\”Ενεκαινιάσθη ο ναός ούτος επί Αρχιθύτου Κυρίλλου Β\”

Ομιλία Προέδρου Εκκλησιαστικής Επιτροπής Παναγίας Φανερωμένης (Λευκωσίας) κ. Νίκου Λακούφη, για τα 100χρονα του ιερού ναού, την Κυριακή, 5 Ιουνίου 2011:

“Με την ευκαιρία του εορτασμού των 100 χρόνων του Ναού, ας μου επιτραπεί να κάμω μια πολύ σύντομη αναφορά στην ιστορία του Ι. Ν. Φανερωμένης.

Η μαρμάρινη επιγραφή πάνω από τη βόρια είσοδο του Ναού αναφέρει:

«Ενεκαινιάσθη ο ναός ούτος
επί Αρχιθύτου Κυρίλλου του Β!
Δαπάναις Χ’ Κωνσταντίνου Χ’ Χαρίτου
Και της συζύγου αυτού Μαριέττας
Ιουνίου Ε’ 1911»

Σίγουρα, το οικοδόμημα του Ναού μας είναι πάνω από 100 χρόνια. Τέλος του 1872-3, ο Ναός ανακαινίσθηκε εκ βάθρων «επί μείζονος κλίμακος, οίος νυν οράται». Άρα ο Ναός πήρε τη σημερινή του μορφή γύρω από το 1873.

Στα μεσαιωνικά χρόνια, στο χώρο που είναι κτισμένος ο ναός υπήρχε ορθόδοξο γυναικείο Μοναστήρι και οι μοναχές του ήταν υφάντριες μεταξωτών.

Το γυναικείο μοναστήρι πιθανότατα να διαλύθηκε μετά την κατάληψη της Λευκωσίας από τους Τούρκους το 1571 και ο ναός μετατράπηκε σε ΕΝΟΡΙΑΚΟ ΝΑΟ.

Από σωζόμενη μαρμάρινη επιγραφή, την κτητορική λεγόμενη επιγραφή, φαίνεται ότι ο ναός κτίστηκε ξανά το 1715.

Αφιερώθηκε στην Παναγία Φανερωμένη γιατί σύμφωνα με την παράδοση η εικόνα φανερώθηκε ή βρέθηκε στα ερείπια του ναού όταν αυτός είχε καταστραφεί κάποτε.

Η παράδοση αναφέρει ότι οι Τούρκοι επιχείρησαν πολλές φορές να μετατρέψουν το ναό σε τζαμί. Εγκατέλειψαν όμως την προσπάθεια τους γιατί οι ιμάμηδες που τοποθετούνταν πέθαιναν μυστηριωδώς σε σύντομο χρονικό διάστημα από την ανάληψη των καθηκόντων τους. Αξίζει να σημειωθεί ότι και η τελευταία προσπάθεια του Τούρκου Διοικητή της Κύπρου Κουτσιούκ Μεχμέτ Πασά το 1821 να μετατρέψει το Ναό σε τζαμί,  εμποδίστηκε, ακόμα μια φορά, με τη θαυματουργή επέμβαση η Παναγία της Φανερωμένης..

Από τον ιερό χώρο της Φανερωμένης πέρασαν δεκάδες πνευματικές μορφές που ξεχώρισαν αλλά και πολλές μορφές που χειροτονήθηκαν εδώ, φανερώνοντας έτσι την σπουδαιότητα του Ναού.

• Το 1767 χειροτονήθηκε στο ναό ως Μητροπολίτης Πάφου ο Άγιος Πανάρετος.

• Το 1917 χειροτονείται ο Νικόδημος Μυλωνάς ως Χωρεπίσκοπος Σαλαμίνος.

• Το 1948 χειροτονείται ο Γεννάδιος Μαχαιριώτης ως Χωρεπίσκοπος Σαλαμίνος.

• Το 1961 χειροτονήθηκε ο Γεώργιος Παυλίδης ως Χωρεπίσκοπος Τριμυθούντος.

Πιο πρόσφατα, το 1996, ο τότε προϊστάμενος του Ναού Αρχιμανδρίτης Βασίλειος Καραγιάννης, χειροτονείται Χωρεπίσκοπος Τριμυθούντος και είναι σήμερα Μητροπολίτης Κωνσταντίας και Αμμοχώστου.

