Εθνικό Πάρκο Πρεσπών
Το Εθνικό Πάρκο Πρεσπών, έκτασης 327 τετραγωνικών χιλιομέτρων βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της Μακεδονίας και περιλαμβάνει το ελληνικό τμήμα των λιμνών Μεγάλη Πρέσπα και Μικρή Πρέσπα και τις γειτονικές τους περιοχές. Η Μεγάλη Πρέσπα (έκταση 281,7 τετραγωνικά χιλιόμετρα, σε υψόμετρο 852 μέτρα, μέγιστο βάθος 55 μέτρα) ανήκει στην Ελλάδα (38,6 τετραγωνικά χιλιόμετρα), την Αλβανία και τη Βόρεια Μακεδονία. Η Μικρή Πρέσπα (έκταση 47,4 τετραγωνικά χιλιόμετρα, σε υψόμετρο 857 μέτρα, μέγιστο βάθος 11 μέτρα) ανήκει στην Ελλάδα (42,9 τετραγωνικά χιλιόμετρα) και την Αλβανία). Πριν εκατομμύρια χρόνια σχηματίστηκε η λεκάνη των Πρεσπών, στο βαθύτερο τμήμα της οποίας σχηματίστηκε λίμνη, η οποία κατόπιν, λόγω προσχώσεων χωρίστηκε σε δύο τμήματα, τη Μεγάλη Πρέσπα και τη Μικρή Πρέσπα, οι οποίες στην αρχαιότητα είχαν αντίστοιχα ονόματα Μεγάλη Βρυγηίς και Μικρά Βρυγηίς, σημαντικό τμήμα πιθανόν της αρχαίας Λυγκιστήδος, που είχε πρωτεύουσα την πόλη Λύκη ή Λύκα. Η πόλη βρισκόταν σε χερσόνησο στη Μικρή Πρέσπα, η άνοδος όμως του νερού της λίμνης κάλυψε σημαντικό μέρος της πόλης και τα ψηλότερα μέρη της χερσονήσου είναι το σημερινό νησί του Αγίου Αχιλλείου στη Μικρή Πρέσπα, με λείψανα της πόλης.
Η πόλη ακολούθησε την τύχη της υπόλοιπης Μακεδονίας: ένταξη στο κράτος του Φιλίππου Β΄ της Μακεδονίας, Ρωμαϊκή κατοχή, Βυζαντινή Αυτοκρατορία, επιδρομές Βουλγάρων, ο τσάρος των οποίων Σαμουήλ λεηλατεί περιοχές της Ελλάδας και ανακηρύσσει Βουλγαρικό κράτος με πρωτεύουσα πόλη, κοντά στην αρχαία Λύκα, λόγω του ότι η περιοχή ήταν δυσπρόσιτη και έτσι ήταν ευκολότερη η άμυνά της. Η περιοχή ελευθερώθηκε από τον αυτοκράτορα Βασίλειο Β΄ Βουλγαροκτόνο. Στη συνέχεια, γνώρισε επιδρομές και λεηλασίες. Μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους σταυροφόρους, απετέλεσε τμήμα του Δεσποτάτου της Ηπείρου, του κράτους των Βουλγάρων, της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας (Βυζαντινής Αυτοκρατορίας), της Σερβίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Όπως σε αρκετές άλλες περιοχές της Μακεδονίας, τις τελευταίες δεκαετίες της Οθωμανικής κατοχής διεξήχθη σκληρός αγώνας ντόπιων και εθελοντών που ήλθαν από διάφορες περιοχές της Ελλάδος (Μακεδονικός αγώνας) εναντίον ένοπλων βουλγαρικών σωμάτων που προσπαθούσαν να εκβουλγαρίσουν την περιοχή. Η περιοχή ελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό το 1912, αλλά βίωσε έντονα την κατοχή στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Εμφύλιο Πόλεμο που ακολούθησε, με αποτέλεσμα πολλοί κάτοικοι να την εγκαταλείψουν και αρκετά χωριά να ερημωθούν.
Σήμερα τα χωριά της περιοχής αποτελούν το Δήμο Πρεσπών, με έδρα το χωριό Λαιμός. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, τον τουρισμό και την αλιεία.
Η περιοχή των Πρεσπών είναι ιδιαίτερα γνωστή για την πλούσια χλωρίδα της (800 είδη φυτών, πέραν του ¼ των φυτών της Ελλάδας συναντώνται εδώ), καθώς και την πλούσια πανίδα της [60 είδη θηλαστικών από τα 147 της Ελλάδας, 272 είδη πουλιών από τα 407 που έχουν εντοπιστεί στην Ελλάδα, 22 είδη ερπετών από τα 58, 11 είδη αμφιβίων από τα 16 της Ελλάδας, 23 είδη ψαριών (τα 8 ενδημικά, δηλαδή ζουν μόνο στην Ελλάδα), 172 είδη ημερόβιων πεταλούδων περίπου τα 2/3 της Ελλάδας].
