12ο ετήσιο μνημόσυνο του Αρχιεπισκόπου Κύπρου κυρού Χρυσοστόμου Α’

Το 12ο ετήσιο μνημόσυνο τού αοιδίμου προκατόχου του, Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου Α’ τέλεσε ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Κύπρου κ.κ. Χρυσόστομος Β’ στον Καθεδρικό ναό του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου στη Λευκωσία. Στο τρισαρχιερατικό συλλείτουργο που προηγήθηκε, προεξήρχε ο Μακαριώτατος, συμπαραστατούμενος από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Τερνουπόλεως και Κρεμενέτς κ. Σέργιο της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας (υπό τον Μητροπολίτη Ονούφριο) και από τον Θεοφιλέστατο Επίσκοπο Μεσαορίας κ. Γρηγόριο. Πριν την απόλυση τελέστηκε το μνημόσυνο, κατά το οποίο εκφώνησε λόγο ο επί σειρά ετών χρηματίσας Διευθυντής τού αρχιεπισκοπικού γραφείου κ. Φρίξος Κλεάνθους, ο οποίος εξήρε την προσωπικότητα και προσφορά τού μακαριστού Χρυσοστόμου Α’ στην Εκκλησία της πατρίδας μας, η οποία μετρούσε τις πληγές τής τουρκικής εισβολής. Μετά το πέρας τής ακολουθίας, μετέβησαν στο παλαιό κοιμητήριο Λευκωσίας όπου τελέστηκε τρισάγιο στο μνήμα τού Αρχιεπισκόπου κυρού Χρυσοστόμου και ακολούθησε κατάθεση στεφάνων.

Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου

Επιμνημόσυνος λόγος Φρίξου Κλεάνθους
κατά το Δωδέκατο Ετήσιο Μνημόσυνο
του αείμνηστου Αρχιεπίσκοπου Χρυσοστόμου Α΄
22 Δεκεμβρίου 2019

Μακαριώτατε,

Πολύ Σας ευχαριστώ για την ευγενή καλοσύνη Σας να μου αναθέσετε την εκφώνηση του εφετινού επιμνημόσυνου λόγου, με την ευκαιρία της τέλεσης σήμερα του δωδέκατου, στη σειρά, ετήσιου μνημοσύνου του προκατόχου Σας, αειμνήστου Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου Α΄.

Αναμφίβολα, ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Α΄, υπήρξε αφ` ενός μεν μια εξέχουσα ισχυρή  εκκλησιαστική φυσιογνωμία όχι μόνο της Εκκλησίας της Κύπρου, αλλά και της καθόλου Ορθοδοξίας, αφ` ετέρου δε μια ισχυρή εθνική προσωπικότητα! Δεν αντλούσε δύναμη και δόξα από τον Αρχιεπισκοπικό Θρόνο, αλλ` αντίθετα αυτός, με τα χαρίσματα και τις αρετές του, προσέδιδε τιμή, κύρος και αίγλη στο ύψιστο αξίωμα που κατείχε! Γι` αυτό και πολύ δίκαια και επάξια ετύγχανε του αμέριστου σεβασμού και της καθολικής αναγνώρισης και εντός και εκτός Κύπρου!

Απόδειξη τούτου αποτελεί και η συλλυπητήρια επιστολή τού Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, ημερομηνίας 24^ης Δεκεμβρίου 2007, προς την Υμετέρα Μακαριότητα: «Ο μακαριστός Πρωθιεράρχης, γράφει ο Παναγιώτατος, ανέλαβε το πηδάλιον της Κυπριακής Εκκλησίας εις καιρούς δυσχειμέρους και κρισίμους, βαστάσας εις τους ευσταλείς ώμους αυτού την βαρείαν ευθύνην της διαδοχής του προκατόχου αυτού και της ειρηνεύσεως της Εκκλησίας. Δυνάμεθα να είπωμεν ότι εξεπλήρωσε την αποστολήν αυτού μεθ` υπευθυνότητος και ευσυνειδησίας και εστάθη εις το ύψος των περιστάσεων, διατηρήσας υψηλά εις την συνείδησιν του λαού το κύρος της Εκκλησίας του…».

