Εορτασμός των Τριών Ιεραρχών και της Ημέρας των Ελληνικών Γραμμάτων στην Έγκωμη (30.1.2023)
Την εορτή των Τριών Ιεραρχών, των υπέρμαχων της Ελληνικής Παιδείας, τίμησαν η Σχολική Εφορεία και τα Εκπαιδευτήρια του Δήμου Έγκωμης, στον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Έγκωμης.
Τελέστηκε ο Όρθρος και η Θεία Λειτουργία προϊσταμένου του Θεοφιλεστάτου Επισκόπου Μεσαορίας κ. Γρηγορίου, πλαισιωμένος από τους κληρικούς της ενορίας Πρωτοπρεσβύτερο Μιχαήλ Πηγασίου, Οικονόμο Ιωάννη Κυπριανού και Πρεσβύτερο Δημήτριο Αγγελή καθώς και από τους Διακόνους π. Ανδρέα Ματέι και Αχιλλέα Κωνσταντινίδη.
Στον εκκλησιασμό συμμετείχαν μέλη της Σχολικής Εφορείας Έγκωμης, Διευθυντές και Διευθύντριες των Λυκείων, Γυμνασίων και Δημοτικών Σχολείων του Δήμου, εκπαιδευτικοί και μαθητές με τα λάβαρα των Σχολείων τους.
Κατά τη Θεία Λειτουργία τελέστηκε δέηση υπέρ υγείας πάντων των διδασκόντων και διδασκομένων των εκπαιδευτηρίων του Δήμου και ολόκληρου του γένους, των εφόρων, των εργαζομένων και των καθ’ οιονδήποτε τρόπο διακονούντων την Ελληνική Παιδεία.
Επίσης, ο Θεοφιλέστατος προέστη του Μνημοσύνου των Καθηγουμένων Χρυσοστόμου και Διονυσίου και πάντων των Καθηγουμένων και πατέρων της Ιεράς Βασιλικής και Σταυροπηγιακής Μονής Κύκκου, των ευεργετών, δωρητών, σχολικών εφόρων διδασκάλων και πάντων των υπηρετησάντων στα εκπαιδευτήρια του Δήμου Έγκωμης.
Τον Πανηγυρικό της ημέρας εκφώνησε ο θεολόγος Χριστάκης Ευσταθίου.
Γραφείο Ενημερώσεως και Επικοινωνίας
**************************
Ακολουθεί η ομιλία του κ. Χριστάκη Ευσταθίου…
Οι Τρεις Ιεράρχες ως σκαπανείς του πνεύματος
(λόγος εκφωνηθείς στην εορτή των Τριών Ιεραρχών στον άγιο Νικόλαο Έγκωμης, την Δευτέρα 30-1-2023, από τον θεολόγο Χριστάκη Ευσταθίου)
Γλώσσα που θα στάλαζε τη χάρη των ουρανών θα μπορούσε να ζωντανέψει τις μεγαλειώδεις μορφές των τριών μεγάλων Διδασκάλων που τιμούμε σήμερα: τον Βασίλειο το Μέγα, τον Θεολόγο Γρηγόριο, συν τω κλεινώ Ιωάννη «τω την γλώτταν χρυσορρήμονι». Φωστήρες της τρισηλίου Θεότητος, ανέτειλαν στους ορίζοντες των γραμμάτων, της παιδείας, της επιστήμης και του πολιτισμού. Μεσουράνησαν και λάμπρυναν το πολύαστρο στερέωμα της Εκκλησίας.
Ας επιχειρήσουμε κι εμείς σήμερα – ημέρα μνήμης και τιμής των τριών αυτών γιγαντιαίων αναστημάτων – να σημαδέψουμε μεσούρανα τα βλέμματά μας. Κάποιες ακτίδες θείου φωτός, από την άφθαστη σοφία και το λαμπρό παράδειγμά τους, ας σταλάξουν και στις δικές μας καρδιές για να εναρμονιστούν με τις χρυσές ανταύγειες του τρίφεγγου αστεριού τους.
