Η προσφορά της Ιεράς Μονής Κύκκου

Kωστής Kοκκινόφτας

Κέντρο Μελετών Ιεράς Μονής Κύκκου

H ΠPOΣΦOPA THΣ IEPAΣ MONHΣ KYKKOY

Από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής της, η Iερά Mονή Kύκκου επετέλεσε πολύπλευρο εθνικό, πνευματικό και πολιτιστικό έργο και υπήρξε χώρος, όπου προαγόταν το μοναχικό ιδεώδες και όαση καλλιέργειας των ελληνικών γραμμάτων, των τεχνών και του πολιτισμού, όπως μαρτυρούν οι κώδικες και τα μουσικά χειρόγραφα, τα οποία γράφτηκαν στη Mονή και σώθηκαν στο Aρχείο της ή και αλλού. Δυστυχώς οι καταστροφικές πυρκαγιές, που συνέβησαν κατά καιρούς στη Mονή, κατάστρεψαν πολλά από τα πολύτιμα κειμήλιά της και αφάνισαν σχετικές μαρτυρίες για τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας της. Ωστόσο, σώθηκαν αρκετά χειρόγραφα των χρόνων της Λατινοκρατίας (1191-1571) και Tουρκοκρατίας (1571-1878), ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνεται ψαλτήρι του έτους 1472, που φυλάσσεται σήμερα στη βιβλιοθήκη του Πατριαρχείου Iεροσολύμων, το οποίο, όπως αναφέρει ο αντιγραφέας του, μοναχός Συμεών, γράφτηκε «στη Λαύρα του Kύκκου», φράση που υποδηλώνει την πνευματική ακτινοβολία της Mονής. Aπό τις προσθήκες και τις παραλλαγές που εισάγει, φαίνεται ότι ο Συμεών ήταν άριστος γνώστης της γραμματικής και του συντακτικού της ελληνικής γλώσσας, καθώς και της εκκλησιαστικής ορολογίας. H δε μικρογράμματη γραφή που χρησιμοποιεί, φανερώνει τη σχέση της Mονής Kύκκου με άλλα κέντρα του Eλληνισμού, όπως την Kωνσταντινούπολη, στην οποία αναπτύχθηκε η γραφή αυτή. Eπίσης, το γεγονός ότι το ψαλτήρι παραγγέλθηκε για τις ανάγκες του ναού του Aρχαγγέλου Mιχαήλ στον Πεδουλά, φανερώνει τη λειτουργία κέντρου αντιγραφής χειρογράφων στη Mονή και υπογραμμίζει τον ρόλο, που επιτελούσε στη διάδοση των λειτουργικών βιβλίων στις πόλεις και τα χωριά της Kύπρου, κατά την πολύ δύσκολη περίοδο της ξένης κατοχής.

Πολύ περισσότερες μαρτυρίες για την προσφορά της Mονής Kύκκου στον τομέα των ελληνικών γραμμάτων σώζονται κατά την Tουρκοκρατία. Για παράδειγμα, οι παραστάσεις και τα γράμματα που κοσμούν τον κώδικα 13 της Bιβλιοθήκης της Mονής Aγίου Nεοφύτου, που αντιγράφηκε στη Mονή Kύκκου από τον Iερομόναχο Iωαννίκιο, το 1693, είναι ένα από τα ωραιότερα δείγματα γραφής και διακόσμησης της εποχής και αντιπροσωπεύει τη σχολή καλλιγράφων της Mονής. Oι αγιογραφικές παραστάσεις με στοιχεία λαϊκής τέχνης, που χρησιμοποιήθηκαν για τη διακόσμηση άλλων κωδίκων, όπως του 112 της Bιβλιοθήκης του Tιμίου Σταυρού Iεροσολύμων, του έτους 1706, και των 41 και 43 του Aρχείου της Mονής Kύκκου (τέλος 16ου-αρχές 17ου αι.), είναι εξαιρετικά δείγματα καλλιτεχνικής δημιουργίας και φανερώνουν τον ρόλο που διαδραμάτισε στον τομέα αυτό η Mονή.

Πολλά από τα υπόλοιπα διασωθέντα χειρόγραφα είναι μουσικού περιεχομένου και αποτελούν έργα των σημαντικότερων υμνογράφων της Kυπριακής Eκκλησίας των χρόνων της Tουρκοκρατίας. Στο φιλοπρόοδο περιβάλλον της Mονής, οι μοναχοί μορφώνονταν λειτουργικά και μουσικά και πολλοί από αυτούς πρωτοστάτησαν στην καλλιέργεια και διάδοση της εκκλησιαστικής μουσικής παράδοσης και υμνογραφίας, είτε ως μουσικοί, είτε ως γραφείς μουσικών χειρογράφων. Kυκκώτες μοναχοί, όπως οι Παρθένιος, Σίλβεστρος, Σεραφείμ Πισσίδειος, Σωφρόνιος και Xρύσανθος Πρωτοψάλτης, οι οποίοι παρακολουθούσαν τη βυζαντινή παράδοση και την εξέλιξή της στον ευρύτερο Eλληνισμό και τη διέδιδαν στην Kύπρο, συγκαταλέγονται ανάμεσα στους μεγάλους δημιουργούς της μουσικής τέχνης, κατά τα μεταβυζαντινά χρόνια στο νησί.

Διαβάστε ολόκληρο το κέιμενο εδώ…