστιανικάς ἀρετάς καί τόν ἁγνόν καί ἄκρατον πατριωτισμόν του, βαθεῖαν αἰσθάνεται τήν θλῖψιν ἐπί τῇ τοιαύτῃ ἀπωλείᾳ καί εὔχεται, ὅπως οἱ πατέρες τῆς Μονῆς μεριμνήσωσιν, ἐν πνεύματι ὁμονοίας καί ἀγάπης, περί τῆς ἐκλογῆς καταλλήλου καί ἀξίου διαδόχου τοῦ ἀοιδίμου Ἐπιφανίου».

Αλλά και μία άλλη εφημερίδα έγραψε ότι «τόν θάνατον τοῦ χριστιανικωτάτου λευΐτου ἐθρήνησαν οὐ μόνον οἱ πατέρες τῆς περιπύστου ταύτης μονῆς, ἀλλά καί τό κοινόν τῆς Κύπρου, διότι πρός πάντας ἐγένετο μειλίχιος καί φιλόστοργος, ὡς πνευματικός πατήρ».

Γενικά, ο αείμνηστος Ηγούμενος Επιφάνιος υπήρξε γλυκύς εις τους τρόπους, αλλά και σεμνός και επιβλητικός, ευπαρουσίαστος και ευπαρρησίαστος. Για όλες αυτές τις αρετές και τα χαρίσματά του, καθώς επίσης και για την αγάπη του προς την Εκκλησία και την προσφορά του όχι μόνο προς την Ιερά Μονή Τροοδιτίσσης, αλλά και προς το κοινωνικό σύνολο της πατρίδας μας, τιμήθηκε και αγαπήθηκε από όλους.

Συμβολική έκφραση αυτών των αισθημάτων αγάπης και τιμής του λαού μας προς τον Ηγούμενο Επιφάνιο αποτελεί και η προτομή του, τα αποκαλυπτήρια της οποίας τελούμε σήμερα.

Θερμά συγχαίροντας το Κοινοτικό Συμβούλιο Αγίου Αμβροσίου για την ωραία πρωτοβουλία του να τιμήσει τον αοίδιμο Ηγούμενο Επιφάνιο, αποκαλύπτουμε την προτομή του και ευχόμαστε όπως αυτή αποτελεί πάντοτε τόσο για τους κατοίκους του Αγίου Αμβροσίου, όσο γενικότερα και για το λαό μας, σύμβολο εμμονής στις ακατάλυτες αξίες της Παιδείας και της Εκπαίδευσης, στις υπερχρόνιες αρχές της χριστιανικής αυταπάρνησής και της προσφοράς, αλλά και στοιχείο έμπνευσης και παρόρμησης προς όλα εκείνα τα ιδεώδη και τις αξίες του Ελληνοχριστιανικού μας Πολιτισμού, που δίδουν κατάφαση στη ζωή μας και συμβάλλουν στην προώθηση και του αγώνα του λαού μας προς εκδίωξη του Τούρκου εισβολέα από τη νήσο μας και την απελευθέρωση της κατεχόμενης σήμερα γης μας. Αιωνία ας είναι η μνήμη του!

Ευχαριστούμε.”

Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου,
22 Νοεμβρίου 2009.

Περισσότερα για το βίο του Ηγουμένου Επιφανίου διαβάστε εδώ…