Το κρίνο και άλλοι λαϊκοί μύθοι

Του Σταύρου Σ. Φωτίου

Ιδρυτικού Μέλους της Κυπριακής Ακαδημίας

Καθηγητή Πανεπιστημίου Κύπρου

Για διάφορα θεολογικά θέματα κυκλοφορούν λαϊκοί μύθοι οι οποίοι παρουσιάζουν διάφορες αντιλήψεις ως θέσεις της ορθόδοξης διδαχής, ενώ κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Περαιτέρω, οι μύθοι αυτοί χρησιμοποιούνται για να δείξουν τον ανορθολογισμό δήθεν της πίστης και να διακωμωδήσουν διάφορες απόψεις της. Ανάμεσα σε αυτούς, δεσπόζουσα θέση κατέχουν οι μύθοι για το κρίνο που ο Αρχάγγελος Γαβριήλ πρόσφερε στη Θεοτόκο κατά τον Ευαγγελισμό και το μήλο που φαγώθηκε από την Εύα στον παράδεισο. Με βάση τους πιο πάνω μύθους, μεταξύ άλλων, ζωγραφίζονται πίνακες, γίνονται γελοιογραφίες, δημιουργούνται ανέκδοτα.

Παρά ταύτα τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά: ούτε στις πρωτογενείς πηγές του Χριστιανισμού ούτε στα μεγάλα ερμηνευτικά τους υπομνήματα αναφέρονται παρόμοια πράγματα.

Ως προς τον πρώτο μύθο, σύμφωνα με αυτόν, ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, κατά τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, πρόσφερε σ᾽ αυτήν έναν κρίνο. Η παρεξήγηση έχει ως εξής: στην αρχαιοελληνική εποχή οι κήρυκες και οι πρέσβεις κρατούσαν ως έμβλημά τους ένα σκήπτρο (ραβδί). Στους Αρμενίους, όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, στην άνω άκρη ενός σκήπτρου σκαλιζόταν «ένα μήλο ή ρόδο ή κρίνο ή αετός ή κάτι άλλο» (Ιστορίαι, 1.195). Έτσι το κρίνο που κοσμούσε το άνω άκρο του σκήπτρου που, ως κήρυκας του Ευαγγελισμού, κρατούσε ο Αρχάγγελος Γαβριήλ, εσφαλμένα μετατράπηκε σε προσφορά ενός ολόκληρου κρίνου προς τη Θεοτόκο.
Ως προς τον μύθο του μήλου, τα πράγματα έχουν ως ακολούθως: στα πρώτα κεφάλαια της Γένεσης, του πρώτου βιβλίου της Παλαιάς Διαθήκης, η θεολογία παρουσιάζει τις δύο υπαρξιακές επιλογές του ανθρώπου με τρόπο συμβολικό αλλά συνάμα απλοϊκό, δηλαδή με λέξεις και εικόνες που μπορούν εύκολα να κατανοηθούν. Έτσι, για τη μετάδοση των μηνυμάτων της επέλεξε μια εικόνα πολύ ελκυστική στους ανθρώπους στους οποίους απευθυνόταν. Στην άνυδρη και ξηρά Παλαιστίνη της εποχής εκείνης, ο συμβολισμός της υπαρξιακής πληρότητας με την εικόνα ενός όμορφου κήπου, ήταν πολύ κατάλληλος. Έτσι, σύμφωνα με το συμβολικό κείμενο, στο μέσο του παραδείσου υπάρχουν δύο δέντρα: «το δέντρο της ζωής» και «το δέντρο της γνώσης του καλού και του πονηρού». O άνθρωπος καλείται να τρέφεται μόνο από το πρώτο: να έχει δηλαδή ως βιώματά του την ελευθερία και την αγάπη, τη δικαιοσύνη και την αδελφοσύνη, την ομόνοια και την ειρήνη. Αντίθετα, πρέπει να αποφεύγει την τροφή του από το δεύτερο δέντρο: είναι αρκετό να έχει θεωρητική γνώση του τι είναι καλό και τι είναι κακό. Δεν χρειάζεται, και δεν πρέπει, να προχωρήσει στην εμπειρική βίωση του κακού, δηλαδή τη βία και το μίσος, την εκμετάλλευση και την εχθρότητα, την αλληλομαχία και την αλληλοεξόντωση. Με άλλα λόγια, ο συμβολισμός τονίζει ότι ο άνθρωπος ενώ γνωρίζει τη διάκριση καλού και κακού οφείλει να πράττει μόνο το αγαθό: τότε η ύπαρξη καταξιώνεται και η ζωή αληθεύει.

Πώς προέκυψε, λοιπόν, η εσφαλμένη εντύπωση για το μήλο; Όταν η Aγία Γραφή μεταφράστηκε από τα εβραϊκά στα λατινικά, η λέξη πονηρό, της φράσης «δέντρο της γνώσης του καλού και του πονηρού», μεταφράστηκε ορθά ως malum που σημαίνει κακό. H ίδια, όμως, λέξη (malum) σημαίνει και μήλο. Έτσι κάποιοι αντί να κατανοήσουν το malum ως κακό το εξέλαβαν ως μήλο. Με αποτέλεσμα τη γνωστή εσφαλμένη εντύπωση.