Συνέντευξη του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Κύπρου Χρυσοστόμου στην Εφημερίδα “Ο Φιλελεύθερος”

Κυριακή, 23 Οκτωβρίου 2011.

Με τον Ανδρέα Πιμπίσιη και τον Αριστείδη Βικέτο.

“Ο Προκαθήμενος της Εκκλησίας της Κύπρου επιμένει να εκφράζει πολιτικές απόψεις παρά την κριτική που δέχεται. Πιστεύει ότι δεν παρεμβαίνει στα πολιτικά πράγματα αλλά εκφράζει προσωπικές θέσεις. Ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος εκτιμά πως ο Πρόεδρος Χριστόφιας δεν θα επαναδιεκδικήσει την Προεδρία της Δημοκρατίας για δεύτερη πενταετία. «Δεν νομίζω ότι υπάρχουν περιθώρια για να διεκδικήσει και πάλι. Αυτή είναι δουλειά δική του, δεν με αφορά εμένα, αλλά δεν νομίζω κάτω από τις συνθήκες που ζούμε ότι θα ζητήσει ανανέωση της προσφοράς του προς τον κυπριακό λαό», δηλώνει ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος σε συνέντευξή του στον «Φ».

Στηριζόμενος στο ότι ο Πρόεδρος Χριστόφιας θα μείνει στη θέση του μόνο για μια θητεία διερωτάται προς τι η μετάβασή του στη Νέα Υόρκη για τις συνομιλίες. Διερωτάται επίσης εάν πάει εκεί για να δεσμεύσει τον επόμενο Πρόεδρο.

Ο Αρχιεπίσκοπος απορρίπτει ότι ενδιαφέρεται για Προεδρία της Δημοκρατίας ενώ την ίδια ώρα παραδέχεται ότι πολιτικοί αρχηγοί που ζητούν την παραίτηση Δημήτρη Χριστόφια έχουν περάσει από το γραφείο του. Ωστόσο ρίχνει και προς αυτούς τα βέλη του τονίζοντας πως από τη στιγμή που ανέχονται την πολιτική Χριστόφια στο Κυπριακό σημαίνει ότι έχουν βάλει κι αυτοί νερό στο κρασί τους.

– Οι τοποθετήσεις και παρεμβάσεις σας στην πολιτική συνεχώς παρεξηγούνται.

– Πρώτα-πρώτα δεν έχω εμπλοκή στην πολιτική.

– Μα γι’ αυτό σας κατηγορούν συνεχώς.

– Δικαίωμά τους. Άλλο είναι το εθνικό θέμα που απασχολεί ολόκληρο τον κυπριακό λαό και άλλο πολιτική. Ούτε πολιτικός είμαι ούτε ανακατεύομαι στην πολιτική. Δόξα τω Θεώ έχουμε πολλούς πολιτικούς κι ας δουν την πολιτική πτυχή του θέματος. Εμάς μας ενδιαφέρει το εθνικό θέμα να έχει σωστή πορεία. Και δυστυχώς δεν έχει.

– Κάποιοι επιμένουν, παρά τις διευκρινίσεις που εσείς δίνετε, να υποστηρίζουν ότι έχετε μια άλλη ατζέντα, ότι σας ενδιαφέρει η πολιτική και ενδεχομένως ότι έχετε ενδιαφέρον να πολιτικοποιηθείτε.

– Αν είναι κάτι που με διακρίνει και που για άλλους είναι προτέρημα και για άλλους μειονέκτημα, τα πράγματα πάντοτε τα λέω με το όνομά τους. Έχω πει πλειστάκις ότι ούτε με ενδιαφέρει και ούτε κάνω για τέτοια θέση και μακάρι να έφτανα τις εκκλησιαστικές ενασχολήσεις μου. Άρα δεν με ενδιαφέρουν οι πολιτικές θέσεις. Δήλωσα πως ούτε κοινοτάρχης θέλω να γίνω ούτε σύμβουλος κοινοτικής Αρχής. Δεν με εκφράζουν αυτά. Αν επεμβαίνω καμιά φορά και νομίζουν ότι πολιτεύομαι, είναι όταν βλέπω να πηγαίνει κάτι στραβά το εθνικό θέμα και το λέω. Αυτό γιατί να το εκλαμβάνουν ότι πολιτεύομαι; Διότι αν το εθνικό θέμα πάει ανάποδα τότε η Κύπρος θα τουρκοποιηθεί και οι Κύπριοι θα φύγουν από το νησί και οι μόνοι που θα μείνουν είμαστε εμείς η Εκκλησία. Αλλά δεν θα μπορούμε να προσφέρουμε τίποτε, θα κλαίμε τη μοίρα μας, όπως κλαίει το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Η Εκκλησία είναι εκεί δεν έφυγε, οι άλλοι όμως έχουν φύγει.