Επιβεβαίωση, ακόμη, του αμέριστου σεβασμού και της καθολικής αναγνώρισης που ο αείμνηστος Αρχιεπίσκοπος ετύγχανε αποτελεί και το γεγονός ότι, όταν στις 3 Ιανουαρίου 1995 επέστρεψε από το Λονδίνο, όπου είχε υποβληθεί σε εγχείριση καρδιάς, τον υποδέχθηκε προσωπικά στο αεροδρόμιο Λάρνακας ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας  Γλαύκος Κληρίδης -με τον οποίο, ως Πρόεδρο, είχε μια αγαστή συνεργασία- λέγοντας στην προσφώνησή του: «Εκφράζουμε, Μακαριώτατε, τη χαρά της Κυβέρνησης, αλλά και ολόκληρου του Ελληνισμού της Κύπρου για την επάνοδό Σας, για να συνεχίσετε το έργο Σας και ως ποιμήν, και ως Προκαθήμενος της Εκκλησίας μας και ως Εθνάρχης»!

Ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Α΄ γεννήθηκε στον Στατό, στις 27 Σεπτεμβρίου 1927 και πέθανε σαν σήμερα, στις 22 Δεκεμβρίου 2007. Μετά την αποφοίτησή του από το Δημοτικό Σχολείο, εντάχθηκε στην Ιερά Μονή Κύκκου. Φοίτησε στο Παγκύπριο Γυμνάσιο, και ακολούθως στη Φιλοσοφική και στη Θεολογική Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (1952-1961). Κατά την περίοδο εκείνη ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος του ανέθεσε και τη διεύθυνση του Γραφείου Εθναρχίας, στην Αθήνα.

Στις 18 Φεβρουαρίου 1951 χειροτονήθηκε Διάκονος και στις 29 Οκτωβρίου 1961, πρεσβύτερος, και προχειρίστηκε εις Αρχιμανδρίτη, από τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο Γ´.

Στις 28 Μαρτίου 1968, εκλέγηκε ομόφωνα και στις 14 Απριλίου 1968 χειροτονήθηκε Χωρεπίσκοπος Κωνσταντίας, θέση που κατείχε μέχρι το 1973. «Ήταν -δήλωσε σε μια συνέντευξή του- μια εξαιρετικά κρίσιμη περίοδος για τον τόπο μας και για τον Εθνάρχη Μακάριο. Προσωπικά, βέβαια, σταθήκαμε με συνέπεια δίπλα του και του προσφέραμε όλη μας τη βοήθεια και τη συμπαράσταση…».

Στις 28 Ιουλίου 1973 εξελέγη Μητροπολίτης στην εμπερίστατη, τότε, λόγω της εκκλησιαστικής κρίσης, Ιερά Μητρόπολη Πάφου. Όλη η Πάφος βρισκόταν σε πολύ δύσκολη κατάσταση, που κατέστη οξύτερη, λόγω του πραξικοπήματος και της εισβολής. Πέραν του σημαντικότατου εκκλησιαστικού του έργου, και σε μια προσπάθεια να αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά η ανεργία, και γενικότερα να ξεπερασθεί ο οικονομικός μαρασμός των κατοίκων, ίδρυσε το εργοστάσιο πλαστικών ειδών ΚΟΣΜΟΠΛΑΣΤ, στη Γεροσκήπου, και ύστερα το εργοστάσιο Μεταλλικών Σωλήνων, στο Ανατολικό. Ο ίδιος, σε μια δήλωσή του, το1979, τόνισε ότι πραγματοποίησε όλα αυτά «σε μια εποχή, που όχι λίγοι έβλεπαν μάταιη κάθε επένδυση στην Κύπρο και ζητούσαν να φύγουν, αλλά και με σκοπό αυτά να εμπνεύσουν εμπιστοσύνη στον λαό για την επιβίωση μας στον τόπο μας».

