Η Εκκλησία του Τιμίου Σταυρού και τα Παρεκκλήσια και Εξωκκλήσια των Λευκάρων
Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ
Η μεγαλόπρεπη Εκκλησία των Λευκάρων είναι αφιερωμένη στον Τίμιο Σταυρό και ανάγεται στον 14ον αιώνα.
Συγκεκριμένα από τοιχογραφίες που σώζονται πίσω από το τέμπλο του ναού, ο βυζαντινολόγος Αθανάσιος Παπαγεωργίου χρονολογεί το ανατολικό τμήμα της Εκκλησίας στο 14ον αιώνα. Η χρονολογία αυτή επιβεβαιώνεται και από την έμμετρη επιγραφή του ¨Ολβιανού¨που υπάρχει στο κάτω μέρος του ασημένιου Σταυρού των Λευκάρων.Υπάρχει γραπτή μαρτυρία ότι ο Ολβιανός ήταν επίσκοπος Λευκάρων στα 1307, τον καιρό της Φραγκοκρατίας.
Το 1740 ο ναός ανακαινίσθηκε και είναι τότε που φιλοτεχνήθηκε και το ξυλόγλυπτο εικονοστάσι από τον Ρόδιο γλύπτη Χατζηκυριάκο που μετακλήθηκε για τούτο από τον επίτροπο Λουρέντζο.
Μια επιγραφή που βρίσκεται στη βάση της εικόνας της Αποκαθήλωσης του Χριστού μαρτυρεί ότι το έτος 1761 έγινε η επιχρύσωση του τέμπλου και στην τελετή για το γεγονός αυτό παρευρέθη και ο τότε επίσκοπος Κιτίου Μακάριος.
Το έτος 1857 οικοδομήθηκε και το μεγαλόπρεπο καμπαναριό της Εκκλησίας οι καμπάνες του οποίου δωρήθηκαν από ευσεβείς Λευκαρίτες του εξωτερικού.
Σημαντικά έργα στην Εκκλησία έγιναν το έτος 1867 οπότε αυτή επεκτάθηκε για να χωρεί περισσότερο εκκλησίασμα. Το 1909 χρειάστηκε γενική επισκευή του Ναού και τότε ανεγέρθησαν και τα προπύλαια, όπως είναι σήμερα. Έγινε επίσης η θύρα του νότου. Το 1953 έγινε η εικονογράφηση του θόλου.
Ο Ναός στο ανατολικό του τμήμα έχει ρυθμό σταυροειδή με τρούλλο, ενώ το νεότερό του τμήμα είναι Κυπριακού ρυθμού του 19ου αιώνα. Εσωτερικά έχει έξη κίονες ανά τρείς σε δυο σειρές.
Ο ΑΣΗΜΕΝΙΟΣ ΣΤΑΥΡΌΣ
Στο εικονοστάσι υπάρχει μια αθέατη εσοχή. Είναι η κρύπτη όπου φυλάγεται ο μεγάλος ξύλινος Σταυρός, στον οποίο είναι αφιερωμένος ο ναός. Στο κέντρο του Σταυρού υπάρχει, κατά την παράδοση τεμάχιο από τον Σταυρό του Κυρίου. Ολόκληρος ο Σταυρός είναι καλυμμένος από λεπτά φύλλα ασημιού. Ο Σταυρός στη μπροστινή κύρια όψη του φέρει 14 ανάγλυφες παραστάσεις από τη ζωή του Κυρίου, αγγέλους και τους ισαπόστολους Κωνσταντίνο και Ελένη. Στο κέντρο δεσπόζει η παράσταση της Σταύρωσης, η οποία καλύπτεται από δυο θυρίδες στις οποίες παριστάνονται η Θεοτόκος και ο Ιωάννης. Η παράσταση αυτή περιστοιχίζεται από τέσσερις αγγέλους. Στο οριζόντιο τμήμα του Σταυρού απεικονίζονται κατά σειρά ο Μέγας Κωνσταντίνος, η ¨προδοσία¨, ο ¨Γολγοθάς¨ και η Αγία Ελένη. Στο κάθετο τμήμα του Σταυρού από πάνω προς τα κάτω απεικονίζονται διαδοχικά ο ¨Θρόνος της Ετοιμασίας¨και η ¨Ανάσταση του Χριστού¨ οι παραστάσεις της ¨Αποκαθήλωσης¨και του ¨Ενταφιασμού¨. Στο κατώτερο άκρο είναι η εικόνα του Ολβιανού με τη σχετική έμμετρη επιγραφή.