Η καθολικότητα και η πληρότητα της σκέψης και της σοφίας τους, δένουν τόσο αρμονικά με τους πιο υψηλούς ανθρωπιστικούς, παιδαγωγικούς, κοινωνικούς, αλλά και πνευματικούς προσανατολισμούς. Γι’ αυτό, με την όλη πνευματική τους αλκή και δράση, αναδείχθηκαν αυθεντικά πρότυπα στο χώρο της Παιδείας, των Γραμμάτων και του Πολιτισμού ευρύτερα.
Θεωρώ πως αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον η αναγωγή του πνεύματος τους στο σήμερα, ως ποιοτικών μεγεθών, που μπορούν να μας εμβολιάσουν με αληθινές αξίες. Η απόσταση που μας χωρίζει από την εποχή τους, δεν ξεθωριάζει καθόλου τη διείσδυσή τους στο τώρα, ώστε το μεγαλείο του πνεύματός τους να είναι πάντα ατόφιο, επίκαιρο και σύγχρονο. Υπερχρονικό και διαχρονικό.
Διαγράφουν τη δική τους υψιπετή τροχιά∙ ταπεινά και αθόρυβα άρχισαν το μεγαλεπήβολο έργο τους. Η εμβέλεια και διεισδυτικότητά τους θρυμμάτισε φραγμούς και κατάργησε σύνορα. Για ν’ αρδεύσουν οι μελίρρυτοι αυτοί ποταμοί της σοφίας όλη την οικουμένη. Και οι τρεις ξεκίνησαν από ένα ζεστό οικογενειακό περιβάλλον. Ευτύχισαν να τύχουν χριστιανικής ανατροφής στην πιο τρυφερή ηλικία από ευλογημένες μητέρες. Με λόγια και έργα χαράζουν ανεξίτηλα τα ίχνη της αγάπης του Θεού στα υπαρξιακά τους έγκατα. Σημειώνει χαρακτηριστικά ο Μ. Βασίλειος για τη μητέρα του Εμμέλεια: «Εκείνη την ιδέα περί Θεού, που πήρα από παιδί από τη μακαριστή μητέρα μου και τη γιαγιά μου Μακρίνα, εκείνη και μόνο, αφού πλούτισα, την είχα μέσα μου και με συνόδευε σε όλη μου τη ζωή». Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος δεν παραλείπει να δώσει τη δική του μαρτυρία για τη μητέρα του Νόννα: «Ενώ οι άλλες γυναίκες κολακεύονται και καμαρώνουν για την ομορφιά τους, είτε φυσική είτε πλαστή, αυτή γνώριζε και απολάμβανε μιά ομορφιά, εκείνη της ψυχής». Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος δεν παραλείπει να υπενθυμίζει αυτό που πάντοτε του έλεγε η μητέρα του Ανθούσα: «Πρόσεξε να είσαι πάντοτε κοντά στον Θεό και να ζεις μέσα στο πέλαγος της αγάπης του». Μέσα απ’ αυτή την υποδειγματική ανατροφή, άνοιξαν τα φτερά τους και σαγήνεψαν όλη την οικουμένη με ό,τι πιο ωραίο και πιο ευγενικό.
Πρότυπα σπουδαστών
Το πρώτο φτερούγισμα τους, τούς φέρνει να παρακολουθούν μαθήματα σε διάφορες σχολές. Αναδεικνύονται στην εποχή τους πανεπιστήμονες, με τις γνώσεις της φυσικής, της αστρονομίας, της ιατρικής και της φιλοσοφίας που εγκολπώνονται. Σε καμιά όμως περίπτωση δεν ξεχνούν ότι είναι θεολόγοι που πετυχαίνουν μια αρμονική σύζευξη θεωρίας και πράξης. Στις φημισμένες τότε σχολές που φοιτούν γίνονται πρότυπα σπουδαστών.
