Αρχαιολογικός χώρος Νικόπολης
Ένδεκα χιλιόμετρα βόρεια της Πρέβεζας βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος της Νικόπολης. Η Νικόπολη (αρχαία Νικόπολις: πόλη της Νίκης) κτίστηκε με εντολή του πρώτου αυτοκράτορα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Οκταβιανού Αυγούστου, για να τιμήσει τους θεούς Ποσειδώνα (θεό της θάλασσας) και τον Άρη (θεό του πολέμου) για τη νίκη του στη ναυμαχία στην περιοχή του πορθμού της Πρέβεζας και η οποία είναι γνωστή ως Ναυμαχία του Ακτίου (31 π.Χ.). Αντίπαλοί του ο Ρωμαίος στρατηγός Μάρκος Αντώνιος και η ερωμένη του Κλεοπάτρα Ζ΄, τελευταία βασίλισσα της δυναστείας των Πτολεμαίων της Αιγύπτου.
Ο Οκταβιανός, για διαφήμιση της νίκης του, φρόντισε να ιδρυθεί μια μεγάλη πόλη, τόσο σε πληθυσμό όσο και σε οικοδομήματα. Έτσι, πληθυσμός τουλάχιστον δεκαοκτώ πόλεων της Ηπείρου και της Αιτωλοακαρνανίας υποχρεώθηκε να μετακινηθεί και να εγκατασταθεί στη νέα πόλη. Σύντομα, η πόλη απέκτησε τείχη, βουλευτήριο, αγορά, θέρμες (λουτρά), στάδιο, θέατρο, ωδείο, γυμνάσιο, ναούς, όπως του Απόλλωνα Ακτίου κ.ά. Σε περίοπτη θέση, απ’ όπου ο Οκταβιανός Αύγουστος παρακολουθούσε τη ναυμαχία, στήθηκε μεγαλοπρεπές μνημείο (62 Χ 45 μέτρα), στο οποίο ενσωματώθηκαν 36 έμβολα πλοίων της Κλεοπάτρας και στήθηκαν αγάλματα. Για την ύδρευση της πόλης κατασκευάστηκε υδραγωγείο μήκους δεκάδων χιλιομέτρων (50-54 χλμ.) που κατέληγε στο Νυμφαίο (υδατοδεξαμενή με μορφή ναού των Νυμφών), απ’ όπου διακλαδιζόταν σ΄ όλη την πόλη. Το έργο θα χρειάστηκε δεκάδες χρόνια και πάρα πολλά εργατικά χέρια για την κατασκευή του.
Επίσης, ο Οκταβιανός μετέφερε τους αγώνες του Ακτίου (Άκτια) στη νέα πόλη και όρισε να γίνονται όχι κάθε δύο χρόνια αλλά κάθε πέντε χρόνια, με ποικιλία αθλημάτων (στίβου, αρματοδρομίες, λεμβοδρομίες, ναυμαχίες), μουσικούς, ποιητικούς κ.ά. και με έπαθλο στεφάνι από λεπτά καλάμια. Οι αγώνες ήταν αφιερωμένοι στον Άκτιο Απόλλωνα.
Λόγω της στρατηγικής της θέσης, σύντομα η πόλη συγκέντρωσε πληθυσμό και από άλλες περιοχές, επεκτάθηκε εκτός των τειχών με ωραίες επαύλεις με ψηφιδωτά, μαυσωλεία και πληθυσμό 60-100 χιλιάδων κατοίκων.
Το 293 μ.Χ., η Νικόπολη ορίσθηκε ως πρωτεύουσα της Παλαιάς Ηπείρου (Ήπειρος, Ακαρνανία, Κέρκυρα, Λευκάδα, Ιθάκη). Η Νικόπολη θα δεχθεί επιδρομή και λεηλασία από Βησιγότθους προς το τέλος του 4ου μ.Χ. αιώνα, οπότε περιορίστηκε η περιοχή που περικλειόταν στα τείχη και ένα νέο τείχος κατασκευάστηκε σε κάποιες περιοχές. Ακολούθησε επιδρομή Βανδάλων (475 μ.Χ.). Το 540 μ.Χ., ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός επισκευάζει τα τείχη της Νικόπολης. Την περίοδο αυτή κτίζονται οι περισσότερες από τις έξι βασιλικές (ναοί) της πόλης. Όμως, τα νέα τείχη δεν μπόρεσαν να προστατεύσουν τη Νικόπολη από επιδρομή Οστρογότθων, Σαρακηνών και Βουλγάρων (τέσσερις επιδρομές). Οι επιδρομείς σκοτώνουν, λεηλατούν, απάγουν αιχμαλώτους και όσοι σώζονται αναζητούν καταφύγιο σε πιο ασφαλή μέρη. Έτσι, η απογύμνωση της Νικόπολης από τον πληθυσμό της οδήγησε στην εγκατάλειψη και την καταστροφή της τον 10ο-11ο αιώνα.