Εκλέγηκε Αρχιεπίσκοπος στις 12 Νοεμβρίου 1977 και εγκαθιδρύθηκε την επόμενη, 13 Νοεμβρίου, 1977. Ο τότε Πρωθυπουργός της Ελλάδας Κωνσταντίνος Καραμανλής, συγχαίροντάς τον για την εκλογή του, τόνιζε: «Μακαριώτατε, είμαι βέβαιος, ότι ο Κυπριακός Ελληνισμός στην κρίσιμη αυτήν περίοδο της ιστορίας του θα έχει στο πρόσωπό σας τον άξιο ποιμενάρχη και συνεχιστή των εθνικών παραδόσεων»!

Έργα της ζωής του, ως Αρχιεπισκόπου, υπήρξαν, μεταξύ άλλων:

• Η σύγκληση της Β΄ Μείζονος και Υπερτελούς Συνόδου (1982), που αποκατέστησε την εκκλησιαστική ενότητα, με την άρση της καθαιρέσεως των Μητροπολιτών Πάφου Γενναδίου και Κιτίου Ανθίμου. Επρόκειτο για μια πολύ δύσκολη, αλλά αναμφίβολα κορυφαία καθοριστική ενέργεια, το βάρος και τις συνέπειες της οποίας μόνο ο ίδιος, ως ηγετική φυσιογνωμία, μπορούσε να σηκώσει στους ώμους του.
• Η ανόρθωση των οικονομικών της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κύπρου, η οποία μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ένα μικρό οικονομικό θαύμα.
• Η ίδρυση του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ΄, στο οποίο φιλοξενούνται τα ανεκτίμητης αξίας Βυζαντινό Μουσείο, Πινακοθήκη και Βιβλιοθήκη. 
• Η ανέγερση του «Μακάρειου Νοσοκομείου», το οποίο περιλαμβάνει τέσσερα τμήματα -Γυναικολογικό, Μαιευτικό, Παιδιατρικό καί Αντιαναιμικό- και το οποίο ακολούθως παραχωρήθηκε στο Υπουργείο Υγείας της Κυπριακής Δημοκρατίας.
• Η λειτουργία του Ραδιοτηλεοπτικού Σταθμού “Ο ΛΟΓΟΣ” και του Λογοδικτύου (1992).
• Η διεξαγωγή (1984) του Παγκύπριου εράνου προς ενίσχυση της άμυνάς μας, κατά τον οποίο συγκεντρώθηκε το τεράστιο για την εποχή ποσό του ενός εκατομμυρίου τετρακοσίων χιλιάδων λιρών περίπου (£1.400.000λ.Κ.).

Ο χρόνος δεν μου επιτρέπει να αναφερθώ έστω και ονομαστικά στην πληθώρα των άλλων έργων, που η πατρική του αγάπη δαψιλώς καρποφόρησε. Θα σταθώ, όμως, σε ελάχιστα μόνο περιστατικά, που καταμαρτυρούν τη μεγαλοσύνη του ως εκκλησιαστικού και εθνικού ηγέτη:

Ως λειτουργός του Υψίστου, όταν τελούσε τη θεία λειτουργία και έφτανε στον καθαγιασμό των τιμίων δώρων, βίωνε μέχρι δακρύων την ιερότητα της στιγμής! Αδιάψευστοι μάρτυρες τούτου αποτελούν οι κληρικοί που είχαν τη χάρη και την ευλογία να συλλειτουργούν μαζί του.