Πρότυπα παιδαγωγών
(Να μου επιτρέψετε επειδή η σημερινή μέρα προσφέρεται για ν’ αποδοθεί τιμή σε όσους υπηρέτησαν και υπηρετούν την εκπαίδευση στην Έγκωμη, να περιοριστώ μόνο στην παιδαγωγική ακτινοβολία των μεγάλων Ιεραρχών)
Κάτοχοι και έμπειροι της παντοδαπής σοφίας, βαθείς γνώστες της παιδικής και εφηβικής ψυχής και κυρίως πρότυπα ζωής, ζωντανοί νόμοι του Θεού και κανόνες αρετής, αναδείχθηκαν αυθεντικά πρότυπα παιδαγωγών. Ασχολήθηκαν ιδιαίτερα με την οικογενειακή ανατροφή, την σχολική αγωγή. Με το λεπτό θέμα της σχέσης γονέων-παιδιών. Χάραξαν τομές, άνοιξαν διόδους, έδωσαν κατευθύνσεις, ανέδειξαν αιώνιες σταθερές. Μέσα από το απέραντο συγγραφικό τους έργο, οι μεγάλοι πατέρες διδάσκουν, καθοδηγούν, εμπνέουν, φωτίζουν. Παίρνουν ξεκάθαρη θέση σε ζωτικά θέματα, όπως είναι η στάση του ανθρώπου απέναντι στον Θεό, στον κόσμο, στην ψυχή, στον θάνατο, στην αιωνιότητα. Ασχολούνται με την αγωγή κάθε ηλικίας. Μα πιο πολύ ενδιαφέρονται για τους νέους, όντας οι ίδιοι βαθείς γνώστες των προβλημάτων τους. Η νεότητα, αναφέρει ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, είναι «καθ’ εαυτήν ευόλισθον πράγμα και οξύρροπον προς κακίαν». Γι’ αυτό και προτρέπει πως πρώτο μέλημα, τόσο της οικογένειας όσο και της πολιτείας, πρέπει να είναι η Παιδεία. «Πάντα υμίν δεύτερα έστω της προνοίας των νέων». Όλα τα άλλα, λέει, θα πρέπει να τοποθετούνται σε δεύτερη μοίρα. Αποβαίνουν έτσι άριστοι αξιολογητές των πραγμάτων και κυρίως των αξιών της ζωής. Τονίζει ακόμα ότι η ιδιότητα του γονιού δεν εξαρτάται τόσο από το γεγονός ότι έφερε ανθρώπους στη ζωή, όσο για το ότι μόχθησε για την σωστή ανατροφή τους. Όχι το «τεκνοποιείν», είναι το σημαντικότερο, αλλά το «τεκνοτροφείν».
Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και ο Γρηγόριος, όταν αναφέρεται στη σημασία της αγωγής. «Τέχνη τεχνών και επιστήμη επιστημών φαίνεταί μοι, άνθρωπον άγειν, το πολυτροπώτατον ζώον και ποικιλώτατον». Δεν ήταν δυνατό να μείνει πίσω σ’ αυτό το ευαίσθητο κεφάλαιο ο Βασίλειος ο Μέγας∙ διαπιστώνει πως «παιδεία μόνη των κτημάτων αναφαίρετον και ζώντι και τελευτήσαντι παραμένουσα».
Πόσο επίκαιρο φαντάζει αυτό που προτείνουν οι τρεις μελίρρυτοι ποταμοί της σοφίας; Μια σύμμετρη ανάπτυξη όλων των ψυχοσωματικών δυνάμεων των νέων. Γίνονται μάλιστα ακόμα πιο επίκαιροι όταν αποστασιοποιούνται απ’ αυτό που βλέπουμε πολλές φορές και σήμερα, δηλαδή από μια ξερή μετάδοση ή ακόμα και αποθήκευση γνώσεων. Γι’ αυτούς, η Παιδεία δεν σημαίνει κατάκτηση γνώσεων, αλλά πρωτίστως καλλιέργεια της ανθρώπινης ψυχής. Σκοπός δεν είναι μια στείρα πολυμάθεια, αλλά η ολοκληρωμένη προσωπικότητα του νέου, περιλαμβανομένης και της κριτικής σκέψης.
