Το Μετόχιο του Αγίου Προκοπίου και ο Αρχιτέκτονας Θεόδωρος Φωτιάδης

Kωστής Kοκκινόφτας
Κέντρο Μελετών Ιεράς Μονής Κύκκου
TO METOXIO TOY AΓIOY ΠPOKOΠIOY KAI O APXITΕKTONAΣ ΘEOΔΩPOΣ
ΦΩTIAΔHΣ

Στα παλαιότερα χρόνια, το Mετόχιο του Aγίου Προκοπίου στην Έγκωµη της Λευκωσίας, αποτελείτο από ένα µικρό πλινθόκτιστο ναό και µερικά µοναστηριακά κτήρια. Όπως µπορούµε να συµπεράνουµε από οθωµανικά έγγραφα της εποχής, το Mετόχιο ανήκε στην κυριότητα της Mονής Kύκκουτουλάχιστον από τα τέλη του 17ου αιώνα, και σε αυτό παράγονταν λάδι, ελιές, βαµβάκι, σιτηρά (σιτάρι, κριθάρι και ρόβι) και όσπρια (κουκιά, φακή και άλλα), ενώ διατηρούνταν επίσης κοπάδια µε αιγοπρόβατα και αγελάδες µε αξιόλογη παραγωγή γαλακτοκοµικών προϊόντων.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, το Mετόχιο αυτό ανεδείχθη το σηµαντικότερο στο δίκτυο των Mετοχίων της Mονής Kύκκου από τους Hγουµένους Σωφρόνιο (1862- 1890) και Γεράσιµο (1890-1911), που το καθιέρωσαν επίσης ως το διοικητικό της κέντρο. O πρώτος συνδέθηκε µε την ιστορία του από το 1855, που ανέλαβε ουσιαστικά τη διεύθυνση της Mονής, αντικαθιστώντας τον γηραιό Hγούµενο Nεόφυτο (1826-1861), οπότε και ανήγειρε τον νέο ναό, που, όπως πληροφορεί σχετική επιγραφή στον εξωτερικό δυτικό τοίχο, ολοκληρώθηκε το 1861. O Σωφρόνιος συνέβαλε επίσης στην αύξηση της κτηµατικής περιουσίας του µε την αγορά, στις αρχές της δεκαετίας του 1880, των τουρκικών τσιφλικιών της Έγκωµης, του Aγίου Δοµετίου και της Λακατάµειας. Στην ανάδειξη του Mετοχίου, παρόµοια υπήρξε η συµβολή του Hγουµένου Γερασίµου, ο οποίος εργάστηκε συστηµατικά για την ανάπτυξη της δενδροκαλλιέργειας, της κηπουρικής και της αµπελουργίας, µε αποτέλεσµα να µετατραπεί σε πρότυπο γεωργικό κέντρο, από όπου οι νέες µέθοδοι που χρησιµοποιήθηκαν, διαδόθηκαν στον αγροτικό πληθυσµό του νησιού. Στον Γεράσιµο οφείλονται επίσης οι ελαιώνες και οι κήποι
εσπεριδοειδών, που υπήρχαν γύρω από το Mετόχιο, µέχρι και τα νεότερα χρόνια.

Για τη µορφή που είχε µέχρι τότε το Mετόχιο του Aγίου Προκοπίου έχουµε υπόψη µας τη σχετική µαρτυρία του πρώτου Aρµοστή της Mεγάλης Bρετανίας στο νησί, Γκάρνετ Γούλσλεϊ, ο οποίος εγκαταστάθηκε σε αυτό, τον Aύγουστο του 1878, όπου και παρέµεινε µέχρι τον Δεκέµβριο του ίδιου έτους. Tην ίδια περίοδο, γύρω από το Μετόχιο οργανώθηκε επίσης στρατόπεδο µε µερικούς από τους στρατιώτες, που έφερε µαζί του ο Γούλσλεϊ. Eίναι αξιοσηµείωτο ότι οι Kύπριοι της εποχής είχαν υποδεχθεί τους νέους κυρίαρχους µε αισθήµατα αισιοδοξίας για την ευόδωση των εθνικών τους πόθων και ελπίζοντας σε καλύτερη διακυβέρνηση από το «φιλελεύθερο χριστιανικό έθνος των Bρετανών». Στο δε Mετόχιο του Aγίου Προκοπίου πραγµατοποιήθηκε µε την ευκαιρία αυτή επίσηµη ύψωση της αγγλικής σηµαίας, µετά από τέλεση πανηγυρικής δοξολογίας και εν µέσω αισθηµάτων ευφορίας των παρευρισκοµένων, γεγονός που απεικονίστηκε σε γκραβούρες των πρώτων χρόνων της Aγγλοκρατίας.

Στο προσωπικό του ηµερολόγιο, ο Γούλσλεϊ περιγράφει διάφορα στιγµιότυπα από τη ζωή του στο Mετόχιο και τις σχέσεις του µε τον Hγούµενο Σωφρόνιο, τον οποίο φαίνεται ότι εκτιµούσε ιδιαίτερα. Εκεί τον συνάντησαν οι Βρετανοί περιηγητές Xέπγουωρθ Nτίξον και Άννυ Mπράσσεϋ, οι οποίοι σηµείωσαν στο οδοιπορικό τους, ότι αρκετά από τα µοναστηριακά δωµάτια είχαν µετατραπεί σε γραφεία για τον Γούλσλεϊ και το επιτελείο του, ενώ στα υπόλοιπα διέµενε ο Hγούµενος Σωφρόνιος µε µερικούς µοναχούς. Όπως διευκρίνισε σε αφήγησή τουτο 1931, ο γηραιός Aρχιµανδρίτης Iωσήφ (1848-1938), ο οποίος το 1878 υπηρετούσε ως δεξιός ψάλτης στον ναό του Mετοχίου, κανείς από τους Kυκκώτες µοναχούς δεν διατήρησε το κελλί του και όλα είχαν καταληφθεί από τους Bρετανούς, εκτός από ένα – δύο του δεύτερου πατώµατος, στα οποία διέµενε ο Σωφρόνιος.

Σύµφωνα µε όσα σηµειώνει ο Γούλσλεϊ, στις δύο πλευρές της αυλής του ναού υπήρχαν µερικά κτήρια για τις αγροτικές ανάγκες του Mετοχίου, ενώ η τρίτη πλευρά αποτελείτο από µια µακρά σειρά χαµηλών διώροφων κτηρίων, στο κάτω πάτωµα της οποίας βρισκόταν το µαγειρείο και οι αποθήκες των σιτηρών, καθώς και ένα – δύο κελλιά, όπου ζούσαν µοναχοί, ενώ στον άνω όροφο υπήρχαν το ηγουµενείο και επτά κελλιά για τη διαµονή µοναχών.

Διαβάστε ολόκληρο το κείμενο εδώ…