Πορεία τών προς Θεόν Δεομένων
Ε΄ ΠΑΝΡΩΣΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ
ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΗΓΗΣΕΩΝ
(Πορεία τών προς Θεόν Δεομένων)
Μόσχα 25 – 26 Νοεμβρίου 2009
Στις 25 και 26 Νοεμβρίου 2009 πραγματοποιήθηκε στη Μόσχα το Ε’, διήμερο, Συνέδριο για τις προσκυνηματικές περιηγήσεις, το οποίο διοργανώθηκε, με μεγάλη επιτυχία, από το Συνοδικό Γραφείο Ανάπτυξης Προσκυνηματικών Περιηγήσεων του Πατριαρχείου Μόσχας και Πασών των Ρωσιών. Οι εργασίες τού Συνεδρίου, που στεγάστηκε κάτω από το γενικό τίτλο «Πορεία τών προς Θεόν Δεομένων», φιλοξενήθηκαν στην ευρύχωρη αίθουσα του Συνεδριακού Κέντρου του Πατριαρχείου Μόσχας, που βρίσκεται δίπλα από το ξενοδοχείο «Γιουνιβερσντέσκαγια», ιδιοκτησίας επίσης του ρωσικού Πατριαρχείου, στο οποίο είχαν καταλύσει οι αποστολές τών διαφόρων Ορθοδόξων Εκκλησιών. Η αίθουσα αυτή, όπως έχει επισημανθεί από το σύνολο των συνέδρων, ήταν, καθ’ όλη τη διάρκεια του Συνεδρίου, κατάμεστη, γεγονός που αποδεικνύει το έντονο ενδιαφέρον που αναπτύσσεται, πανορθοδόξως αλλά και διεθνώς, γύρω από το θέμα των προσκυνηματικών περιηγήσεων.
Η μεγάλη επιτυχία τού Συνεδρίου προοιωνιζόταν ήδη από το απόγευμα της 24ης Νοεμβρίου όταν, ενώπιον επισήμων, αντιπροσωπειών από διάφορες Εκκλησίες και Οργανισμούς και πλήθους ενδιαφερομένων, τέλεστηκαν σε αίθουσα του Ιστορικού Μουσείου, τα εγκαίνια της έκθεσης με τίτλο «Χίλια Χρόνια Προσκυνηματικών Περιηγήσεων». Η ιδιαίτερα ζεστή ατμόσφαιρα, αλλά και τα πλούσια εκθέματα, μεταξύ των οποίων παλαιές εικόνες, χειρόγραφα, γκραβούρες και πλούσιο φωτογραφικό υλικό, αποτέλεσαν πρόγευση των όσων θα ακολουθούσαν κατά το επόμενο διήμερο και πρώτης τάξεως αφορμή για ανάπτυξη επαφών μεταξύ των προσκεκλημένων.
Η παρουσία, αλλά και η ενεργός συμμετοχή στις εργασίες, αντιπροσωπειών από έντεκα Ορθόδοξες Εκκλησίες, όπως το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κων/πόλεως, τα Πατριαρχεία Αλεξανδρείας, Αντιοχείας και Βουλγαρίας και οι Εκκλησίες της Κύπρου, Ελλάδος, Πολωνίας, Τσεχίας, κ.ά., των πέραν των διακοσίων (200) αντιπροσώπων του Πατριαρχείου Μόσχας, αλλά και εκπροσώπων φορέων από την Ελλάδα, την Αιθιοπία, το Ισραήλ και άλλα κράτη, προσέδωσαν στο Συνέδριο το στοιχείο της αντιπροσωπευτικότητας αλλά και της ποικιλίας και παράλληλα δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για τη σε βάθος και πλάτος προσέγγιση του ζητήματος των προσκυνηματικών περιηγήσεων.