– Η επικείμενη νέα τριμερής συνάντηση σάς προκαλεί κάποια αγωνία ή είστε αισιόδοξος ως προς το πώς θα διαχειριστεί τα πράγματα ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας;

– Πιστεύω ότι αυτή είναι αχρείαστη. Εδώ που φτάσαμε δεν πρόκειται να φτάσουμε σε σωστό αποτέλεσμα. Ξεκινήσαμε για ομοσπονδιακή λύση αλλά έχουμε ξεφύγει προ πολλού από αυτήν. Κι από τη στιγμή που και από τα πιο επίσημα χείλη η Άγκυρα θέλει δύο κράτη, δεν νομίζω ότι αυτό είναι ομοσπονδία, είναι κάτι χειρότερο από τη συνομοσπονδία.

– Υπάρχει η άποψη ότι εάν ο Πρόεδρος αποφάσιζε να μην πάει στις συνομιλίες τότε τα πράγματα θα ήταν χειρότερα για την ε/κ πλευρά.

– Του Προέδρου του έδωσαν πολλές φορές τις ευκαιρίες να απαγκιστρωθεί. Όταν ήρθε εδώ ο Τούρκος πρωθυπουργός είπε πως δεν έχει να επιστρέψει τίποτε, ούτε Αμμόχωστο, ούτε Μόρφου. Ήταν μια χρυσή ευκαιρία να πει πως κάτω από τέτοιες συνθήκες δεν μπορεί να συνομιλεί. Όταν έκανε εισβολή η Τουρκία με τα πλοία και τα αεροπλάνα της στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Κυπριακής Δημοκρατίας, δεν νομίζω ότι μπορούν υπό αυτές τις συνθήκες να διεξάγονται συνομιλίες. Πιστεύω ότι δεν θα γίνει τίποτε και θα επιστρέψουν πίσω άπρακτοι.

– Από τώρα γίνεται παραδεκτό ότι τα πράγματα είναι δύσκολα.

– Ε τότε γιατί να πάει; Για να δεσμευτούμε κι άλλο; Για να δεσμεύσουμε το διάδοχό μας; Γιατί όλα αυτά θα τα βρει μπροστά του κάποιος άλλος.

– Αναφέρεστε στο διάδοχο του Προέδρου, βλέπετε να έχει ξεκινήσει η αντίστροφη μέτρηση;

– Κάθε πέντε χρόνια έχουμε εκλογές. Όταν τερματιστεί η πενταετία κάποιος άλλος θα έρθει.

– Βλέπετε να επαναδιεκδικεί ή να έχει προοπτική επανεκλογής;

– Δεν νομίζω ότι υπάρχουν περιθώρια για να διεκδικήσει και πάλι. Αυτή είναι δουλειά δική του, δεν με αφορά εμένα, αλλά δεν νομίζω κάτω από τις συνθήκες που ζούμε ότι θα ζητήσει ανανέωση της προσφοράς του προς τον κυπριακό λαό.

– Δεν θα ζητήσει ο κ. Χριστόφιας ή και το ΑΚΕΛ δεν θα ζητήσει με άλλον υποψήφιο;

– Αυτό δεν το ξέρω να ρωτήσετε τον κ. Κυπριανού να σας πει.

– Η πρόταση για παραίτηση του Προέδρου, να αναλάβει για 40 ημέρες ο κ. Ομήρου μέχρι τη διεξαγωγή των εκλογών και εν συνεχεία να αναλάβει κάποιο άτομο κοινής αποδοχής μέχρι το 2013 σας βρίσκει σύμφωνο;

– Αυτή είναι μια υπόθεση χωρίς αντίκρισμα διότι ο ίδιος ο Πρόεδρος είπε ότι δεν παραιτείται. Άρα προς τι να το σχολιάσω. Το σίγουρο είναι πως ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θέλει να εξαντλήσει την πενταετία του βάσει του Συντάγματος και ουδείς μπορεί να τον εξαναγκάσει σε παραίτηση.