Επειδή η περιοχή ήταν απομονωμένη, τουλάχιστον από το 13ο αιώνα μέχρι το 19ο αιώνα, στις όχθες της Μεγάλης Πρέσπας υπάρχουν ασκητές στις απότομες όχθες της. Σώζονται κάποια ασκηταριά, σκαμμένα ή κτισμένα στους απότομους βράχους, με μικρό ναό σε κάποια από αυτά, ενώ άλλα, λόγω διάβρωσης, κατέρρευσαν και η θέση τους φαίνεται από βραχογραφίες, που ήταν στο εσωτερικό τους.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το νησί Άγιος Αχίλλειος στη Μικρή Πρέσπα, όπου υπάρχει μικρός οικισμός. Μόνο κάποια παλαιά κτίσματα έχουν διασωθεί στο νησί, όπως η τρίκλιτη βασιλική του Αγίου Αχιλλείου, επισκόπου Λαρίσης, ο οποίος είχε συμμετάσχει στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο. Την τρίκλιτη, ξυλόστεγη βασιλική έκτισε ο τσάρος Σαμουήλ, για να τοποθετήσει το λείψανο του Αγίου Αχιλλείου, το οποίο άρπαξε από το μητροπολιτικό ναό της Λάρισας, όταν κατέλαβε και λεηλάτησε την πόλη και μετέφερε τους κατοίκους της στις Πρέσπες (985 μ.Χ.). Στη βασιλική υπάρχει και ο τάφος του Σαμουήλ και του υιού του. Για την οικοδόμηση της βασιλικής, όπως και άλλων ναών, χρησιμοποιήθηκε υλικό από παλαιότερα μνημεία. Κοντά στη βασιλική βρίσκεται νεκροταφείο πάνω σε ερείπια προϋπάρχοντος οικισμού.
Στη νησί Άγιος Αχίλλειος υπάρχει και η ερειπωμένη βασιλική των Δώδεκα Αποστόλων (11ος αιώνας), η Μονή Παναγίας Πορφύρας (με τοιχογραφίες στο ναό της του 15ου, 16ου και 18ου αιώνα), η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου (14ος αιώνας) και η μικρή μονόκλιτη βασιλική του Αγίου Γεωργίου (15ος αιώνας). Στο νησί έχουν γίνει κάποιες αρχαιολογικές έρευνες με ευρήματα της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου.
Στην περιοχή του Δήμου Πρεσπών, υποδέχθηκε την ομάδα ο Πρόεδρος της Ένωσης Τουριστικών Επιχειρήσεων και Συναφών Δραστηριοτήτων του Δήμου Πρεσπών κ. Στράτος Βασιλόπουλος, ο οποίος συνόδευσε την ομάδα στην περιήγησή της. Μετά από σύντομο σταθμό στο χωριό Πλατύ και αφού η ομάδα πέρασε δίπλα από το δάσος άρκευθου, κοινώς αόρατου (Juniperus excelsa, ανάλογο του οποίου υπάρχει στη Μαδαρή και την Παπούτσα στο Τρόοδος) έφθασε στη Μικρή Πρέσπα.
Με πλωτή γέφυρα, η ομάδα έφθασε στο νησί Άγιος Αχίλλειος. Στη γέφυρα δόθηκε το όνομα του μελετητή καθηγητή, αρχιτέκτονα, θεολόγου και συγγραφέα πολλών έργων για τα εκκλησιαστικά μνημεία Νικολάου Κ. Μουτσοπούλου. Στη διαδρομή στην πλωτή γέφυρα θαυμάζουμε υδρόβια φυτά, όπως την Aldrovanda vesiculosa, σαρκοφάγο φυτό, με παγίδες που κλείνουν σε χιλιοστά του δευτερολέπτου, συλλαμβάνοντας μικρά ζώα και έτσι εξασφαλίζοντας θρεπτικά συστατικά, εκτός των όσων παράγει με φωτοσύνθεση. Μαζί της και με άλλα φυτά, το μικρό φυτό Lemna minor (1,5 – 4 χιλιοστά) κατά τόπους καλύπτει τα νερά της λίμνης. Και τα δύο είδη συναντώνται και στη Μεγάλη Πρέσπα. Κάποια πουλιά που ζουν στις όχθες της λίμνης διακόπτουν την ησυχία της περιοχής, όπως οι χήνες Anser anser, που ζουν μόνιμα στη λίμνη και δεν μεταναστεύουν, όπως τα άλλα του είδους.
Στο νησί έγινε ξενάγηση στη βασιλική του Αγίου Αχιλλείου. Εκεί κάθε χρόνο γίνονται τα Πρέσπεια, με σημαντικές συναυλίες.
Ακολούθησε επίσκεψη στο χωριό Ψαράδες, το μοναδικό ελληνικό χωριό στις όχθες της Μεγάλης Πρέσπας. Το χωριό βρίσκεται 59 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Φλώρινας.
Στην περιοχή δίπλα από τη Μεγάλη Πρέσπα, βόσκει μικρός αριθμός βραχυκέρατων αγελάδων της τοπικής μικρόσωμης φυλής. Παρά το δυνατό άνεμο, που ξεσήκωνε κύματα στη Μεγάλη Πρέσπα, έγινε κατορθωτό με ταχύπλοο σκάφος, στον περιορισμένο χώρο του κόλπου του χωριού Ψαράδες, να δούμε ένα μικρό ασκηταριό και τις βραχυγραφίες της Παναγίας της Βλαχερνίτισσας (1455/1456 μ.Χ.) και της Θεοτόκου Ελεούσης (1373 μ.Χ.).
Αντίστοιχα εθνικά πάρκα του Εθνικού Πάρκου των Πρεσπών της Ελλάδας, υπάρχουν και στην Αλβανία και τη Βόρεια Μακεδονία, και υπάρχει συνεργασία μεταξύ των υπευθύνων των τριών Εθνικών Πάρκων.
Κείμενο: Διάκ. π. Ανδρέας Ματέι και Ανδρέας Χ. Χριστοδούλου
Φωτογραφίες: Διάκ. π. Ανδρέας Ματέι και CK STRATEGIES