Η Εκκλησία της Κύπρου εκπροσωπήθηκε από το Θεοφιλέστατο Χωρεπίσκοπο Μεσαορίας κ. Γρηγόριο, το βυζαντινολόγο δρα Γεώργιο Φιλοθέου και το θρησκειολόγο-επιθεωρητή Μέσης Εκπαίδευσης δρα Φαίδωνα Παπαδόπουλο. Η συμμετοχή τής Κυπριακής αντιπροσωπείας αξιοποιήθηκε κατάλληλα και σε συνεργασία με τους αντιπροσώπους του Κ.Ο.Τ. κ. Δημήτρη Δημητρίου και κ. Βάκη Λοϊζίδη, παρουσιάστηκε και διανεμήθηκε, στο σύνολο των συνέδρων, η ρωσική έκδοση του καλαίσθητου τόμου «Κύπρος Νήσος Αγίων – Θρησκευτική Περιήγησις».
Παρουσιάζοντας τον προαναφερθέντα τόμο-οδηγό, ο θεοφιλέστατος επεσήμανε το διαχρονικό χαρακτηρισμό τής Κύπρου ως προσκυνητικό προορισμό και αναφέρθηκε στα σημαντικότερα θρησκευτικά μνημεία της, τα οποία την καθιστούν, ανά τους αιώνες,πόλο έλξης για τους ξένους προσκυνητές. Παράλληλα, όπως και η πλειονότητα των εισηγητών, έκανε σαφή διαχωρισμό ανάμεσα στην έννοια της θρησκευτικής εκδρομής, που εξαντλείται στην επίσκεψη και επιφανειακή προσέγγιση των θρησκευτικού ενδιαφέροντος χώρων και μνημείων και αυτή της προσκυνηματικής περιήγησης, που ισοδυναμεί με προσπάθεια πνευματικής αναβάπτισης, μέσω της επαφής με αγιασμένους τόπους, και της συμμετοχής σε λατρευτικές ευκαιρίες και της συνάντησης με τη ζώσα παράδοση της Ορθοδοξίας μας.
Ο δρ Γεώργιος Φιλοθέου, στην εισήγησή του κατά την πρωϊνή συνεδρία τής 25ης Νοεμβρίου, παρουσίασε πολλά σημαντικά χριστιανικά μνημεία της Κύπρου, μέσα από τρεις, ουσιαστικά προσκυνηματικές, προτάσεις. Αυτές που αναφέρονται: α. στην τιμή προς τη Θεοτόκο, μέσα από την προβολή των σπουδαιοτέρων μοναστηριών της Παναγίας, β. στην προσκύνηση του Τιμίου Σταυρού, μέσω της παρουσίασης των γνωστότερων μονών και ναών της Κύπρου, στους οποίους έχουν θησαυριστεί τεμάχια του Τιμίου Ξύλου και γ. στους ναούς και μονές μας που έχουν αναδειχθεί από την UNESCO ως μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομίας.
Στη δική του εισήγηση, κατά την απογευματινή συνεδρία τής 25ης Νοεμβρίου, ο δρ Φαίδων Παπαδόπουλος αναφέρθηκε στις 500 και πλέον Εκκλησίες, της κατεχόμενης Κύπρου, που έχουν καταστραφεί, βεβηλωθεί ή μετατραπεί σε τζαμιά, αποθήκες, καφενεία, ακόμη και στάβλους. Στη συνέχεια παρουσίασε τα κυριότερα μουσουλμανικά μνημεία της νήσου, τα οποία, όπως αποδεικνύεται από το πλήθος των τοιχογραφιών, που σώζονται στο εσωτερικό τους και των βυζαντινών ή γοτθικών αρχιτεκτονικών τους στοιχείων, ήσαν, πριν από την οθωμανική κατάκτηση του 1571, χριστιανικοί ναοί.
Η όλη παρουσία της κυπριακής αντιπροσωπείας στο Συνέδριο απέσπασε ιδιαιτέρως κολακευτικά σχόλια, τόσο σε ό,τι αφορά στο περιεχόμενο των εισηγήσεων, όσο και σε ό,τι αφορά στη διανομή εποπτικού και διαφημιστικού υλικού, που αναφέρεται στα θρησκευτικά μνημεία της Κύπρου, αλλά και στο εθνικό μας πρόβλημα. Η παρουσία αυτή μπορεί να θεωρηθεί επιτυχής και από την άποψη της δημιουργίας σημείων επαφής με εκπροσώπους άλλων Εκκλησιών και Οργανισμών, από τα οποία αναμένεται να προκύψουν σημαντικά και πολλαπλά ωφέλη, τόσο για την Εκκλησία, όσο και για την πατρίδα μας.