– Σ’ ό,τι αφορά το 2013 ήδη γράφεται και λέγεται ότι έχετε κάποια ανάμιξη και κάνετε τις επαφές και διεργασίες.

– Εγώ είπα ότι μετά τις δημοτικές εκλογές θα παρουσίαζα ένα σύντομο σχέδιο λύσης που προνοεί επανατοποθέτηση του Κυπριακού και θα δω ποιοι το υιοθετούν. Ένας από αυτούς που θα το υιοθετήσει θα καλέσω τον κυπριακό λαό να τον υπερψηφίσει. Αν θα βρεθούν άτομα που θα το υιοθετήσουν κι αν ο κυπριακός λαός θα το υπερψηφίσει είναι θέμα του παντοδύναμου λαού. Αυτό που θα εισηγηθώ ισχύει για όλο τον κυπριακό λαό. Θα εισηγηθούμε μια συγκεκριμένη εθνική γραμμή, η οποία υπάρχει και έχει αποφασιστεί ομόφωνα από το Εθνικό Συμβούλιο. Η οποία όμως δεν εφαρμόζεται.

– Πόσο ρεαλιστικό είναι αυτό; Να το αποδεχθεί ο κυπριακός λαός αλλά και να το αποδεχθούν οι Τουρκοκύπριοι και η Άγκυρα;

– Εδώ πρέπει να ισχύσει η αρχή ότι η πλειοψηφία κυβερνά και η μειοψηφία κατοχυρούται. Αυτό που ισχύει σε όλες τις ευνομούμενες χώρες του κόσμου. Δεν ζητούμε κάτι περισσότερο. Οι αρχές που ισχύουν στην Ευρώπη και στα άλλα κράτη να ισχύσουν και στην Κύπρο. Δεν λέγω να αντιδράσουν είτε τα Ηνωμένα Έθνη, είτε η Ευρώπη, είτε η Αμερική.

– Πώς σχολιάζετε τις κινητοποιήσεις του κόσμου από τον Ιούλιο και μετά;

– Έχω κατηγορηθεί ότι τους ενθαρρύνω ή ότι τους πληρώνω. Ούτε καν να το σκεφτεί κάποιος αυτό το πράγμα και το διαψεύδω και νομίζω ότι κακοβούλως έχει ειπωθεί κάτι τέτοιο. Εκείνοι που το είπαν ήταν για να με εκθέσουν. Το εκλαμβάνω ότι ήταν μια αγανάκτηση του λαού γιατί έχουμε μια εγκληματική αδιαφορία για όλους τους υπευθύνους. Δεν έπρεπε να φτάσουν σ’ αυτό το σημείο. Δεν νομίζω ότι δεν φταίει κανείς. Δεν λέω για τις ζημιές από οικονομικής απόψεως, εκείνες επανορθώνονται. Οι ζωές όμως; Οι άνθρωποι έφυγαν. Κάποιοι φταίνε. Δεν είναι δυνατόν να μην φταίει κανείς και να χάνουμε 13 ανθρώπους.

– Έχει λεχθεί ότι αρκετοί που υποστηρίζουν την παραίτηση του Προέδρου Χριστόφια έχουν περάσει από το γραφείο σας.

– Μερικοί έχουν περάσει αλλά εγώ έμεινα αμέτοχος. Είναι δουλειά δική τους γι’ αυτό έμεινα μακριά.

– Σας είχαν ζητήσει να εμπλακείτε; – Ήρθαν και ζητούσαν την άποψή μου, την οποία τους είπα, αλλά τους διαβεβαίωσα ότι εγώ θα μείνω μακριά.

– Όλο αυτό το διάστημα είχατε οποιαδήποτε επαφή με τον Πρόεδρο Χριστόφια για να συζητήσετε όλη αυτή την κατάσταση;

– Νομίζω ότι ο Πρόεδρος έχει αρκετούς συμβούλους και δεν χρειάζεται τις δικές μας συμβουλές.