ΤΑ ΠΑΡΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΩΝ ΛΕΥΚΑΡΩΝ
Άγιοι Ανάργυροι και Άγιος Νεόφυτος
Είναι δυο τα παρεκκλήσια που υπάρχουν στα Λεύκαρα αφιερωμένα στους Αγίους Αναργύρους, Κοσμά και Δαμιανό και στον Άγιο Νεόφυτο. Το ένα το μεγαλύτερο , που βρίσκεται στο έμπα του χωριού, έχει μέγεθος κανονικής εκκλησίας που ερειπωμένη και ετοιμόρροπη αποκαταστάθηκε στη σημερινή της μορφή στις αρχές της δεκαετίας του 1950 με εθελοντική εργασία και συνεισφορά πολλών Λευκαριτών. Το άλλο παρεκκλήσι είναι πολύ μικρότερο και βρίσκεται λίγο πιο κάτω από το πρώτο.
Οι Άγιοι Ανάργυροι θεωρούνται από τους πιστούς ώς ιατροί που θεραπεύουν σωματικά και ψυχικά. Ο Άγιος Νεόφυτος, μεγάλη ασκητική μορφή αλλά και σημαντικότατη μορφή των γραμμάτων που έζησε τον 12ον αιώνα καταγόταν από τα Λεύκαρα όπως ο ίδιος αναφέρει. Γι΄αυτό και το απολυτίκιό του λέει: ¨Των Λευκάρων το κλέος και Κυπρίων το καύχημα¨. Ο Άγιος Νεόφυτος τιμάται και γιορτάζεται παγκύπρια στις 28 Σεπτεμβρίου και στις 24 Ιανουαρίου.
Άγιος Ανδρόνικος.
Ο ναός του Αγίου Ανδρονίκου βρίσκεται στον ιστορικό πυρήνα του οικισμού των Λευκάρων και πιθανώς να αποτελούσε, κατά τον αρχιτέκτονα Γλαύκο Παπαδούρη, το κέντρο των μεσαιωνικών Λευκάρων. Η μνήμη του αγίου γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 9 Οκτωβρίου.
Άγιος Γεώργιος ο Κοντός
Το παρεκκλήσι αυτό βρίσκεται στο κέντρο του χωριού κοντά στη θέση της παλιάς Αγοράς στην οποία είναι κτισμένο τώρα το ξενοδοχείο ¨Αγορά¨. Έχει ρυθμό βασιλικής με τρούλλο και στο εσωτερικό του φέρει τοιχογραφίες.
Η επωνυμία ¨Κοντός¨ είναι γιατί είναι κοντά, δηλαδή μέσα στο χωριό σε αντιδιαστολή με ένα άλλο Άη Γιώρκη, τον ¨αη Γιώρκη τον Οξή που είναι ξωκκλήσι έξω από το χωριό και ανήκει στα Κάτω Λεύκαρα.
Άγιος Δημήτριος
Το παρεκκλήσι του Αγίου Δημητρίου βρίσκεται στην πάνω γειτονιά των Λευκάρων λίγα μέτρα από τον περιφερειακό «νεοδρόμ層. Λειτουργείται εκτός από την ονομαστική εορτή του αγίου στις 26 Οκτωβρίου και την Παρασκευή της Διακαινησίμου μετά την Κυριακή του Πάσχα. Αυτή την ημέρα υπήρχε το έθιμο να εκκλησιάζονται εδώ όλες οι νέες του χωριού που έρχονταν με τα λαμπριάτικά τους φορέματα και τα στολίδια τους, ενώ οι νέοι έμεναν απέξω και τις μετρούσαν. Μάλιστα έγραφαν στον εξωτερικό τοίχο του ναού π.χ. ¨ 60 κοπέλλες όμορφες στον άγιο Δημήτριο¨
Άγιος Μάμας
Το παρεκκλήσι αυτό είναι ενταγμένο στο συγκρότημα του μικρού ξενοδοχείου «ΛΕΥΚΑΡΑΜΑ» και είναι ίσως το παλαιότερο από τα παρεκκλήσια των Λευκάρων με πιθανό χρόνο οικοδόμησής του το 902 μ.Χ. Υπάρχουν στον ναίσκο αυτό αξιόλογες εικόνες του 19ου και των αρχών του 20 αιώνα αφιερώματα πιστών.
Άγιος Ξενοφών ο Ξορινός
Κάτω από την κύρια Εκκλησία του Τιμίου Σταυρού βρίσκεται το σύγχρονο παρεκκλήσι του οσίου Ξενοφώντος που η μνήμη του γορτάζεται στις 26 του Γενάρη. Ο Άγιος αυτός είναι πολύ δημοφιλής λόγω της επωνυμίας ¨Ξορινος¨ που σημαίνει αυτός που ξορίζει το κακό. Στο περεκκλήσι υπάρχει εικόνα στην οποία απεικονίζεται ο όσιος Ξενοφών με τη σύζυγό του και τα παιδιά τους.