Η παραμονή της αντιπροσωπείας τής Κυπριακής Εκκλησίας στη Μόσχα, από το βράδυ της 23ης Νοεμβρίου μέχρι το βράδυ της 28ης του ίδιου μήνα, αξιοποιήθηκε στο έπακρο, τόσο εξ επόψεως απόκτησης εμπειριών, όσο και εξ επόψεως συνεργασίας με σημαίνουσες προσωπικότητες του Ρωσικού Πατριαρχείου, αλλά και άλλων Ορθοδόξων Εκκλησιών και συνεπώς χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα παραγωγική.
Το Θεοφιλέστατο Χωρεπίσκοπο Μεσαορίας και τη συνοδεία του ανέμεναν στην κατοικία του Κύπριου πρέσβη στη Μόσχα, αμέσως μετά την άφιξή τους στο αεροδρόμιο, ο ίδιος ο πρέσβης κ. Πέτρος Κέστορας, η σύζυγός του και ο αντιπρόσωπος του ΚΟΤ στη Ρωσία κ. Δημήτρης Δημητρίου. Στο δείπνο που ακολούθησε, το οποίο ευγενώς παρατέθηκε από το πρεσβευτικό ζεύγος, παρακάθησαν επίσης ο Σεβασμιώτατος Επίσκοπος Εγκοριέβσκ κ. Μάρκος, ο Γενικός Γραμματέας του Συνοδικού Γραφείου Προσκυνηματικών Περιηγήσεων του Πατριαρχείου Μόσχας κ. Σεργκέι Ζινιέβσκι, Γενικός Διευθυντής του ιδίου Γραφείου και ομάδα συνεργατών τους, που είχε επισκεφθεί πρόσφατα την Κύπρο, στα πλαίσια της δραστηριοποίησής της στον τομέα των προσκυνηματικών περιηγήσεων και οριοθετήθηκε το πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ των αρμοδίων Γραφείων των δύο Εκκλησιών.
Όπως προκύπτει από τα λεχθέντα κατά το δείπνο στην πρεσβευτική κατοικία, αλλά και όσα διημείφθησαν κατά τη διάρκεια των συναντήσεων της κυπριακής αντιπροσωπείας με εκπροσώπους του Πατριαρχείου Μόσχας, και από τις δύο πλευρές αναγνωρίζεται η σημασία τής ανάπτυξης του θρησκευτικού τουρισμού για τις οικονομίες των δύο χωρών. Ωστόσο, αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο είναι η επεξαργασία προγραμμάτων προσκυνηματικών επισκέψεων, κατά τη διάρκεια των οποίων, ολιγομελείς ομάδες πιστών θα επισκέπτονται μοναστήρια, προσκυνήματα ή άλλους ιερούς χώρους, με χρονική άνεση και δυνατότητα συμμετοχής σε λατρευτικές συνάξεις και προπαντός με ευλάβεια και προσκυνηματική διάθεση, όπως αρμόζει στο ορθόδοξο ήθος και στην τιμή, με την οποία οι Ορθόδοξοι περιβάλλουν τα αγιάσματά τους. Οι δραστηριότητες αυτές είναι συμφερότερο και επομένως προτιμότερο να πραγματοποιούνται σε περιόδους, που η τουριστική κίνηση παρουσιάζεται μειωμένη.
