Η ενοποιός θεώρηση της ζωής

Οι αγραυλούσες συνειδήσεις κατανοούν το προφανές: ένας τόπος δίχως μνήμη, ένας λαός χωρίς όραμα ζωής, δεν μπορεί να επιβιώσει, πολύ δε περισσότερο να καρποφορήσει. Συνεπώς, καθένας με τον τρόπο του καλείται να υπηρετήσει τη συλλογική αυτογνωσία, την κοινωνική αλληλεγγύη,  την πολιτισμική ανάταση. Τούτο θα επιτευχθεί υιοθετώντας, μεταξύ άλλων, μια ενοποιό θεώρηση της ζωής, ικανή να υπερβεί διάφορα ψευτοδιλήμματα που μας ταλαιπωρούν.

Μια ενοποιός θεώρηση της ζωής προάγει, κατ᾽ αρχή, τη συνύπαρξη πολιτείας και πολίτη. H πολιτεία δεν είναι ένα απρόσωπο σύνολο αφηρημένων μονάδων αλλά η συλλογική κοινότητα συγκεκριμένων ανθρώπων. Τούτο σημαίνει, αφενός, ότι ο πολίτης κατανοεί ότι πολιτεία είναι ο ίδιος για τους άλλους και συνεπώς οφείλει να συνεισφέρει στην εύρυθμή της λειτουργία. Σημαίνει, αφετέρου, ότι η πολιτεία, οι θεσμοί και οι άρχοντες, υπάρχουν χάριν του πολίτη, άρα έχουν καθήκον να υπηρετούν και να θεραπεύουν τις ανάγκες του.

Aκόμη, μια ενοποιός θεώρηση της ζωής θυμίζει την αλληλοπεριχώρηση ελευθερίας και δικαιοσύνης, συνεπώς εμποδίζει την απολυτοποίηση της μιας και τη σχετικοποίηση της άλλης. Απολυτοποίηση της ελευθερίας και σχετικοποίηση της δικαιοσύνης οδηγεί στον ατομικισμό και την αδιαφορία για την κοινωνική ενότητα. Aπό την άλλη, απολυτοποίηση της δικαιοσύνης και σχετικοποίηση της ελευθερίας οδηγεί στον κολλεκτιβισμό και την αδιαφορία για την προσωπική μοναδικότητα. Κατά συνέπεια μια ενοποιός θεώρηση της ζωής συνδέει την ελευθερία και τη δικαιοσύνη μέσω της αδελφοσύνης. Η αδελφοσύνη, αφενός, αποτρέπει την ελευθερία να εκφυλισθεί σε ιδιωτεία και διαίρεση, αφετέρου, αποτρέπει τη δικαιοσύνη να εκφυλισθεί σε ισοπέδωση και σύγχυση. Πέραν κάθε ατομικισμού και μαζοποίησης, αναρχίας και ολοκληρωτισμού βιώνεται η προσωποκεντρική κοινωνία της διαφοράς, της ισότητας και της ενότητας.

Περαιτέρω, η ενοποιός θεώρηση της ζωής προάγει τη σύζευξη τοπικού και παγκόσμιου. Τοπικό δεν σημαίνει επαρχιωτισμός και παγκόσμιο δεν σημαίνει ισοπέδωση. Kάθε τόπος βιώνει με το δικό του τρόπο την αλήθεια, χωρίς να χαρακώνεται στο ίδιο και να εκλαμβάνει το έτερο ως εξ ορισμού αλλότριο και εχθρικό. Aπεναντίας καλείται να συμμετέχει ισότιμα στο παγκόσμιο γίγνεσθαι, ώστε να προσλαμβάνει και να ενσωματώνει οτιδήποτε αληθινό. Εδώ το εθνικό παραπέμπει στο οικουμενικό και το οικουμενικό ανάγεται στο εθνικό. Ο άνθρωπος νιώθει ταυτόχρονα μέλος μιας κοινότητας, μιας πολιτείας, του κόσμου ολόκληρου, έχει καθολική συνείδηση, μεριμνά και ενδιαφέρεται για τους πάντες και τα πάντα.

Ακόμη, η ενοποιός θεώρηση της ζωής προάγει την ισοτιμία όλων των πτυχών του πατριωτισμού. Γιατί πατρίδα είναι ο ιδιαίτερος τρόπος και τόπος βίωσης της αλήθειας. Kατά συνέπεια πατρίδα είναι ο έρως για την ελευθερία, πράγμα που σημαίνει ότι πατριώτης, πέραν του ήρωα στον πόλεμο, είναι, σε καιρό ειρήνης, ο ακέραιος λειτουργός, ο γρηγορών ιατρός, ο αληθεύων πολιτικός. Πατριώτης είναι ο πολίτης που πληρώνει αγόγγυστα τους φόρους, ο δάσκαλος που δωρίζεται στους μαθητές. Πατριώτης είναι όποιος οξύνει την ευαισθησία και την κριτική μας σκέψη, όποιος εκφέρει λόγο ελευθεροποιό, ήθος ρήξης και σύγκρουσης με ο,τιδήποτε ποδηγετεί τη ζωή.

Βέβαια τα πιο πάνω δεν επιβάλλονται άνωθεν ή έξωθεν αλλά καταξιώνονται μέσω προσωπικής άσκησης. Εμπεδώνονται διά της πολιτισμικής καλλιέργειας, η οποία δεν εξαντλείται στις πολιτιστικές εκδηλώσεις. Κατακτώνται διά της αγωγής, η οποία δεν εξαντλείται στη σχολική εκπαίδευση. Γεωργούνται διά της προσωπικής μαρτυρίας, η οποία δεν εξαντλείται σε όσα ο νόμος επιτάσσει. Mόνο τότε μπορεί να δημιουργηθεί όντως κοινωνία πολιτών, της οποίας πρώτιστες ανάγκες θα είναι η ψυχική μέθεξη και η πνευματική πληρότης, η αυθυπέρβαση και η αυτοπροσφορά. Aναφερόμαστε σε μια κοινωνία, στην οποία το σχολείο και το κράτος δεν είναι απλοί συμβατικοί θεσμοί αλλά εκφράζουν τις διαπροσωπικές σχέσεις των ανθρώπων, φανερώνουν τη μετάβαση από την αγέλη στην πόλη, τουτέστιν στον πολιτισμό.

Μόνο μια ενοποιός θεώρηση της ζωής μπορεί να συμφιλιώσει θεωρία και πράξη, ποίηση και πολιτική, οικονομία και τέχνη, ένα και πολλά. Προσφέροντας μεταμόρφωση του όλου ανθρώπου και καταξίωση της όλης ζωής.

Σταύρος Σ. Φωτίου
Αν. Καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου