Το μυστήριο του γάμου

“ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟΝ ΤΟΥΤΟ ΜΕΓΑ ΕΣΤΙ”

 Πρωτ. Μιχαὴλ Βοσκοῦ

Ἕνα ἀπὸ τὰ μεγαλύτερα προβλήματα τῆς σύγχρονης ἐποχῆς εἶναι ἡ ἐκκοσμίκευση τῆς ζωῆς τῶν ἀνθρώπων. Μὲ τὸν ὅρο “ἐκκοσμίκευση” δηλώνεται μὲ ἁπλὰ λόγια ὁ τρόπος ζωῆς τῶν ἀνθρώπων χωρὶς τὸν Θεό. Ὁ ἐκκοσμικευμένος ἄνθρωπος ζεῖ μὲ τέτοιον τρόπο ὡς ἐὰν νὰ μὴν ὑπάρχει ὁ Θεός, ὡς ἐὰν νὰ μὴν ἔχει ἀθάνατη ψυχή, ὡς ἐὰν νὰ μὴν ὑπάρχει ἄλλη ζωὴ μετὰ τὸν βιολογικὸ θάνατο. Πολλὲς φορὲς μάλιστα ὁ ἐκκοσμικευμένος ἄνθρωπος ἀποδέχεται μὲν θεωρητικὰ τὴν παρουσία τοῦ Θεοῦ στὴ ζωή του καὶ ἐκτελεῖ τὰ τυπικά του “καθήκοντα” ἀπέναντι στὸν Θεό, θεωρεῖ ὅμως ὅτι ἡ σχέση του μὲ τὸν Θεὸ ἀφορᾶ σὲ  κάποιες πτυχὲς τῆς ζωῆς του μονάχα καὶ ὄχι σὲ ὅλο του τὸ εἶναι. Ἡ ἐκκοσμίκευση εἶναι σὰν τὸ σαράκι ποὺ κατατρώει τὶς ψυχές μας, γιατὶ μᾶς στερεῖ ἀπὸ τὸ ὀξυγόνο τῆς ἀληθινῆς παρουσίας τοῦ Θεοῦ στὴ ζωή μας, ἔστω κι ἂν ἔχουμε τὴν ψευδαίσθηση ὅτι πιστεύουμε στὸν Θεὸ ἢ ὅτι εἴμαστε “εὐλαβεῖς” καὶ “καλοὶ” ἄνθρωποι.

Τὸ πνεῦμα τῆς ἐκκοσμίκευσης ἐπηρεάζει ὄχι μόνο τοὺς ἀνθρώπους ποὺ εἶναι ἀποστασιοποιημένοι ἀπὸ τὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἀνθρώπους ποὺ μετέχουν στὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας, κάποιες φορὲς μάλιστα ἀκόμη καὶ τὸν τρόπο σκέψεως αὐτῶν τῶν ἰδίων τῶν ποιμένων τῆς Ἐκκλησίας. Πολλοὶ θεσμοὶ τῆς κοινωνίας μας (παιδεία, γάμος, οἰκογένεια κ.ο.κ.) ἀπειλοῦνται ἀπὸ τὸ σαράκι τῆς ἐκκοσμίκευσης, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἐπηρεάζεται ἔμμεσα ἢ ἄμεσα καὶ ἡ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ. Θὰ μπορούσαμε ἐν προκειμένῳ ν’ ἀναφέρουμε ὡς χαρακτηριστικὰ παραδείγματα ἐκκοσμίκευσης στὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας τὰ μυστήρια τῆς βαπτίσεως καὶ τοῦ γάμου, τὴν ἀκολουθία τῆς κηδείας, ἀκόμη καὶ αὐτὸ τὸ μέγα μυστήριο τῆς Θείας Λειτουργίας καὶ τὸν τρόπο τῆς συμμετοχῆς μας σὲ αὐτό. Πρόκειται γιὰ ἕνα τεράστιο θέμα, τὸ ὁποῖο δὲν μπορεῖ νὰ ἐξαντληθεῖ σὲ μερικὲς γραμμὲς ἑνὸς συντόμου ἄρθρου. Θὰ προσπαθήσουμε ὡστόσο νὰ δοῦμε κάποιες πτυχὲς τοῦ προβλήματος τῆς ἐκκοσμίκευσης ὅσον ἀφορᾶ στὸν θεσμὸ τοῦ γάμου, ἀλλὰ καὶ στὸ ἐκκλησιαστικὸ μυστήριο τοῦ γάμου

Ὁ γάμος θεωρεῖται γιὰ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας μέγα μυστήριο μὲ βαθύτατο θεολογικὸ νόημα. Ἡ ἕνωση τοῦ ἄνδρα καὶ τῆς γυναίκας “εἰς σάρκα μίαν” μὲ τὴν εὐλογία τοῦ Θεοῦ στὸ μυστήριο τοῦ γάμου ἀποτελεῖ εἰκόνα τῆς ἑνώσεως Χριστοῦ καὶ Ἐκκλησίας. Ἔτσι ὁ γάμος ὑπερβαίνει κατὰ πολὺ τὸ ἐπίπεδο τοῦ ἁπλοῦ βιολογικοῦ γεγονότος ἢ τοῦ ἁπλοῦ κοινωνικοῦ θεσμοῦ καὶ ἀποκτᾶ βαθύτατο πνευματικὸ νόημα μὲ προεκτάσεις αἰωνιότητας. Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος ποὺ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος ἀναφωνεῖ στὴν πρὸς Ἐφεσίους ἐπιστολή του: “τὸ μυστήριον τοῦτο μέγα ἐστίν, ἐγὼ δὲ λέγω εἰς Χριστὸν καὶ εἰς τὴν Ἐκκλησίαν” (ε’ 32).

Τὸ πρόβλημα τῆς ἐκκοσμίκευσης σὲ σχέση μὲ τὸν γάμο πρέπει νὰ τὸ ἀνιχνεύσουμε σὲ δύο ἐπίπεδα: στὸ ἐπίπεδο τοῦ γάμου ὡς κοινωνικοῦ θεσμοῦ καὶ στὸ ἐπίπεδο τοῦ γάμου ὡς ἐκκλησιαστικοῦ μυστηρίου. Ἡ ἐκκοσμίκευση τοῦ γάμου ὡς κοινωνικοῦ θεσμοῦ, ποὺ εὐτυχῶς στὸν τόπο μας δὲν ἔχει λάβει ἀκόμη ἀνεξέλεγκτες διαστάσεις, ἔχει νὰ κάνει μὲ τὴν πλήρη ἀποϊεροποίηση τοῦ γάμου ὡς θεσμοῦ, τὴν ἀποκοπή του ἀπὸ τὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὴ μετατροπή του σ’ ἕνα ἁπλὸ κοινωνικὸ συμβόλαιο, σὲ μιὰ ἁπλὴ νομικὴ πράξη. Ἡ ἐκκοσμίκευση τοῦ γάμου ὡς ἐκκλησιαστικοῦ μυστηρίου, ποὺ ἔχει δυστυχῶς πολὺ μεγαλύτερες καὶ πολὺ πιὸ ἀνησυχητικὲς διαστάσεις στὸν τόπο μας, ἔχει νὰ κάνει μὲ τὴν ἀπογύμνωση τοῦ μυστηρίου τοῦ γάμου ἀπὸ τὸ πνευματικό του περιεχόμενο καὶ τὴν μετατροπή του σ’ ἕνα ἐθιμοτυπικὸ κοινωνικὸ γεγονός.