Η επίσκεψη του αγίου Μεσαορίας και της συνοδείας του στη Μονή Ντανιλόφσκι (Αγίου Δανιήλ), όπου βρίσκεται και η έδρα τού Πατριαρχείου Μόσχας και πασών των Ρωσιών κ.κ. Κυρίλλου, υπήρξε, πέρα από την καθαρά προσκυνηματική πτυχή της, πολλαπλά ωφέλιμη. Η κυπριακή αντιπροσωπεία είχε την ευκαιρία να ξεναγηθεί στα διάφορα τμήματα του Πατριαρχείου και να αποκομίσει πολύτιμες πληροφορίες και εμπειρίες, που αφορούν στις δραστηριότητες των διαφόρων συνοδικών γραφείων, στους τρόπους και τα μέσα διεκπεραίωσής τους και, ασφαλώς, στις διμερείς σχέσεις μεταξύ των Εκκλησιών Ρωσίας και Κύπρου.
Ιδιαίτερα θερμή υποδοχή επεφύλαξε στους εκπροσώπους τής Κυπριακής Εκκλησίας ο πρωθιερέας π. Νικόλαος, αντιπρόεδρος του Γραφείου Εξωτερικών Υποθέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας. Εκ μέρους τού απουσιάζοντος Αρχιεπισκόπου Βολοκολάνσκ κ. Ιλαρίωνα, ο π. Νικόλαος, διαβεβαίωσε τον άγιο Μεσαορίας για την αγάπη του ρωσικού λαού προς την ομόδοξη Κύπρο και το λαό της και για το αδιάπτωτο και έμπρακτο ενδιαφέρον τού Πατριαρχείου Μόσχας, για την εξεύρεση μιας μόνιμης και δίκαιης λύσης στο Κυπριακό πρόβλημα. Η βαρύτητα των δηλώσεων και διαβεβαιώσεων αυτών καθίσταται προφανής, δεδομένης της στενής σχέσης και συνεργασίας του Μακαριωτάτου Πατριάρχου Μόσχας και πασών των Ρωσιών με τη Ρωσική Κυβέρνηση.
Στο περιθώριο του Συνεδρίου, τα μέλη της Κυπριακής αντιπροσωπείας είχαν την ευκαιρία να επισκεφθούν τα σπουδαιότερα θρησκευτικά μνημεία της Μόσχας και να βιώσουν εμπειρικά τη μεγάλη αναγέννηση, που παρατηρείται σε όλες τις πτυχές της θρησκευτικότητας του ρωσικού λαού. Κοινή διαπίστωση και ομολογία όλων είναι ότι, σε αντίθεση με όσα συνέβησαν κατά τον εκχριστιανισμό των Ρώσων όταν επίκεντρο της όλης προσπάθειας υπήρξε το Βυζάντιο και ο Ελληνικός πολιτισμός, όποιος στις μέρες μας επιδιώκει να αναβαπτιστεί πνευματικά στην κολυμβήθρα της Ορθόδοξης Παράδοσης, οφείλει να επισκεφθεί, ως προσκυνητής, τη Ρωσία.
Η περιήγηση στους χώρους του Κρεμλίνου και της Κόκκινης Πλατείας, όπου περικαλλέστατοι ναοί με υπέροχα χρώματα, τρούλλους και καπαναριά, αλλά και πλήθος εικόνων και άλλων αντικειμένων απαράμιλλης τέχνης καθώς και σκηνωμάτων παλαιών και νέων αγίων της ρωσικής γης, δημιουργούν την εντύπωση ότι, τα όσα συμβόλιζαν αυτοί οι χώροι μέχρι πριν μερικά χρόνια, δεν υπήρξαν ποτέ. Η καρδιά της Μόσχας πάλλεται ορθόδοξα, όπως, άλλωστε, μαρτυρεί και ο καθεδρικός ναός του Σωτήρος Χριστού, που δεσπόζει στη θέση παλαιότερου, που είχαν καταστρέψει όσοι πίστευαν ότι θα ξεριζώσουν την πίστη από τις ψυχές των Ρώσων. Η Παναγία του Βλαδιμήρ δεν είναι πια απλά ένα αξιόλογο έκθεμα στην γκαλερί Τρετιακόβ αλλά, στη συνείδηση των Μοσχοβιτών, είναι η Υπέρμαχος Στρατηγός, που έσωσε την πόλη τους από τις ορδές των Γερμανών. Και η Αγία Τριάδα του Ρουμπλιώφ δεν είναι απλά ένα σπουδαίο έργο τέχνης, αλλά σύμβολο Ορθόδοξης πίστης, όπως και τα μικρά και μεγάλα μοναστήρια και εκκλησίες, που ξεφυτρώνουν σε κάθε τετράγωνο της πρωτεύουσας.