Παναγία της Ομορφιάς
Η εκκλησίτσα αυτή που είναι αφιερωμένη στην Παναγία βρίσκεται σε μια καμαρούλα πλάι στον ελιόμυλο που ανήκει στην Εκκλησία του Σταυρού. Έμοιαζε πάντα σαν απομονωτήριο για προσευχή. Έτσι ο καθένας, έρχεται εδώ με κατάνυξη, ανάβει ένα κερί μπροστά στην εικόνα της Παναγίας και κάνει την προσευχή του.
Αγία Παρασκευή.
Το παρεκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής βρίσκεται στο κέντρο του χωριού, στην πλατεία του Δημαρχείου. Κτίστηκε τα τελευτάια χρόνια πάνω σε ερείπια παλιού ναϊσκου στη μνήμη της αγίας. Κάθε χρόνο στις 26 Ιουλίου τελείται λειτουργία στη μνήμη της.
ΤΑ ΞΩΚΚΛΗΣΙΑ ΤΩΝ ΛΕΥΚΑΡΩΝ
Αγία Αναστασία
Η εκκλησίτσα αυτή, αφιερωμένη στην αγία Αναστασία την φαρμακολύτρα, βρίσκεται στα δυτικά του χωριού στο μεταίχμιο της κατοικημένης περιοχής και εξοχής.
Ο ναός όπως σώζεται σήμερα κτίστηκε το 1927 με έξοδα του Χατζη Στυλιανού, πάνω στα ερείπια αρχαιότερου ναού ο οποίος κάηκε το 1924.
Λειτουργείται κάθε χρόνο στις 2 του Δεκέμβρη που είναι καθορισμένη η μνήμη της Αγίας.
Το Ξωκκλήσι του Αρχάγγελου Μιχαήλ (Αρκάτζιελου).
Το ξωκκλήσι αυτό βρίσκεται κοντά στο δρόμο προς την Βαβατσινιά και είναι δείγμα βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Πιθανό να ανήκει στα ξωκκλήσια που κτίζονταν σε πολλά μέρη της Κύπρου τον 12ον αιώνα. Η ανακάινιση του έγινε το 1984 με φροντίδα της Εκκλησιαστικής Επιτροπής, υπό την εποπτεία του Τμήματος αρχσαιοτήτων και εισφορές πολλών Λευκαριτών.
Η εκκλησία του Αρχάγγελου στα Κάτω Λεύκαρα
Η εκκλησία αυτή είναι έξοχο δείγμα βυζαντινής αρχιτεκτονικής και είναι το μοναδικό απομεινάρι της « σεβασμίας Μονής του Ασωμάτου Λευκάρων». Ο βυζαντινολόγος Αθανάσιος Παπαγεωργίου χρονολογεί την μονή αυτή τον 12ον αιώνα οπότε ιδρύθηκαν, όπως αναφέρει, και πολλά άλλα μοναστήρια. Φέρει στο εσωτερικό της τοιχογραφίες ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζει εκείνη με το «ιερό μανδήλιον».
Άγιος Γεώργιος Σιρκάτης
Το ξωκκλήσι αυτό θα πρέπει να ήταν ο ναός του μικρού οικισμού με το όνομα Άγιος Γεώργιος. Το χωριό αυτό όπως και άλλα μικρά χωριά της γύρω περιοχής, ανήκαν την περίοδο της Φραγκοκρατίας, στο φέουδο των Λευκάρων .
Το όνομα Σιρκάτης οφείλεται κατά την παράδοση, στο ότι κατά την σφαγή των κατοίκων του χωριού που έγινε στους πρώτους χρόνους της τουρκικής κατοχής, το αίμα που χύθηκε ήταν τόσο πολύ που ¨εσύρκασεν ¨ δηλ. απορροφήθηκε από την γή, έτσι προκύπτει το επώνυμο Σιρκάτης.
Το Ξωκκλήσι του Αγίου Θωμά
Είναι κτισμένο στη τοποθεσία ¨Παμπουλάτσιν¨μεταξύ Κούρβελλου και Σιρκάτη. Φαίνεται να ήταν ο ναός στο συνοικισμό του Αγίου Θωμά που υπήρχε εδώ και του οποίου οι κάτοικοι τον εγκατέλειψαν όταν ήρθαν οι Τούρκοι, για λόγους αφαλείας και πήγαν να ζήσουν στον μεγαλύτερο συνοικισμό των Λευκάρων.
Το ξωκκλήσι ανακαινίστηκε το 1984 με φροντίδα της εκκλησιαστικής επιτροπής, του Τμήματος αρχαιοτήτων και με εισφορά του Αργυρού Στάκη.
Αγία Μαρίνα.
Το ξωκκλήσι αυτό βρίσκεται στα βορειοδυτικά του χωριού σ΄ενα ειδυλλιακό κατάφυτο τοπίο. Αναφέρεται από τον Άγιο Νεόφυτο τον Έγκλειστρον που καταγόταν από τα Λεύκαρα και ο οποίος έζησε τον 12ον αιώνα, δηλαδή επί βυζαντινής εποχής. Εντούτοις το σημερινό ξωκκλήσι φαίνεται να είναι νεώτερο κτίσμα πιθανώς της πρώτης τουρκοκρατικής περιόδου.
Από το ξωκκλήσι αγνατεύει κανένας ανατολικά το Σταυροβούνι, στα βόρεια το κάστρο της ρήγαινας και τον υδατοφράκτη και χαμηλά τα ξωκκλήσια του Αγίου Θωμά και του άη Γιώρκη του Σιρκάτη.
Λειτουργείται μια φορά το χρόνο στις 17 Ιουλίου.
Παναγία η Λειβαδιώτισσα
Από τα Λεύκαρα παίρνοντας προς βορρά το δρόμο που οδηγεί στον Κόρνο και κατηφορίζοντας τον αγροτικό ασφαλτοστρωμένο δρόμο που υπάρχει αμέσως μετά την έξοδο του χωριού, σε είκοσι λεπτά με τα πόδια, αντικρύζει κανένας το βυζαντινό εκκλησάκι της Παναγίας της Λιβαδιώτισσας, έξοχο δείγμα βυζαντινής αρχιτεκτονικής πιθανώς του 12ου αιώνα.
Από δω μπορεί να απολαύσει κανένας την πανοραμική θέα προς την κοιλάδα του ποταμού Σιρκάτη με τον εντυπωσιακό βράχο του Κούρβελλου στο κέντρο. Αρκετές αιωνόβιες ελιές, οι λεγόμενες «φραγκοελιές», γιατί υπήρχαν από τον καιρό των Φράγκων, ρίπτουν την σκιά τους στο λιβάδι πλάι από το εκκλησάκι.
Το Ξωκκλήσι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος πάνω στον ομώνυμο λόφο της Σωτήρας.
H εκλησία του Σωτήρος ανάγεται στον 14ον αιώνα και θεμελιωτής της φέρεται ο πατήρ Γαβριήλ που θεωρείται ο κτήτορας της μεγάλης εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού.
Από την κορυφή της Σωτήρας μπορεί ο επισκέπτης να απολάυσει την καταπληκτική θέα που εκτείνεται στα πόδια του και προς όλα τα σημεία του ορίζοντα.
Το τοπίο γύρω από τα Λεύκαρα είναι μεγαλόπρεπο. Στις υπώρειες του βουνού της Σωτήρας εκτείνεται η ορεινή κοιλάδα των Λευκάρων , αμφιθεατρικά, με τις κεραμιδένιες στέγες του χωριού. Στα βόρεια διαγράφεται η λοφοσειρά του ¨κάστρου¨με τις τραχειές κορυφές των γύρω λόφων και στο βάθος του ορίζοντα ανατολικά απλώνεται η θάλασσα του Κίτίου σταφταλίζοντας στο φως του ήλιου.
Ναός Αποστόλων Πέτρου και Παύλου
Το Ξωκκλήσι αυτό βρίσκεται σε γη που ανήκει στην εκκλησιατική επιτροπή Τιμίου Σταυρού Λευκάρων, πλησίον της κοινότητας Δελικήπου στη θέση Ανεμόμυλος, δίπλα από στρατόπεδο της Εθνικής Φρουράς. Ανάγεται, κατά τους ειδικούς του τμήματος αρχαιοτήτων, στα μέσα του 12ου αιώνα σε ότι αφορά την αρχική φάση οικοδόμησής του, ενώ το υλικό από τη δεύτερη φάση χρήσης του ναού χρονολογείται στον 13ο-14ο αιώνα.
Ο ναός αυτός σε συνδυασμό με το βυζαντινό κάστρο στη θέση Καστρί που δεσπόζει της περιοχής, επιβεβαιώνει τη συνάρτηση της εξάπλωσης των μικρών αυτών βυζαντινών ναών με το στρατηγικό οχυρωματικό πρόγραμμα των Κομνηνών στο νησί.
Ο ναός ευρίσκεται στην τελική φάση αποκατάστασής του με την φροντίδα του τμήματος αρχαιοτήτων και την συνδρομή της εκκλησιατικής επιτροπής Τιμίου Σταυρού Λευκάρων.