Προσωπικά, ακόμη, θαύμαζα το θάρρος της γνώμης του και την άνεση να κοιτάζει στο πρόσωπο και στα μάτια τους συνομιλητές του, όποιοι και αν ήταν αυτοί και όσο ψηλά και αν βρίσκονταν. Θυμούμαι χαρακτηριστικά τη συνάντησή του, στις 22 Μαΐου 1979, με τον τότε Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής Τζίμυ Κάρτερ. Καθώς πηγαίναμε στον Λευκό Οίκο, ένας από τους εκεί διπλωματικούς μας, καλοπροαίρετα βέβαια, προσπάθησε να του πει τις σκέψεις και τις εισηγήσεις του για τη συνάντηση με τον Αμερικανό Πρόεδρο.

–Μακαριώτατε, του είπε, τώρα που θα δείτε τον Πρόεδρο Κάρτερ καλό είναι να προσπαθήσετε να του μιλήσετε διπλωματικά, μήπως και σας παρεξηγήσει…

Βεβαίως, δεν πρόλαβε ο άνθρωπος να τελειώσει τη φράση του, γιατί ο Μακαριώτατος τον διέκοψε.

-Στάσου, του είπε. Μέχρι τώρα πίστευα ότι είσαι εκπρόσωπος της Κυπριακής Δημοκρατίας στις Ηνωμένες Πολιτείες! Μήπως κάνω λάθος και μιλώ με τον εκπρόσωπο των Ηνωμένων Πολιτειών στην Κύπρο;

Και βεβαίως, όταν λίγο πιο ύστερα συνάντησε τον Πρόεδρο Κάρτερ στο Γραφείο του, στον Λευκό Οίκο, ο Μακαριώτατος του μίλησε στα ίσα. Και ο Πρόεδρος Κάρτερ όχι μόνο δεν παρεξήγησε τον αείμνηστο Αρχιεπίσκοπο, αλλ’ αντίθετα απολογήθηκε σ’ αυτόν για την ευθύνη της χώρας του στη συμφορά, που προκάλεσε στον λαό και στη νήσο μας η τουρκική εισβολή. Να τονίσω, ακόμη, ότι στη συνέχεια αναπτύχθηκε μια αμοιβαία και ειλικρινής φιλία, που συνεχίστηκε μέχρι τέλους, ανάμεσα στον Πρόεδρο Κάρτερ και τον μακαριστό Αρχιεπίσκοπο.

Μοναδική, όμως, υπήρξε η αγάπη του Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου και προς όλους ανεξαίρετα τους κληρικούς μας. Πολλές ήταν οι φορές που και σε μένα, αλλά και σε άλλους, τόνιζε με έμφαση:

-Σας παρακαλώ -μας έλεγε- και ο τελευταίος κληρικός, όπως και κάθε άλλος, θέλω να αισθάνονται την Ιερά Αρχιεπισκοπή ως δικό τους σπίτι!

Ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Α΄, όμως, και στο θέμα της φιλανθρωπίας υπήρξε μοναδικός και αξεπέραστος. Θυμούμαι τέτοιες μέρες του Δεκέμβρη, στις αρχές της δεκαετίας του 1990, έφτασε αργά το μεσημέρι στην Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου ένας μεσόκοπος και δυστυχής άνθρωπος, που μόλις είχε αποφυλακιστεί και θα πήγαινε στο χωριό του για τα Χριστούγεννα. Ήθελε βοήθεια, αλλά οι υπεύθυνοι της φρουράς τού εξηγούσαν, ότι ήδη ήταν αργά, το Λογιστήριο έκλεισε, ο Αρχιεπίσκοπος αποσύρθηκε στο δωμάτιό του και το θέμα του δεν μπορούσε να διευθετηθεί εκείνη την ώρα. Ο Μακαριώτατος αντιλήφθηκε τη φασαρία, που γινόταν. Μου τηλεφώνησε και με παρεκάλεσε να οδηγήσω τον άνθρωπο εκείνον κοντά του.

-Κάθησε να φάμε μαζί, του είπε!