Τεκμήριο αναγέννησης της Ρωσικής Εκκλησίας δεν είναι, ασφαλώς, μόνο η κτιριακή της ανασυγκρότηση. Χιλιάδες είναι οι πιστοί κάθε ηλικίας, που κατακλύζουν τους ναούς, σε διαρκή βάση, για μια σύντομη η εκτενέστερη επικοινωνία με το Θεό. Το βέβαιο, πάντως, είναι ότι όλοι αυτοί οι ηλικιωμένοι, οι νέοι και οι νέες, οι φοιτητές, οι αστυνομικοί, είναι σίγουροι γι’αυτό που κάνουν και το θεωρούν ως αναπόσπαστο μέρος της προσωπικής τους ζωής. Ακόμη πιο ελπιδοφόρο είναι το ό,τι εκατοντάδες μορφωμένοι και δυναμικοί νέοι προσέρχονται στις τάξεις του ιερού κλήρου, ενώ χιλιάδες διακονούν αφιλοκερδώς στους διάφορους ναούς και μονές. Η επίσκεψή μας στην εξαρχεία του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και η αβραμιαία φιλοξενία, που με πολλή αγάπη μάς προσφέρθηκε από τον Κύπριο Μητροπολίτη Κυρήνης κ. Αθανάσιο, μας έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσουμε μια ομάδα τέτοιων νέων και να θαυμάσουμε την αφοσίωσή τους στο Χριστό, την εργατικότητα και το ζήλο τους, την αγάπη τους προς την Ελληνική γλώσσα, τις ψαλτικές τους επιδόσεις, την ευγένειά και την καλοσύνη τους. Γι’ αυτούς τους νέους, που έζησαν δίπλα από το διαμέρισμα που φιλοξένησε τη νέα, Ρωσίδα, Αγία Ματρώνα ή που γεννήθηκαν στο χωριό της Οσίας Πελαγίας ή είναι γόνοι λευιτικής οικογένειας με 8 ή 10 παιδιά, αυτός ο τρόπος ζωής κι αυτό το ήθος θεωρούνται απόλυτα φυσιολογικά.
Αν ήθελε κανείς να αποτιμήσει το μέγεθος της αναγέννησης στη Ρωσική Εκκλησία, θα μπορούσε να το πετύχει με μια απλή επίσκεψη στο εργοστάσιο κατασκευής εκκλησιαστικών ειδών, που βρίσκεται στο χωριό Σόφρινο, μερικά χιλιόμετρα μακριά από τη Μόσχα. Στο μεγάλο αυτό εργοστάσιο, που απασχολεί εκατοντάδες εργαζομένους και διαθέτει εκθεσιακό χώρο και κατάστημα σε κεντρικό σημείο της Μόσχας, είχαμε την ευκαιρία να θαυμάσουμε αριστουργήματα σύγχρονης εκκλησιαστικής τέχνης και να εκτιμήσουμε το μέγεθος της πνευματικής άνθισης, που παρατηρείται σήμερα στη Ρωσία.
Η επίσκεψη μας στη Λαύρα του Αγίου Σεργίου στο Ραντονέζ ήταν μια ακόμη σημαντική ευκαιρία πνευματικής αναβάπτισης. Η ευλογία να γνωρίσουμε τόπους, που μας ήταν γνωστοί μόνο από τους βίους Ρώσων Αγίων, αποδείχθηκε διπλή αφού, ο εντεταλμένος για τη ξενάγησή μας π.Λεόντιος, μας εξέπληξε θετικά όχι μόνο με τη σεμνότητα και την καλοσύνη του, αλλά και με την ευρύτατη ελληνομάθειά του. Όπως ο ίδιος μας πληροφόρησε, αυτός και δύο ακόμη πατέρες της μονής, διδάσκουν την αρχαία Ελληνική γλώσσα στους εκατοντάδες φοιτητές του Θεολογικού Σεμιναρίου της Μόσχας, στο πρόγραμμα του οποίου περιλαμβάνεται τριετής κύκλος ελληνικών σπουδών.