Αξίζει να μνημονεύσουμε εδώ και τους ιερείς των πρόσφατων ετών, όπως τον Παπασταύρο Παπαγαθαγγέλου και Φώτιο Καλογήρου τους οποίους μετά την εξορία  του πρώτου και την φυλάκιση του δεύτερου από τους Άγγλους διαδέχεται ο πατήρ Νέαρχος Παπαβασιλείου ο οποίος επωμίζεται το φορτίο των δύσκολων καιρών της εποχής εκείνης.

Η συνεισφορά του Ιστορικού Ναού της Παναγίας Φανερωμένης υπήρξε και παραμένει τεράστια και διαχρονική, στους Πνευματικούς, Εθνικούς, Εκπαιδευτικούς και Κοινωνικούς αγώνες του τόπου μας.

Τα γεγονότα του Οκτωβρίου του 1931 κατά της Αγγλικής αποικιοκρατίας, γνωστά ως Οκτωβριανά, είχαν ως επίκεντρο την Φανερωμένη.  Η αιματηρή πορεία προς το τότε κυβερνείο ξεκίνησε από την Φανερωμένη. Ο τότε προϊστάμενος του Ναού Αρχιμανδρίτης Διονύσιος Κυκκώτης, μετέπειτα Επίσκοπος Μαρεώτιδος, ευλόγησε τον κόσμο που συγκεντρώθηκε και την Ελληνική Σημαία και τέθηκε επικεφαλής και σημαιοφόρος της πορείας.

Η μεγάλη και πολύπλευρη συνεισφορά της Φανερωμένης στον Υπέρ Ελευθερίας της Κύπρου αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α του 1955-59 δεν μπορεί να περιγραφεί σε λίγες γραμμές.

Σημαίνοντα ρόλο ανάμεσα στους στρατολόγους της Ε.Ο.Κ.Α διαδραμάτισαν οι ιερείς και κατηχητές του Ναού Παπασταύρος Παπαγαθαγγέλου και Φώτιος Καλογήρου, αφού τα κατηχητικά της φανερωμένης  και η Ο.Χ.Ε.Ν. τροφοδοτούσαν τον αγώνα με νέους και νέες.

Η ΟΧΕΝ Φανερωμένης υπήρξε η έδρα όλων των κληρικών και θεολόγων της Αρχιεπισκοπής. Αριθμούν δεκάδες οι επιφανείς διδάσκαλοι και ιερείς της εποχής που μεταλαμπαδεύουν στους νέους τα Ελληνοχριστιανικά ιδεώδη.

Στο τμήμα θηλέων του Παγκυπρίου Γυμνασίου, το γνωστό Παρθεναγωγείο Φανερωμένης, άλλη ομάδα καθηγητριών με επικεφαλής την Ουρανία Κοκκίνου διδάσκουν και εντάσσουν στην οργάνωση τις γυναίκες. Η αδελφή της Ουρανίας, η Λούλλα Κοκκίνου, έχει αναγνωριστεί σαν ο σημαντικότερος διακομιστής μηνυμάτων, επιστολών και όπλων κατά διάρκεια του αγώνα της ΕΟΚΑ και είμαστε πολύ ευτυχείς που την έχουμε κάθε Κυριακή ανάμεσα στο εκκλησίασμα μας.

Στα υπόγεια της Φανερωμένης συναντούσε ο Διγενής τους άνδρες του. Εκεί τους έδωσε τα πρώτα μαθήματα και τους οργάνωσε σε ομάδες κρούσεως.

Όμως το κόστος για την ΟΧΕΝ Φανερωμένης Λευκωσίας υπήρξε μεγάλο. Εφτά μέλη της έπεσαν στον Αγώνα της ΕΟΚΑ του 1955-1959 για την απελευθέρωση της Κύπρου μας:

ο Ιάκωβος Πατάτσος, που απαγχονίστηκε στις 9 Αυγούστου 1956

ο Πέτρος Ηλιάδης.