Ἂς γίνουμε ὅμως πιὸ συγκεκριμένοι:

Ἡ ἐκκοσμίκευση τοῦ γάμου ὡς κοινωνικοῦ θεσμοῦ ἐπετεύχθη σὲ μεγάλο βαθμὸ κατὰ τὶς τελευταῖες δεκαετίες μὲ τὴν καθιέρωση τοῦ πολιτικοῦ γάμου. Ἕνας ἄνδρας καὶ μιὰ γυναίκα μποροῦν νὰ ἑνώσουν τὶς ζωές τους χωρὶς τὴν εὐλογία τοῦ Θεοῦ, χωρὶς τὴν εὐλογία τῆς Ἐκκλησίας, ἀλλὰ μετὰ ἀπὸ μιὰ κοσμικὴ τελετὴ σ’ ἕνα δημαρχεῖο ἢ κάπου ἀλλοῦ, ἡ ὁποία ἔχει καθαρὰ νομικὸ – κοινωνικὸ καὶ καθόλου πνευματικὸ χαρακτήρα. Ὁ πολιτικὸς γάμος εἶναι ἀσφαλῶς ἀπαραίτητος γιὰ τοὺς ἀλλοθρήσκους, τοὺς ἑτεροδόξους καὶ ὅλους ἐκεινους ποὺ δὲν ἀνήκουν ἢ δὲν θέλουν γιὰ ὁποιονδήποτε λόγο νὰ ἀνήκουν στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Εἶναι μιὰ νομικὴ πράξη ποὺ κατοχυρώνει τὰ δικαιώματα καὶ τὶς ὑποχρεώσεις ἑνὸς ἄνδρα καὶ μιᾶς γυναίκας ποὺ θέλουν νὰ ἑνώσουν τὶς ζωές τους. Ὅταν ὅμως δύο ὀρθόδοξοι χριστιανοὶ προτιμοῦν νὰ περιοριστοῦν στὴν τέλεση ἑνὸς πολιτικοῦ γάμου καὶ ἀρνοῦνται τὴν τέλεση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ μυστηρίου τοῦ γάμου τότε εἶναι ὡς ἐὰν νὰ ἀρνοῦνται τὰ μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὴν ὅλη διδασκαλία της. Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία ἀπορρίπτει τὸν πολιτικὸ γάμο γιὰ τοὺς ὀρθοδόξους χριστιανοὺς καὶ θεωρεῖ ὅτι ὅσοι ὀρθόδοξοι τελοῦν πολιτικὸ γάμο “θέτουν ἑαυτοὺς μόνοι των ἐκτὸς τῆς Ἐκκλησιας”.

Ἡ ἐκκοσμίκευση τοῦ γάμου ὡς κοινωνικοῦ θεσμοῦ δὲν περιορίστηκε μόνο στὴν καθιέρωση τοῦ πολιτικοῦ γάμου, ἀλλὰ λαμβάνει καὶ νέες διαστάσεις μὲ ἐνέργειες ποὺ σὲ πολλὲς χῶρες ἔχουν γίνει ἤδη πράξη, ἐνῶ στὴν Κύπρο βρίσκονται ἀκόμη ὑπὸ συζήτηση εἴτε σὲ πρώιμο εἴτε σὲ προχωρημένο στάδιο. Ἀναφέρουμε ἐνδεικτικὰ τὴν καθιέρωση τοῦ λεγομένου συμφώνου συμβίωσης, ποὺ ὑποκαθιστᾶ ἀκόμη καὶ τὸν ἴδιο τὸν πολιτικὸ γάμο μὲ μιὰ ἁπλὴ συμβολαιογραφικὴ πράξη, τὴν καθιέρωση τοῦ γάμου τῶν ὁμοφυλοφίλων, τὴ δυνατότητα ὁμοφυλόφιλα ζευγάρια νὰ υἱοθετοῦν ἢ νὰ ἀποκτοῦν παιδιά, γεγονὸς ποὺ ἀλλοιώνει σὲ ἀνυπολόγιστο βαθμὸ τὸν θεσμὸ τῆς οἰκογένειας κ.ο.κ. Καὶ τὸ χειρότερο: ὅλα αὐτὰ τὰ ἐξωφρενικὰ γίνεται προσπάθεια νὰ ἐμπεδοθοῦν σταδιακὰ στὶς συνειδήσεις τῶν παιδιῶν μας ὡς ἀπόλυτα φυσιολογικὰ δεδομένα τῆς κοινωνίας μας μέσα ἀπὸ τὰ προγράμματα σπουδῶν τῶν σχολείων μας.