Επειδή το ψάχνουμε τόσο πολύ, είναι βασικό να συνειδητοποιήσουμε επιτέλους πως αν κάτι χαρακτηρίζει την ασθμαίνουσα παιδεία μας, είναι ότι μάς διαφεύγει η ουσία, που είναι η αγωγή των ψυχών. Η επιμονή των ιερών πατέρων στην αγωγή της ψυχής, και μάλιστα κατά Χριστόν, δεν σημαίνει ότι υποτιμούν τη σημασία των γνώσεων ή τη σπουδαιότητα των γραμμάτων. Σημαίνει ρωμαλέα ιεράρχηση των αναγκών του ανθρώπου και αρμονική θεώρησή τους. Ακόμα πιο πέρα, η γνώση καταξιώνεται και δένεται με την αρετή και έτσι μόνο δεν απολήγει από γνώση σε από-γνωση, όπως σε μεγάλο βαθμό τη βιώνουμε σήμερα.
Το παιδευτικό ιδεώδες των Τριών Ιεραρχών στοχεύει στη διάπλαση του χαρακτήρα του νέου, κατά τρόπο που να είναι αγωνιστής, μαχητικός και θαρραλέος. Η ζωή μας, τονίζει χαρακτηριστικά ο ιερός Χρυσόστομος, δεν πρέπει να εξαντλείται στη μακαριότητα του περιθωρίου, και στην απόλαυση των μικροχαρών των μετριοτήτων. Γνωρίζουν πολύ καλά ότι η ζωή είναι αγώνας για την καταξίωση της ανθρώπινης υπόστασης, για την πραγμάτωση των δυνατοτήτων της φύσης μας. Η παιδεία για τους σεπτούς ιεράρχες είναι πολύ μεγάλη υπόθεση και το εννοούσαν.
Ιδιαίτερα ευαίσθητοι ήταν οι Ιεράρχες στο παράδειγμα των δασκάλων. «Ουδέν γαρ ούτως ενάγει προς την της αληθείας οδόν, ως πολιτείας ακρίβεια. Ουδέ γαρ τοις παρ’ ημών λεγομένοις ούτως προσέχουσιν, ως τοις υφ’ ημών πραττομένοις», επισημαίνει ο Μ. Βασίλειος. Στο ίδιο μήκος κύματος ο Γρηγόριος σημειώνει: «μισώ λόγους, οις εναντίος βίος». Μισώ τα λόγια που έχουν αντίθετη ζωή. Αλλά και ο Χρυσόστομος εμφανίζεται πιο κατηγορηματικός: «τίποτε ψυχρότερο δεν υπάρχει από το δάσκαλο που μόνο με τα λόγια ασχολείται. Κάτι τέτοιο, δεν είναι για δάσκαλο, αλλά για ηθοποιό». Γι’ αυτό, άλλωστε, φρόντιζαν οι Τρεις Ιεράρχες να καθιστούν τον εαυτό τους «πάσι νόμος αρετής». Στη γραμμή του παραδείγματος προς τους μαθητές, ο Γρηγόριος απαιτεί όπως ο δάσκαλος ανανεώνεται συνεχώς. Να μορφώνεται καθημερινά ο ίδιος, και ύστερα να μορφώνει τους άλλους. Να γεμίζει σοφία και ύστερα να τη μεταδίδει στους άλλους. Ο λόγος του Γρηγορίου είναι τόσο ξεκάθαρος: «καθαρθήναι δει πρώτον, είτα καθάραι∙ σοφισθήναι, και ούτω σοφίσαι∙ γενέσθαι φως, και φωτίσαι».