ο Μιχαλάκης Γιωργάλλας

ο Μάρκος Δράκος

ο Νίκος Γεωργίου

ο Στυλιανός Λένας και

ο Παναγιώτης Γεωργιάδης

Προς τιμήν των ηρώων αυτών, ο Ιερός Ναός Παναγίας Φανερωμένης ήγειρε το 2007  Μαρμάρινη Στήλη στην είσοδο της ΟΧΕΝ, στο προαύλιο της Εκκλησίας, και έχει καθιερώσει ετήσιο μνημόσυνο για να διατηρήσει αιώνια τη μνήμη τους και για να προσεύχονται οι πιστοί για ανάπαυση της ψυχής τους.

Εμείς οι παλαιότεροι, θυμούμαστε ότι, μέχρι την ανεξαρτησία της Κύπρου, όλες οι παρελάσεις για την 25η Μαρτίου και την 28η Οκτωβρίου, ξεκινούσαν από την αυλή της Φανερωμένης, μετά από δοξολογίες και πύρινους λόγους από τον εκάστοτε Αρχιεπίσκοπου. Οι παρελάσεις άρχιζαν από την πλατεία του Γυναικοπάζαρου, ανέβαιναν στην οδό Λήδρας και κατέληγαν μπροστά από το οίκημα της Ελληνικής Πρεσβείας.

Η Φανερωμένη έχει την ιδιαίτερη τιμή να φιλοξενεί στο προαύλιο της το μνημείο στο οποίο φυλάσσονται τα λείψανα των σφαγιασθέντων από τους Τούρκους κατά τα τραγικά

γεγονότα της 9ης Ιουλίου 1821. Μεταξύ αυτών ευρίσκονται τα οστά των Εθνομαρτύρων Αρχιεπισκόπου Κύπρου Κυπριανού, των Μητροπολιτών Πάφου Χρυσάνθου, Κιτίου Μελετίου, Κυρηνείας Λαυρεντίου καθώς και άλλων προκρίτων, κληρικών και λαϊκών. Σαράντα μέρες πριν την 9η Ιουλίου, τον Μάιο του 1821, οι Τούρκοι σφάγιασαν και τον προϊστάμενο του ναού Φανερωμένης οικονόμο Λεόντιο.

Κύριο μέλημα της Φανερωμένης ήταν και είναι η προώθηση της ελληνοχριστιανικής εκπαίδευσης στον τόπο μας. Το 1924, η τότε Εκκλησιαστική Επιτροπή, «αναλαμβάνει την υποχρέωσιν να ανοικοδομήσει εκ βάθρων και να αποπερατώσει το Παρθεναγωγείον Φανερωμένης» και «Η Σχολική Επιτροπεία (όπως ελέγετο τότε) να χρησιμοποιεί το ιδρυθησόμενον κτίριο ως Παρθεναγωγείον Φανερωμένης ισότιμον προς το Αρσάκειον με πλήρη σειράν τάξεων εννεαταξείου και διδασκαλείου».

Πρόσφατα, εξ αιτίας κάποιων αναφορών στον τύπο, διεξήλθα προσεκτικά το έγγραφο του 1924 και πουθενά δεν υπάρχει πρόνοια για την μετατροπή σε Γαλλικό σχολείο.

Ακόμα κάτι: Όπως αναφέρεται ρητά στο έγγραφο του 1924 «το ποσόν το οποίον θα δαπανηθεί … δεν θα υπερβεί τας επτά χιλιάδας πεντακοσίας λίρας (£7.500) εις ρευστόν χρήμα».

Το 2001 η Εκκλησία Φανερωμένης δαπάνησε £600.000 για συντήρηση και αναπαλαίωση του Παρθεναγωγείου Φανερωμένης και πάντοτε, σε πλήρη συνεννόηση και συνεργασία με την Σχολική Εφορία Λευκωσίας, μεριμνούμε για την διατήρηση του σε καλή λειτουργική κατάσταση.

Η Εκκλησία χρηματοδοτεί γενναιόδωρα όλες τις δραστηριότητες των σχολείων που στεγάζονται εκεί καθώς και τις ανάγκες των Συνδέσμων Γονέων .

Με τη πάροδο του χρόνου, όλα τα κόστη ανεβαίνουν. Το 2009-2010, η Φανερωμένη δαπάνησε €1 εκ. για την αναπαλαίωση του κτιρίου του γνωστού ως Βιβλιοθήκη Φανερωμένης.