Στην αρχή ο ξένος δεν ένιωθε και πολύ άνετα. Μπροστά στην επιμονή, όμως, του Μακαριωτάτου, ο άνθρωπος κάθισε και γευμάτισε μαζί του και ύστερα με δάκρυα στα μάτια εξιστόρησε στον Μακαριώτατο την προσωπική του δυστυχία, και το πώς κατέληξε στη φυλακή. Και βεβαίως, ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος, μαζί με τους λόγους της πατρικής του αγάπης, έβγαλε από την τζέπη του και έδωσε στον φιλοξενούμενό του την αναγκαία για την περίσταση ευλογία του…

Αλλά και στον θεσμό της φιλίας, ο Μακαριώτατος απέδιδε μια ξεχωριστή αξία και σημασία. Θυμούμαι, στο Γραφείο του είχε αναρτημένη τη φωτογραφία του αείμνηστου Σπύρου Κυπριανού, με τον οποίο τον συνέδεε μια βαθύτατη αγάπη και αλληλοεκτίμηση. Όταν λοιπόν το 1988, ο αείμνηστος  Σπύρος Κυπριανού έπαυσε να είναι Πρόεδρος της Δημοκρατίας, κάποιοι -καλοπροαίρετα βέβαια- είπαν ότι θα έπρεπε να αποσύρει από το Γραφείο του τη φωτογραφία του:

-Να τους πεις -μου είπε- ότι εγώ τους φίλους μου δεν τους αλλάσσω, όπως αλλάσσουν αυτοί τα υποκάμισα!

Ανεξάρτητα, βέβαια, από αυτό, ο αείμνηστος Αρχιεπίσκοπος, τιμώντας και τον θεσμό του Ανώτατου Άρχοντα του τόπου μας, μου έδωσε οδηγίες για την τοποθέτηση στο Γραφείο του και της φωτογραφίας του νέου Προέδρου της Δημοκρατίας.

Τελειώνοντας, Μακαριώτατε, στέκομαι στη διαθήκη τού αείμνηστου προκατόχου σας, όπως ο ίδιος τη διατύπωσε στην τελευταία του συνέντευξη, στις 26 Απριλίου 2002 -μια μέρα δηλαδή πριν από το ατύχημά του- στο περιοδικό «Σελίδες» του Φιλελευθέρου. Στην ερώτηση, «τι θα ήθελε να αφήσει ως διαθήκη του», ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Α΄ είπε επί λέξει: «Να μην υποσταλεί ποτέ η σημαία του αγώνα, μέχρι την άγια ημέρα της απελευθέρωσης και της δικαίωσης. Μέχρι την άγια εκείνη ημέρα, που θα μπορέσουμε να ξαναλειτουργήσουμε στον Απόστολο Βαρνάβα, στον Αρχάγγελο Μιχαήλ Κερύνειας, στον Άγιο Μάμα Μόρφου και στον Απόστολο Ανδρέα Καρπασίας, δηλαδή σε μια ελεύθερη και ενωμένη απ’ άκρη ως άκρη Κύπρο»!

Ευχηθείτε, Μακαριώτατε, όπως η διαθήκη τούτη του αείμνηστου προκατόχου σας σύντομα βρει τη δικαίωσή της!

Γνωρίζοντας προσωπικά, Μακαριώτατε, την ανυπόκριτη αγάπη, που σας είχε από τα χρόνια που ήσαστε Ηγούμενος, και ακολούθως Μητροπολίτης Πάφου, είμαι σίγουρος ότι από εκεί, που τώρα βρίσκεται, θα πρεσβεύει στον Θεό, ώστε δαψιλώς να ευλογεί την Αρχιεπισκοπεία σας, αλλά και να σας υγιαίνει εν παντί στο θέμα της προσωπικής σας υγείας, που εσχάτως σας ταλαιπωρεί και σας δοκιμάζει! Αιωνία ας είναι η μνήμη του!

Φρίξος Κλεάνθους
πρώην Διευθυντής Αρχιεπισκοπικού Γραφείου
22 Δεκεμβρίου 2019.