-Τι γίνεται με το Μega, θα προχωρήσει η συνεργασία;

-Η συνεργασία θα προχωρήσει. Ετοιμάζεται ένα συμβόλαιο, το οποίο δεν έχει υπογραφεί ακόμα. Εμείς θέλουμε την ομαλότητα στο σταθμό, θέλουμε μια καλή συνεργασία με όλους και όταν θα έχουμε το τελικό αποτέλεσμα θα βγούμε να το πούμε.

-Πού κολλά το θέμα; Στο οικονομικό μέρος ή στο ότι η Εκκλησία θέλει να έχει περισσότερο λόγο στο δελτίο ειδήσεων;

-Ένα έγγραφο έχει πάντα κάποια θέματα που θέλουν περισσότερη ανάλυση και συζήτηση. Τα έχουμε συζητήσει και τα έχουμε αναλύσει και έχουμε φτάσει σε κάποια συμφωνία η οποία δεν έχει υπογραφεί ακόμα αλλά θα υπογραφεί εντός των ημερών.

– Έχετε κατηγορήσει τον Πρόεδρο Χριστόφια για τους χειρισμούς του στο Κυπριακό. Για τους άλλους πολιτικούς ηγέτες ποια είναι η άποψή σας σ’ ό,τι αφορά στις διεκδικήσεις στο Κυπριακό, πιστεύετε ότι έχουν βάλει νερό στο κρασί τους;

– Πιστεύω για να ανέχονται τόσο καιρό την κυβέρνηση που έχει ξεφύγει από τη βάση των συνομιλιών, έχουν ξεφύγει κι αυτοί. Γι’ αυτό προσωπικά εγώ ως εκπρόσωπος της Εκκλησίας κάνω τέτοιες σκέψεις, να προτείνω μια σωστή εθνική γραμμή. Τουλάχιστον να περισώσουμε ό,τι περισώζεται.

– Θεωρητικά μπορεί πολλοί να βρεθούν και να πουν ότι συμφωνούν με αυτό το σχέδιο.

– Θα υπάρχουν και ασφαλιστικές δικλίδες. Αλλά δεν μπορούν να κοροϊδεύουν τον κυπριακό λαό. Νομίζω ότι ο λαός έδειξε δείγματα γραφής. Το ότι στις τελευταίες εκλογές ένας μεγάλος αριθμός δεν πήγε να ψηφίσει είναι ένα ισχυρό ράπισμα και ταυτόχρονα ένα μήνυμα προς όλους τους πολιτικούς. Κι έχω την αίσθηση ότι αυτή τη στιγμή ο κυπριακός λαός στο σύνολό του έχει μια εθνική ευαισθησία κι ένα φόβο ότι κάτι δεν πάει καλά. Πιστεύω ότι στις επικείμενες προεδρικές εκλογές αν υπάρξει σωστή γραμμή ο λαός θα ανταποκριθεί.

-Θα υπάρχει ένας κατάλογος για τους υποψήφιους Μητροπολίτες Κυρηνείας;

-Δεν υπάρχει κατάλογος. Δικαιούνται όλοι οι άγαμοι κληρικοί που έχουν πτυχίο Θεολογικής Σχολής, έχουν δεκαετή ευδόκιμη υπηρεσία μέσα στην Εκκλησία και δεν έχουν οποιοδήποτε κώλυμα όπως προνοούν οι ιεροί κανόνες.

-Με την εκλογή του νέου μητροπολίτη Κερυνείας θα δοκιμαστεί και ο νέος καταστατικός χάρτης της Εκκλησίας.

-Θα δουν με πόση ευκολία θα γίνουν οι εκλογές. Ο χριστιανός ψηφίζει τον κληρικό της αρεσκείας του και βάσει του καταστατικού έρχεται η σύνοδος, παίρνει τους τρεις πρώτους που επιδοκιμάζει ο λαός και εκλέγει τελεσίδικα έναν εκ των τριών.

-Οι πληροφορίες λένε ότι ενώ αρχικά προτιμούσατε ή προκρίνατε για τη μητρόπολη Κυρηνείας τον Eπίσκοπο Καρπασίας, τώρα έχετε αλλάξει γνώμη και κλίνετε προς τον Eπίσκοπο Μεσαορίας και ότι υπάρχει μια κίνηση από πλευράς Μητροπολίτη Λεμεσού να προωθήσει τον Νεαπόλεως Πορφύριο και στη θέση του στις Βρυξέλλες να προωθηθεί ο Βενέδικτος Ιωάννου που σήμερα υπηρετεί στην Αγία Σοφία στο Στρόβολο.