Το κτίριο της Βιβλιοθήκης Φανερωμένης θεωρείται σαν ένα από τα ωραιότερε νεοκλασικά κτίρια σε όλο τον ελλαδικό χώρο. Κτίστηκε το 1934. Για πολλά χρόνια και μέχρι την ανεξαρτησία της Κύπρου, αποτελούσε το κυριότερο μέρος συγκέντρωσης λογοτεχνικών αλλά κυρίως κυπρολογικών βιβλίων η δε συλλογή κυπριακών εφημερίδων ήταν, μέχρι πρόσφατα, μοναδική. Με την ίδρυση της βιβλιοθήκης του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου, όλα τα βιβλία και οι εφημερίδες, που φυλάσσονταν στην Ιερά Μονή Κύκκου από της εισβολής το 1974, μεταφέρθηκαν εκεί και η Φανερωμένη συνεχίζει να

συνδράμει τα απαιτούμενα ποσά  για τη συνέχιση αγοράς όλων των σειρών των βιβλίων και περιοδικών κυπρολογικού περιεχομένου και ενδιαφέροντος

Σήμερα, στο χώρο της Βιβλιοθήκης Φανερωμένης στεγάζεται μέρος της κρατικής βιβλιοθήκης μετά από σύμβαση που συνομολογήθηκε επί Υπουργίας του αείμνηστου φίλου και συμμαθητή μου Πεύκιου Γεωργιάδη.

Βέβαια, οι όροι Εκκλησία,  Φανερωμένη,  Ναός είναι κάπως αφηρημένες έννοιες. Όλα τα έργα στα οποία έχω αναφερθεί, ήταν, ασφαλώς, αποτέλεσμα των εκάστοτε δραστηριοτήτων και αποφάσεων των Εκκλησιαστικών Επιτροπών.

Η Εκκλησία της Φανερωμένης βρίσκεται στο κέντρο της παλιάς πόλης της Λευκωσίας και για πολλά χρόνια οι περισσότερες από τις γνωστές παλιές οικογένειες  είχαν τις κατοικίες τους και τις εργασίες τους γύρω από την Φανερωμένη.

Η συνάδελφος Λυδία Πρωτοπαπά, η οποία αποτελεί ένα ολοζώντανο κρίκο με την προηγούμενη γενιά (χωρίς με αυτό να θέλω να αποκαλύψω την ηλικία της) μας λέει ότι «μεταξύ των οικογενειών της ενορίας της Φανερωμένης υπήρχε μια ευγενής άμιλλα, προκειμένου μέλη τους να δραστηριοποιηθούν ως εκκλησιαστικοί επίτροποι».

Μέσα σε αυτό το πνεύμα της «φανερωμενίτικης» κοινωνίας, η ανάληψη της ευθύνης αλλά και τιμής του αναδόχου του Ναού ήταν κάτι ανάλογο με την διεκδίκηση της ρίζας καταγωγής του Ομήρου.

Ο Χ’ Κωνσταντής Χ’ Χαρίτου, που κατάγετο από το Γέρι, αφού κατάφερε να γίνει μεγαλέμπορος, μερίμνησε να συνεισφέρει στην αναστύλωση του Ναού με την ελπίδα να είναι και ο ανάδοχος. Δυστυχώς γι’ αυτόν, επήλθε το μοιραίο το 1907. Μερίμνησε όμως η δωρεά του να καταγραφεί στη μαρμάρινη πλάκα, όταν τελικά τα εγκαίνια του ναού έγιναν στις 5 Ιουνίου 2011. Στην τελετή των εγκαινίων παρευρέθηκαν πολλοί συγγενείς του ιδίου και της συζύγου του Μαριέττας.

Σήμερα έχουμε την ευτυχία να έχουμε μαζί μας μερικούς από τους απογόνους του Χ’ Κωνσταντή Χ’ Χαρίτου και της Μαριέττας

Η κα Λυδία Πρωτοπαπά μας αναφέρει τους πιο κάτω:

Τον Αχιλλέα Γιάλλουρο με πολλές αδελφές και αδελφούς, από το Γέρι. Την Μαρία Ζαμπάρτα και τον Σπύρο Σταυρινάκη, απογόνους του Γεωργίου Σταυρινάκη, ο οποίος ήταν εγγονός του Χ’ Κωνσταντή Χ’ Χαρίτου από την θυγατέρα του Ελένη Χριστοδούλου Μίτσιγκα. Κόρη της Ελένης Χριστοδούλου Μίτσιγκα ήταν η Μαρία Σταυρινάκη.