Σ’ ένα ιερό ξέσπασμά του, ο Χρυσόστομος, αναδεικνύοντας τον μυσταγωγικό χαρακτήρα της Παιδείας, θα υποδείξει ότι «μετάληψις αγιότητος εστι». Σε αντίθεση, βέβαια, με αυτό που διαπιστώνουμε σήμερα. Έχει δίκαιο ο Χρήστος Γιανναράς, όταν επισημαίνει ότι η Παιδεία παρά το τσουνάμι των μεταρρυθμίσεων που εκδηλώνονται στον χώρο της, εξαντλείται φανερά στην άχαρη γυμναστική της διάνοιας με την απομνημόνευση. Θα τονίσει πολύ εύστοχα ότι όσοι κάνουν τους σχεδιασμούς για την Παιδεία, δείχνουν πως δεν τους ενδιαφέρει «η κατά κεφαλή καλλιέργεια, αλλά το κατά κεφαλή εισόδημα». Συνεχίζουμε να εγκληματούμε σε βάρος των νέων ανθρώπων. Ξεκόψαμε τη γνώση από την αληθινή ζωή, τον έρωτα, την ομορφιά. Υποτάξαμε την αγάπη στην αναγκαιότητα και γι’ αυτό αποτύχαμε. Δεν είναι τυχαίο που μεγάλο ποσοστό των νέων μας σήμερα υποφέρουν από κατάθλιψη. Επιβεβαιώνεται απόλυτα αυτό από τελευταίες έρευνες. Τους λείπει απελπιστικά η χαρά της ζωής. Στις μέρες μας, η Παιδεία έχει δώσει τη θέση της σε μια μονοδιάστατη, γι’ αυτό και άρρωστη, εκπαίδευση. Ζητούμενο πλέον δεν φαίνεται να είναι ο άνθρωπος, αλλά οι ανάγκες της αγοράς. Δεν είναι τυχαία η παρατεταμένη κρίση που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια και στο οικονομικό πεδίο, η οποία επίσης ταλανίζει ανθρώπους και θεσμούς. Όλο και πιο πολύ συνειδητοποιούμε ότι βρισκόμαστε στην εποχή της απρόσωπης και σαρωτικής παγκοσμιοποίησης, με τα παντοδύναμα οικονομικά και άλλα συμφέροντα των μηχανισμών του ανεξάντλητου κέρδους, να βυσσοδομούν και στον ευαίσθητο χώρο της Παιδείας.
Οι Τρεις Ιεράρχες διακρίνονται και για το άνοιγμα της αντίληψής τους∙ Είχαν θα λέγαμε ευρύτητα πνεύματος. Αυτό φαίνεται και από την θέση τους απέναντι στην «θύραθεν» Παιδεία. Δεν την απορρίπτουν. Απομυζούν το καθαρό χρυσάφι της αλήθειας από την αρχαία ελληνική και σύγχρονη τους σοφία. Γι’ αυτό τεράστια κρίνεται η συμβολή τους στην γόνιμη σύζευξη του Ελληνισμού με την Ορθοδοξία. Την ανάδειξη της ελληνορθόδοξης παράδοσης, ως πνευματικού και πολιτιστικού μεγέθους. Είναι πολύ εύστοχος ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος όταν στον πανηγυρικό του λόγο που εκφώνησε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών μια μέρα σαν κι αυτή του 1881, είχε με νόημα επισημάνει: «Ο νεώτερος Ελληνισμός ταυτίσας την εορτή των Γραμμάτων μετά της εορτής των Τριών Ιεραρχών, απέδειξη πόσο ευκρινή είχε τη συνείδηση του χαρακτήρος, δι ου ηθέλησε να περιβάλει την εθνικήν ημών εκπαίδευσιν, καθ’ ότι παιδεία και πίστις, πίστις και παιδεία υπήρξαν οι δύο πόλοι, περί ους έδει να στρέφεται η πνευματική και εθνική ημών διάπλασις» Το βασανιστικό ερώτημα: παραμένει άραγε το ίδιο ευκρινής η συνείδηση του χαρακτήρα στο σήμερα; Ας αποτολμήσουμε επιτέλους και μια ειλικρινή αυτοκριτική. Η μέρα σήμερα προσφέρεται γι’ αυτό.