Ὅσον ἀφορᾶ τώρα στὴν ἐκκοσμίκευση τοῦ γάμου ὡς ἐκκλησιαστικοῦ μυστηρίου, ποὺ μᾶς ἀφορᾶ πιὸ ἄμεσα ὡς μέλη τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ, θὰ μποροῦσαν πάρα πολλὰ νὰ λεχθοῦν, κάτι ὅμως ποὺ δὲν μᾶς ἐπιτρέπει ἡ ἔκταση αὐτοῦ τοῦ ἄρθρου. Θ’ ἀρκεστοῦμε, ὡς ἐκ τούτου, σὲ κάποιες γενικὲς καὶ τηλεγραφικὲς ἐπισημάνσεις:

– Τὸ μυστήριο τοῦ γάμου ἐκλαμβάνεται ἀπὸ τοὺς πιὸ πολλοὺς ἀνθρώπους περισσότερο ὡς κονωνικὸ καὶ οἰκογενειακὸ γεγονός, παρὰ ὡς γεγονὸς ἐκκλησιαστικὸ καὶ πνευματικό. Πολλοὶ γονεῖς θέλουν τὰ παιδιά τους νὰ παντρευτοῦν στὴν ἐκκλησία περισσότερο ἀπὸ συνήθεια ἢ γιατὶ ἔτσι εἶναι τὸ ἔθιμο, παρὰ γιατὶ αὐτὸ ἐπιτάσσει ἡ ἐκκλησιαστική τους συνείδηση.

– Ὁ ἐκκλησιαστικὸ γάμος ἔχει λάβει κατὰ τὰ τελευταία χρόνια στὴν Κύπρο χαρακτήρα “ἐμπορικῆς πράξης”, στὴν ὁποία κυριαρχεῖ ἡ βιτρίνα παρὰ ἡ οὐσία. Σπαταλοῦνται δεκάδες χιλιάδες γιὰ νὰ γίνει ἕνας “σωστὸς” γάμος (χαρακτηριστικὸ παράδειγμα οἱ χιλιάδες ποὺ δίνονται στὰ ἀνθοπωλεῖα γιὰ τὰ λουλούδια μὲ τὰ ὁποῖα θὰ στολιστεῖ ὁ ναός), μὲ ἀποτέλεσμα τὸ τεράστιο κόστος νὰ ἀποτρέπει πολλὰ νέα παιδιὰ ἀπὸ τὸ νὰ πάρουν τὴν ἀπόφαση νὰ προχωρήσουν ἐγκαίρως στὴν τέλεση τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ γάμου. Παραλλήλως γίνεται προσπάθεια νὰ ὀργανωθεῖ μὲ τέτοιον τρόπο ὁ γάμος, ὥστε νὰ ἀποφέρει στοὺς νεονύμφους ὅσο τὸ δυνατὸν μεγαλύτερο κέρδος.

– Ἀναδείξαμε σὲ κεντρικὰ πρόσωπα τοῦ μυστηρίου τοῦ γάμου τοὺς φωτογράφους, οἱ ὁποῖοι ἐνεργοῦν λίγο πολὺ ὡς σκηνοθέτες σὲ μιὰ θεατρικὴ παράσταση, ἀφοῦ δίνουμε τόσο μεγάλη σημασία στὸ τί θὰ ἀποτυπωθεῖ στὴν ταινία τοῦ γάμου.

– Ὁ κόσμος συμμετέχει στὸ μυστήριο τοῦ γάμου ὡς ἐὰν νὰ συμμετέχει σὲ μιὰ κοσμικὴ ἐκδήλωση, κάτι ποὺ εἶναι ἐμφανὲς τόσο ἀπὸ τὸν τρόπο ἐνδυμασίας του ὅσο καὶ ἀπὸ τὴν ὅλη συμπεριφορά του μέσα στὸν ναὸ (χειροκροτήματα, ὁμιλίες κ.λπ.).