Η μητέρα της Δώρας Κυθρεώτη ήταν εγγονή του  Χ’ Κωνσταντή Χ’ Χαρίτου από τον Κώστα Χριστοδούλου, υιόν της Ελένης Χριστοδούλου Μίτσιγκα. Από τα παιδιά της Δώρας Κυθραιώτη, τον Κωστάκη Κυθραιώτη, τη Ροζίτα Κυθραιώτη και την Τούλα Κυπριανού έχουμε σήμερα μαζί μας τον Κωστάκη Κυθραιώτη

Εκτός από το γεγονός ότι ο φίλτατος Λέλλος Δημητριάδης, επί Δημαρχίας του, έφερε στο φως το Άγιο Τριφύλλιο, πρώτο Επίσκοπο Λήδρας, το μνημόσυνο του οποίου τελούμε σήμερα, έχει επίσης συγγένεια με την οικογένεια του Χ’ Κωνσταντή Χ’ Χαρίτου

Στα εγκαίνια του Ναού το 1911, που έγιναν 4 χρόνια μετά το θάνατο του Χ’ Κωνσταντή Χ’ Χαρίτου, τον αντιπροσώπευσε ο Αχιλλέας Ζ. Μαρκίδης μαζί με τη σύζυγο του Αμαλία, η οποία ήταν η νεώτερη θυγατέρα του Χ’ Κωνσταντή Χ’ Χαρίτου. Η αδελφή του Αχιλλέα Μαρκίδη είχε σύζυγο τον Μιχαήλ Πική και έτεκεν υιόν τον Κώστα Πική, ο οποίος ήταν θείος του Λέλλου.

Φαίνεται ότι ο Κώστας Πικής είχε ευεργετηθεί από τον θείον του Αχιλλέα Μαρκίδη και σαν αποτέλεσμα έκαμε και ο ίδιος γενναιόδωρες εισφορές στο Δήμο Λευκωσίας. Ο αγαπητός Λέλλος, σε ένδειξη αγάπης και εκτίμησης για τον θείο του θείου του, έδωκε το όνομα Αχιλλέας στο πρωτότοκο γιό του, ο οποίος είναι επίσης σήμερα μαζί μας.

Η ιστορία και η συμβολή της Εκκλησίας Φανερωμένης δεν μπορούν να καλυφθούν μέσα σε τρία λεπτά. Έχουμε αναθέσει στον ιστορικό και καθηγητή Δημήτρη Ταλιαδώρο να καταγράψει με λεπτομέρεια το πλήρες έργο της Εκκλησίας μας. Το έργο, που θα φέρει τον τίτλο «Η συνεισφορά της Εκκλησίας της Φανερωμένης στους απελευθερωτικούς αγώνες του Κυπριακού Λαού και το Ελληνικού Έθνους» αναμένεται να τελειώσει στις αρχές του 2012.

Εκ μέρους όλων των συναδέλφων μου στην Εκκλησιαστική Επιτροπή και τοu Ιερατείου του Ι. Ν. Φανερωμένης καλωσορίζω όλους τους καθ’ οιονδήποτε τρόπο συγγενείς ή απογόνους του Χ’ Κωνσταντή Χ’ Χαρίτου και του Αχιλλέα

Μαρκίδη και τους ευχαριστώ, έστω και με καθυστέρηση εκατόν χρόνων, για την γενναία δωρεά του προγονού τους.

Ευχαριστώ τους Αγίους Επισκόπους που με την παρουσία τους λαμπρύνουν τους εορτασμούς μας για τα εκατοντάχρονα από τα εγκαίνια και την καθιέρωση του Ιερού τούτου Ναού.

Τέλος ευχαριστώ όλους εσάς που ήρθατε σήμερα εδώ για να γιορτάσουμε μαζί την εκατοστή επέτειο των εγκαινίων του Ναού μας.

Σας ευχαριστώ”.