Στη Νικόπολη έγινε ξενάγηση στο Μουσείο και τον Αρχαιολογικό χώρο. Τα εκθέματα του Μουσείου αναφέρονται στην ίδρυση και την εξέλιξη της Νικόπολης , καθώς και τη ζωή σ΄ αυτή: αγάλματα και βάθρα τους, σαρκοφάγοι, αντικείμενα από βασιλικές, τμήμα από έμβολο πλοίου, πήλινα και γυάλινα αντικείμενα, νομίσματα κ.ά.
Οι ανασκαφές στο χώρο της Νικόπολης άρχισαν μετά την απελευθέρωση της περιοχής. Μικρό μόνο τμήμα του χώρου έχει ανασκαφεί. Η ομάδα είχε την ευκαιρία να επισκεφθεί κάποια από τα μνημεία του χώρου. Η Βασιλική Α΄ (Βασιλική Δουμετίου, επισκόπου Νικοπόλεως) ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Δημήτριο. Είναι κτίσμα του 550-575 μ.Χ., τρίκλιτη, ξυλόστεγη, κεραμοσκεπής, διαστάσεων 54 Χ 35 μέτρων με τριμερές εγκάρσιο κλίτος, νάρθηκα, αίθριο και βοηθητικούς χώρους, όλα με θαυμάσια ψηφιδωτά: ψάρια, πουλιά, σκηνές κυνηγιού και ψαρέματος, φυτικές διακοσμήσεις κ.ά. Στα δυτικά της βασιλικής ένα κτίριο έχει θεωρηθεί ως το επισκοπικό μέγαρο.
Η Βασιλική Β΄ (Βασιλική Αλκίσωνος), κτίσμα του δεύτερου μισού του 5ου μ.Χ. αιώνα, ίσως η παλαιότερη της Νικόπολης, πεντάκλιτη, με τριμερές εγκάρσιο κλίτος, νάρθηκα, αίθριο, βαπτιστήριο και αρκετά βοηθητικά κτίρια, ίσως ήταν ο μητροπολιτικός ναός της Νικόπολης. Έχουν διασωθεί λίγα ψηφιδωτά. Στην οικοδόμηση της βασιλικής χρησιμοποιήθηκαν αρκετά γλυπτά από παλαιότερα κτίρια. Μία από τις πύλες της βασιλικής έχει αναστηλωθεί. Δεν είναι γνωστό που είχε αφιερωθεί η βασιλική. Ο άγιος Αλκίσων ο Ομολογητής ήταν επίσκοπος Νικοπόλεως.
Το αρχικό τείχος της Νικόπολης σώζεται μόνο σε μερικές περιοχές, γιατί είχε πάθει σοβαρές καταστροφές από σεισμό και υλικό του είχε χρησιμοποιηθεί για τα νέα τμήματα του τείχους του 4ου αιώνα (παλαιοχριστιανικό τείχος). Μέρος του παλαιοχριστιανικού τείχους έχει αναστηλωθεί. Επίσης, το θέατρο σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση (σκηνή, 25 σειρές εδωλίων).
Στη Νικόπολη έχουν ανασκαφεί άλλες δύο βασιλικές με ψηφιδωτά, το ωδείο (από τα καλύτερα διατηρημένα μνημεία της πόλης), το Νυμφαίο, δύο συγκροτήματα θέρμων (λουτρών), το Μνημείο του Οκταβιανού Αυγούστου (θεμέλια), τμήματα του υδραγωγείου σε διάφορες περιοχές, η έπαυλη Μάνιου Αντωνίνου (100-200 μ.Χ.) με ψηφιδωτά, κατάλοιπα της αγοράς, του γυμνασίου, του σταδίου, οικιών, δημόσιων οικοδομημάτων, ναών, δύο νεκροπόλεις κ.ά. Όταν ολοκληρωθούν οι ανασκαφές, αναμένεται ότι ο αρχαιολογικός χώρος της Νικόπολης θα είναι ίσως ο μεγαλύτερος της Ελλάδας. Προγραμματίζονται έργα, για να γίνει ο αρχαιολογικός χώρος αρχαιολογικό πάρκο, με διάφορες διευκολύνσεις για τους επισκέπτες.
Κείμενο: Διάκ. π. Ανδρέας Ματέι και Ανδρέας Χ. Χριστοδούλου
Φωτογραφίες: Διάκ. π. Ανδρέας Ματέι