Επίλογος
Με την όλη βιωτή τους, οι Τρεις μέγιστοι φωστήρες της Τρισηλίου Θεότητος, έδειξαν σε όλα τα επίπεδα ότι η αγάπη είναι πιο γλυκιά και από τη ζωή. Δεν μπορεί να υπάρξει ζωή δίχως την αγάπη. Ιδιαίτερα, για τον ευαίσθητο χώρο της Παιδείας, για να είναι πετυχημένη ως μέγεθος ποιοτικό, πρέπει αυτή να μιλά στις ψυχές, να τις σμιλεύει, να τις κάνει να χαίρονται, να ονειρεύονται, να δημιουργούν. Να είναι, όπως προτείνουν, «δρόμος απελευθέρωσης και όχι διαδικασία εξαναγκασμού και ανελευθερίας».
Αν πραγματικά θέλουμε να τιμήσουμε τους Τρεις Ιεράρχες, δεν πρέπει να περιοριζόμαστε σε μια τυπική γιορτή τους. Απαιτείται πρωτίστως μελέτη του έργου τους, της προσφοράς τους, αλλά κυρίως μίμηση της ζωής τους. Την εποχή της παγκοσμιοποίησης και της μετανεωτερικότητας, παραμένουν τα μεγάλα αυτά αναστήματα του πνεύματος και των γραμμάτων τόσο επίκαιρα και σύγχρονα. Δίνουν το μήνυμα πως μπορούμε να επιβιώσουμε μιμούμενοι το ήθος και την αγωνιστικότητά τους. Η σύνδεση μας με την παράδοση των Τριών Ιεραρχών και των μεγάλων μορφών του γένους μας, αποτελεί ίσως τη μόνη ελπίδα για τη διατήρηση της ταυτότητάς μας, αλλά συνάμα και αναμόρφωσης του κόσμου. Τέτοιους γενναίους και ασυμβίβαστους ηγέτες χρειαζόμαστε σήμερα που τόσο εναγωνίως τούς ψάχνουμε. Όσοι αιώνες κι αν έχουν παρέλθει από την εποχή τους, ο λόγος τους παραμένει πάντα θαλερός, επίκαιρος και ζωντανός. Ας τον αφήσουμε ως άλλο μελίρρητο ποταμό της σοφίας ν’ αρδεύει και να δροσίζει και τη δική μας ζωή, το δικό μας είναι. Να καταυγάζει ως ανέσπερο φως την καρδιά και όλη την ύπαρξή μας στους ορίζοντες αιώνιων και ουράνιων προσανατολισμών.
Κλείνοντας, θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε ότι αξίζουν θερμά συγχαρητήρια στη Σχολική Εφορεία Έγκωμης, στην οποία, με την ευκαιρία επιδαψιλεύουμε εγκάρδιες ευχαριστίες, για την χειρονομία της να χρωματίσει ακόμα πιο έντονα τη μέρα αυτή, με την τέλεση του μνημοσύνου των αειμνήστων εκπαιδευτικών, ευεργετών, σχολικών εφόρων και όσων υπηρέτησαν την εκπαίδευση στην περιοχή. Πρόκειται πράγματι περί ευγενούς χειρονομίας που άρρηκτα συνδέεται με το πνεύμα της εορτής των Γραμμάτων και της μνήμης των Τριών Ιεραρχών.
Ευχαριστώ πολύ.