Ο αρχιτεκτονικός ρυθμός του ναού της Αγίας Τριάδος και των υπολοίπων παρεκκλησίων, βαπτιστηρίων ή άλλων κτισμάτων, τα έντονα μπλε, πράσινα και χρυσαφιά χρώματα που κυριαρχούν, οι τεράστιες αυλές, τα απαράμιλλης τέχνης εικονοστάσια είναι ασφαλώς εντυπωσιακά. Το πλέον, εντυπωσιακό, ωστόσο, στη Λαύρα του Αγίου Σεργίου είναι τα πλήθη των πιστών, που σχηματίζουν ουρές για να προσκυνήσουν το σκήνωμα του Αγίου και τα αμέτρητα λείψανα, που βρίσκονται θησαυρισμένα στο καθολικό και τα παρεκκλήσια, ή για να πάρουν αγίασμα από την κρήνη που βρίσκεται στην αυλή. Ανάμεσα τους μοναχοί και ιερωμένοι, δασκάλες που συνοδεύουν μικρά παιδιά, νέοι και ηλικιωμένοι, που έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό τη ρωσική ευλάβεια. Μία ευλάβεια που είναι ευδιάκριτη ακόμη και στα πρόσωπα που είναι επιφορτισμένα με την πώληση εικόνων ή άλλων αναμνηστικών ειδών.
Η επίσκεψή μας στη Λαύρα του Αγίου Σεργίου ολοκληρώθηκε με ξενάγηση στη πτέρυγα όπου στεγάζεται η Θεολογική Ακαδημία Μόσχας. Οι χώροι εκπαίδευσης των υποψήφιων θεολόγων, τα εποπτικά και άλλα μέσα που χρησιμοποιούνται στις διάφορες δραστηριότητες, αλλά και το οργανόγραμμα της Σχολής, μας έδωσαν την ευκαιρία για άντληση ιδεών και προβληματισμό. Εκείνο, ωστόσο, που προκαλεί το ενδιαφέρον του επισκέπτη είναι το αξιόλογο μουσείο της Ακαδημίας, στο οποίο φυλάσσονται προσωπικά αντικείμενα πατριαρχών, εικόνες, κομψοτεχνήματα χριαστιανικήςτέχνης, φωτογραφικό υλικό και άλλα σημαντικά κειμήλια. Ο Θεοφιλέστατος δώρησε στο μουσείο ασημένιο δίσκο, με ανάγλυφη παράσταση της νήσου Κύπρου και εγχάρακτη υπογραφή του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Κύπρου κ.κ. Χρυσοστόμου Β΄.
Η επίσκεψη αντιπροσωπείας της αυτοκέφαλης Εκκλησίας της Κύπρου στη Μόσχα και η συμμετοχή της στο Ε’ Συνέδριο Προσκυνηματικών Περιηγήσεων, έχει ήδη δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για πιο στενή επικοινωνία μεταξύ της Κυπριακής Εκκλησίας και των Ορθοδόξων Εκκλησιών, σε ό,τι αφορά στον στόχο της ανάπτυξης των προσκυνηματικών επισκέψεων. Μπορεί με βεβαιότητα να ειπωθεί ότι, στο ζήτημα αυτό, ανοίγονται ελπιδοφόρες προοπτικές, που θα αποβούν προς όφελος της Εκκλησίας, αλλά και της εθνικής μας οικονομίας και επομένως της πατρίδας μας.
Δρ Φαίδων Παπαδόπουλος
Θρησκειολόγος- Επιθεωρητής Μ. Εκπαίδευσης
