Το Παλαιό Αρχιεπισκοπικό Μέγαρο και η Πύλη του

Το Μέγαρο της Παλαιάς Αρχιεπισκοπής, στην εντός των τειχών Λευκωσία, στη βόρεια πλευρά του νέου Αρχιεπισκοπικού Μεγάρου, εντυπωσίαζε και συνάρπαζε τον κάθε επισκέπτη, ακόμα και αυτούς που ζούσανε μέσα, γιατί κάθε γωνιά του συνδεόταν και με ένα σπουδαίο ιστορικό γεγονός της νήσου.

Να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με την παράδοση και τον Καταστατικό Χάρτη της Παλαιφάτου Αποστολικής Εκκλησίας της Κύπρου, τα κτίρια της Αρχιεπισκοπής και των Μητροπόλεων και Επισκοπών λειτουργούν με μοναστηριακό χαρακτήρα και πρόγραμμα, με επικεφαλής ηγούμενο τον Αρχιεπίσκοπο ή τον Μητροπολίτη ανάλογα.

Το Μέγαρο της Παλαιάς Αρχιεπισκοπής διέθετε όλα τα αναγκαία ως κέντρο αναφοράς της διοίκησης της Εκκλησίας της Κύπρου και κατάλημα του εκάστοτε Αρχιεπισκόπου, του Χωρεπισκόπου, του Πρωτοσυγκέλου και άλλων κληρικών ιερομονάχων και διακόνων.

Η κύρια είσοδος του Μεγάρου ή αλλιώς η “πόρτα της Αρχιεπισκοπής” έμοιαζε με την πόρτα (πύλη εισόδου) που είχαν τα παλαιά κάστρα. Ήταν «αυστηρή» και επιβλητική, αντάξια του χώρου, αλλά και της ιστορίας της Κύπρου. Έξω από την πόρτα υπήρχε ένα βαθούλωμα, γνωστό ως «βρεφοδόχη», μέσα στο οποίο αφήνονταν τα ανεπιθύμητα βρέφη ή ορφανά. Τα παιδιά αυτά τα παρελάμβανε η Αρχιεπισκοπή και τα φρόντιζε, με στοργή και φροντίδα με οδηγίες του εκάστοτε Αρχιεπισκόπου Κύπρου. Υπάρχουν άνθρωποι από διάφορα χωριά που με ευγνωμοσύνη αναφέρονται στη φροντίδα της Εκκλησίας σε εποχές δύσκολες και εντελώς αδύνατες να μεγάλωναν με καλή ανατροφή, παιδεία και νουθεσία, εάν δεν έβρισκαν στέγη κάτω από τις πτέρυγες της Αρχιεπισκοπής. Στη συνέχεια να σπουδάσουν και να βρουν εργασία και να δημιουργήσουν τη δική τους οικογένεια.

Σε μία πλευρά της πόρτας της Αρχιεπισκοπής υπήρχε μία «πεζούλα» στην οποία ανέβαινε κάποιος με σκαλοπάτια. Εκεί γινόταν η προπομπή του Προκαθημένου της Εκκλησίας, για την τρίμηνο και πλέον περιοδεία του στις κοινότητες της Αρχιεπισκοπικής περιφέρειας, είτε προς τον κάμπο της Μεσαορίας, της χερσονήσου της Καρπασίας, της επαρχίας Αμμοχώστου είτε προς τις ορεινές κοινότητες της Λευκωσίας, καθώς και η υποδοχή του μετά την επιστροφή του. Δυστυχώς σήμερα η πύλη αυτή δεν υπάρχει γιατί έχει κατεδαφιστεί κατά την περίοδο που ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ο Γ΄ βρισκόταν στην εξορία στις Σεϋχέλλες (1956).

Το Παλαιό Αρχιεπισκοπικό Μέγαρο έχει δύο ξεχωριστά αρχιτεκτονικά στοιχεία, την πέτρινη σκάλα που οδηγά στο μεγάλο ηλιακό και τις καμάρες. Στον ηλιακό υπήρχαν τα διάφορα Γραφεία της διοίκησης της Εκκλησίας και της εξυπηρέτησης των πιστών και επισκεπτών της Αρχιεπισκοπής. Επίσης, υπήρχαν αρκετά δωμάτια, αποθήκη, «το κελλάρι», κουζίνα, τραπεζαρία και σήμαντρο. Ακόμη, υπήρχε εξώστης που έβλεπε στην πλατεία και απέναντι (ανατολικά) το Παγκύπριο Γυμνάσιο. Η Παλαιά Αρχιεπισκοπή διέθετε δεξαμενή, αρκετά δέντρα, μικρό περιβόλι, μικρό κήπο με καλλωπιστικά άνθη, ανεμόμυλο, σταύλους και «καμηλαρκά». Το Μέγα Συνοδικό είχε δεξιά και αριστερά δύο μεγάλα παράθυρα, στο κέντρο ένα μεγάλο τραπέζι, όπου συνεδρίαζε η Ιεραρχία της Ιεράς Σύνοδου. Πάνω ψηλά στους τοίχους ήσαν αναρτημένες οι φωτογραφίες (τα πορτραίτα) των Αρχιεπισκόπων. Όταν εισήρχετο κανείς στο Μέγα Συνοδικό, αντίκρυζε μία μεγάλη επιβλητική εικόνα του Αποστόλου Βαρνάβα, Ιδρυτού και Προστάτου της Αυτοκεφάλου Εκκλησίας της Κύπρου. Στο Μέγα Συνοδικό συνήρχοντο και συνεδρίαζαν επίσης τα Μέλη της Εθναρχίας, Γυμνασιάρχες, Δήμαρχοι, διακεκριμένοι και εκλεκτοί άνθρωποι των διαφόρων πόλεων. Το Μικρό Συνοδικό χρησίμευε ως τραπεζαρία, εκκλησιαστικό δικαστήριο και χώρος παραμονής των επισκεπτών του Μεγάρου. Επίσης, εκεί, στο Μικρό Συνοδικό, συνεδρίαζε η Θρονική Επιτροπή της Αρχιεπισκοπής.