-Νομίζω ουδέν αναληθέστερο τούτου. Το γεγονός της εισηγήσεώς μου στη Σύνοδο να προταθεί ως νέος Μητροπολίτης ο Καρπασίας, έχει συμβεί. Αλλά κάποιος συνοδικός αντέδρασε και ανέφερε ότι βάσει του καταστατικού να γίνουν οι εκλογές και να αφήσουμε ήσυχο τον λαό της Κερύνειας να εκλέξει εκείνο που επιθυμεί. Εγώ αμέσως είπα ότι ανακαλώ αυτά που είπα. Όποιον θέλει ο λαός να ψηφίσει είναι αγαπητοί κληρικοί, δεν υποστηρίζω κάποιον. Πρέπει ο λαός της Κερύνειας ήσυχα και ειρηνικά να πάει να ψηφίσει τον εκλεκτό της καρδιάς του.

-Εκλέγεται ο Μητροπολίτης Κερύνειας και προκύπτει μια λύση του Κυπριακού με την Κερύνεια να είναι υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση. Ο νέος Μητροπολίτης με βάση τους κανόνες της Εκκλησίας θα πρέπει να πάει να εγκατασταθεί στην Κερύνεια υπό τουρκοκυπριακή διοίκηση;

-Η ευχή μου είναι να πάει στην Κερύνεια και να ποιμάνει ορθοδόξους Χριστιανούς κατοίκους Κερύνειας. Και είναι η πρώτη φορά που πιστεύω ότι οι Κερυνειώτες θα επιστρέψουν στην επαρχία τους. Αυτό το δώρο που μας έχει προσφέρει ο Θεός και εννοώ το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, αν το διαχειριστεί σωστά η Κύπρος, τότε οι Τούρκοι δεν έχουν άλλη εκλογή παρά να καθίσουν φρόνιμα. Πιστεύω αν δοθούν στην κυπριακή ΑΟΖ εταιρείες ευρωπαϊκών συμφερόντων, τότε ο Ερντογάν δεν θα μπορεί να φέρει προσκόμματα ή να εμποδίσει τα γεωτρύπανα.

-Δηλαδή μπορεί όλη η Κύπρος να βρεθεί υπό ε/κ διοίκηση;

-Όλη η Κύπρος θα είναι ενιαίο κράτος, μικτό κράτος που θα έχει Έλληνες και Τούρκους όπως είχε πάντοτε και ζούσαμε ευτυχισμένοι. Είναι η πρώτη φορά που φαίνεται φως στο βάθος της σήραγγας.

-Τι πρόσωπο πρέπει να έχει κατά τη γνώμη σας η Εκκλησία; Αυτό της Βασιλείας του Θεού που μεταδίδεται με τη Θεία Λειτουργία και τη Θεία Ευχαριστία ή να έχει μια εικόνα ενδιαφέροντος περισσότερο για τα οικονομικά; Υπάρχει η εντύπωση ότι έχουμε ελλείμματα ποιμαντικής.

-Ασκείται ποιμαντική μέριμνα σε πολύ σημαντικό βαθμό. Κι αν κρίνω την Εκκλησία της Κύπρου με τις άλλες ορθόδοξες εκκλησίες μπορώ να πω ότι από απόψεως προσφοράς προς τον λαό μας είμαστε πιο κοντά του. Δεν είμαστε επιχειρηματίες. Η Εκκλησία κάνει επενδύσεις για να έχει εισόδημα για να μπορεί, όπως πολλές φορές έχω τονίσει, να κάνει το έργο της το οποίο είναι πολυσχιδές.

-Υπάρχουν golden boys στην Αρχιεπισκοπή;

-Έχουν χαρακτηρίσει ορισμένους υπαλλήλους της Αρχιεπισκοπής ως golden boys. Εμείς είμαστε ευχαριστημένοι με τους υπαλλήλους. Κάνουν τη δουλειά τους και ιδιαίτερα αυτοί που έχουν χαρακτηριστεί με αυτό το προσωνύμιο είναι οι άνθρωποι που δουλεύουν από πρωίας μέχρι εσπέρας και δίνουν όλο τον εαυτό τους υπέρ της Εκκλησίας της Κύπρου.