– Ὁ γαμπρὸς καὶ ἡ νύφη ἀγνοοῦν στὶς πλεῖστες τῶν περιπτώσεων τὸ πραγματικὸ νόημα τοῦ μυστηρίου τοῦ γάμου, μὲ ἀποτέλεσμα ἡ πρώτη τους ἔγνοια νὰ εἶναι ποιός θὰ πατήσει ποιόν, ὅταν θ’ ἀκούσουν στὸ ἀποστολικὸ ἀνάγνωσμα τὴν τόσο παρεξηγημένη φράση “ἡ δὲ γυνὴ ἵνα φοβῆται τὸν ἄνδρα”.

Τέλος, νὰ ἀναφέρουμε καὶ μιὰ ἄλλη διάσταση τῆς ἐκκοσμίκευσης τοῦ μυστηρίου τοῦ γάμου, ποὺ εἶναι συνέπεια τῶν ὅσων ἀναφέραμε προηγουμένως. Ἐπειδὴ ἀκριβῶς ὁ ἐκκλησιαστικὸς γάμος ἐκλαμβάνεται περισσότερο ὡς “ἐμπορικὴ πράξη” καὶ ὡς κοινωνικὸ γεγονὸς παρὰ ὡς ἐκκλησιαστικὸ μυστήριο, διὰ τοῦ ὁποίου μεταδίδεται ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ στοὺς νεονύμφους, τὰ νέα παιδιὰ ἔμαθαν νὰ ζοῦν γιὰ χρόνια μαζὶ σὰν ἀντρόγυνο χωρὶς τὴν εὐλογία τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς Ἐκκλησίας. Περιμένουν νὰ γίνουν “εὐνοϊκότερες” οἱ συνθῆκες τῆς ζωῆς τους καὶ κυρίως νὰ ἐξασφαλίσουν μεγαλύτερη οἰκονομικὴ ἄνεση καὶ μετὰ νὰ κάμουν τὸν γάμο τους στὴν Ἐκκλησία. Αὐτὸ ὅμως ἔχει σὰν συνέπεια γιὰ χρόνια ἡ σχέση τους νὰ ξεπέφτει στὸ ἐπίπεδο τῆς ἁπλῆς συντροφικότητας καὶ τῆς ἁπλῆς ἐρωτικῆς συνύπαρξης χωρὶς εὐθύνες καὶ χωρὶς ὑποχρεώσεις, κυρίως ὅμως χωρὶς τὴν αἴσθηση τῆς μεγάλης εὐθύνης ἀπέναντι στὸν Θεό. Ὅταν τελικὰ ἔρθει ἡ ὥρα τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ γάμου, ὅλα γίνονται ἐντελῶς τυπικά, πολὺ περισσότερο ἐὰν στὸ μεταξὺ ἔχουν ἀποκτήσει καὶ παιδιά. Οἱ θαυμάσιες εὐχὲς τοῦ μυστηρίου τοῦ γάμου χάνουν τότε ἐντελῶς τὸ νόημά τους.

Πῶς θὰ μποροῦσαν ὅλα αὐτὰ νὰ διορθωθοῦν; Μόνο ἂν ξαναδοῦμε τὸν γάμο στὴν ἀληθινὴ μυστηριακή του διάσταση, ὡς μυστήριο δηλαδὴ μέγα ποὺ ἀναφέρεται στὴ σχέση Χριστοῦ καὶ Ἐκκλησίας μὲ προεκτάσεις αἰωνιότητας, ὡς μυστήριο μέγα ποὺ στοχεύει στὴν αἰώνια Βασιλεία τῶν οὐρανῶν καὶ στὸν αἰώνιο γάμο τοῦ Νυμφίου Χριστοῦ μὲ τὴ Νύμφη Ἐκκλησία.

(Δημοσιεύθηκε στὸ περιοδικὸ “Παράκληση. Διμηνιαία Ἔκδοσις Ἱερᾶς Μητροπόλεως Λεμεσοῦ”, τεῦχος 66 (2012), σ. 9-11)