-Τι μισθούς δίνετε γι’ αυτά τα άτομα;

-Οι μισθοί δεν είναι εξωφρενικοί. Είναι οι μισθοί που παίρνουν πάρα πολλοί δημόσιοι υπάλληλοι. Δεν νομίζω ότι πάρα πολλοί υπάλληλοι της Αρχιεπισκοπής έχουν καταθέσεις στις τράπεζες. Τελευταίως έχουν πει και για τους αρχιερείς. Δεν νομίζω ότι υπάρχει αρχιερέας που έχει καταθέσεις στις τράπεζες.

-Είχατε πάρει πρόσφατα μέρος στη σύναξη που έγινε στην Κωνσταντινούπολη. Υπήρξαν κάποιες αντιδράσεις ιδιαίτερα από την πλευρά της Ρωσίας. Τίθεται το ερώτημα από ορισμένους, «Ορθόδοξος Εκκλησία ή Συνομοσπονδία τοπικών Εκκλησιών;». Αυτό και ενόψει του ότι συνεχίζονται οι προσπάθειες για να συγκληθεί η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος της Ορθοδοξίας. Προς τα πού πηγαίνουμε;

-Πηγαίνουμε προς μια Ορθόδοξο Εκκλησία η οποία πιστεύω είναι σε θέση να αποφασίζει τα του οίκου της και εκεί που υπάρχουν κάποια προβλήματα που αναφύονται μέσα στο χρόνο, μέσα στην αιωνιότητα, πρέπει να ρυθμίζονται για το καλό των Χριστιανών μας. Ο Χριστός πάντοτε είναι ο Αυτός, δεν αλλάζει στους αιώνες, αλλά η διοίκηση της Εκκλησίας και η προσφορά της προς τον λαό εκάστοτε θέλει κάποια ρύθμιση και όλα αυτά θα τα ρυθμίσουμε για να υπηρετήσουμε κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο τον λαό μας. Δεν θα κάνουμε συνομοσπονδία Εκκλησιών, ούτε πενταρχία υπάρχει, ούτε δύο ταχυτήτων Εκκλησίες θα κάνουμε.

-Αισιοδοξείτε ότι αυτή η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος μπορεί να γίνει τα επόμενα τρία ή τέσσερα χρόνια;

-Με τη χάρη του Θεού πιστεύω πως ναι. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης είναι ένας ευέλικτος άνθρωπος και πιστεύω ότι μπορούμε να πάρουμε από τις τουρκικές αρχές το ναό της Αγίας Ειρήνης ο οποίος χρησιμοποιείται σήμερα για πολιτιστικές εκδηλώσεις και ευελπιστεί ότι θα μας επιτρέψουν να γίνουν εκεί οι εργασίες της Συνόδου.

-Είναι μέσα στους στόχους σας η αναβάθμιση της Εκκλησίας της Κύπρου από τη δέκατη θέση που βρίσκεται στα δίπτυχα στην πέμπτη ή έκτη θέση;

-Πάντοτε η Εκκλησία της Κύπρου διεκδικούσε αυτή τη θέση. Της ανήκει. Δεν μπορεί να το αμφισβητήσει κανείς ότι είναι μια αρχαία Εκκλησία, έχουσα αυτοκέφαλο από τον πέμπτο αιώνα. Αρκετά πατριαρχεία σήμερα έχουν πάρει αυτοκέφαλο, τον 20ό αιώνα.

-Συμμερίζεστε τον ισχυρισμό ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο έχει βατικανικού τύπου ηγεμονικές τάσεις;

Νομίζω αν είχατε προσέξει τον χαιρετισμό μου εκεί στη σύναξη, έχω καθορίσει ποιος είναι ο ρόλος του Πατριαρχείου. Πάντοτε είχα ξεκάθαρες απόψεις για το Πρωτόθρονο Πατριαρχείο μας και στην Ορθοδοξία κανείς δεν ζητά πρωτοκαθεδρίες, είμαστε αγαπητοί αδελφοί και στόχος των προσπαθειών μας είναι το καλό συμφέρον των χριστιανών μας που έχουμε ταχθεί να τους υπηρετήσουμε. Και ο Οικουμενικός Πατριάρχης είναι υπηρέτης όλων”.