«Ἡ ἡσυχία μείζων πάντων ἐστίν…»

«Ἡ ἡσυχία μείζων πάντων ἐστίν…»

Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Κύπρου κ.κ. Χρυσοστόμου Β΄

Από το περιοδικό της Ιεράς Αρχιεπισκοπής “Παρέμβαση Εκκλησιαστική”. Τεύχος 51ο (Ιανουαρίου – Απριλίου 2022).

Ἡ κατά Θεόν ἡσυχία ἀποτελεῖ ἀξιοσέβαστη μορφή ἀσκήσεως καί πνευματικῆς ζωῆς καί ἴσως τήν ὑπάτη ὁδό τῆς μυστικῆς ἐν Χριστῷ τελειώσεως. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, τήν θεωρεῖ ἀπαραίτητη γιά νά φθάσει κανείς στήν κοινωνία μέ τόν Θεό. Γι’ αὐτό «χρῇ καί ἡσυχάζειν, ὥστε ἀθολώτως προσομιλεῖν τῷ Θεῷ» τονίζει. Ὁ κορυφαῖος ἐκφραστής τοῦ ἡσυχασμοῦ, Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, τονίζοντας τή μεγάλη σπουδαιότητά της,  τήν ὀνομάζει «τέχνη τῶν τεχνῶν» καί πεμπτουσία τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς, ἀφοῦ μέ τήν ἡσυχία ὁ ἄνθρωπος καθαρίζει τίς αἰσθήσεις του καί τήν καρδία του καί ἔτσι γνωρίζει τόν Θεό. Καί αὐτή ἡ γνώση τοῦ Θεοῦ συνιστᾶ τή σωτηρία του.

Ὁ ἡσυχασμός, ὅπως βιώθηκε μέσα στήν ἀσκητική ζωή τῆς Ἐκκλησίας μας ἔχει διττό χαρακτήρα, ἐξωτερικό καί ἐσωτερικό. Πρῶτον δηλώνει τή φυγή ἀπό τόν κόσμο, μακριά ἀπό τούς ἐξωτερικούς θορύβους καί τίς μέριμνες, ἡ ὁποία ἐπιτυγχάνεται μέ τήν καταφυγή σ’ ἕνα ἥσυχο μέρος, ὥστε ὁ ἄνθρωπος νά παραμένει ἀπερίσπαστος καί νά ζεῖ πνευματική ζωή. Ἡ ἡσυχία βιώνεται πρωτίστως στήν ἔρημο. Καί ὅλοι οἱ μεγάλοι ἡσυχαστές πέρασαν ἀπό τήν ἔρημο, γι’ αὐτό δημιουργήθηκαν τά ἀναχωρητήρια, οἱ σκῆτες καί τά μοναστήρια. Ἡ ἐξωτερική ἡσυχία εἶναι βοηθητική γιά νά φθάσει ὁ ἄνθρωπος στήν ἐσωτερική  νοερά ἡσυχία, ἀφοῦ καθαρισθεῖ ἀπό τούς λογισμούς καί τά ἁμαρτωλά πάθη.

Ὁ ὀρθόδοξος ἡσυχασμός, σύμφωνα μέ τούς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, δίνει πρωταρχική σημασία στήν καθαρότητα τοῦ νοῦ καί τῆς καρδιᾶς, μέσα ἀπό τήν ἔντονη κατά Θεόν ἄσκηση καί τούς αἱματηρούς ἀγῶνες κατά τῶν παθῶν. Μόνον τότε ὁ νοῦς εἶναι σέ θέση νά ἐπιτελεῖ τό ἔργο του, νά εἶναι δηλαδή ὁ θυρωρός πού δέν ἐπιτρέπει νά περάσει στό ἐσωτερικό τοῦ ἀνθρώπου ὁποιοσδήποτε ἐμπαθής λογισμός πού τόν μολύνει καί δημιουργεῖ τίς προϋποθέσεις γιά νά γίνει ἡ ἁμαρτία.  Ἡ ἡσυχία, κατά τόν Μέγα Βασίλειο, εἶναι ἡ ἀρχή τῆς καθάρσεως τῆς ψυχῆς. Κανείς δέν μπορεῖ νά γνωρίσει τόν ἑαυτό του, νά δεῖ τά ἐλαττώματά του, τίς ἀδυναμίες του, τίς ἁμαρτίες του, οὖτε νά ἔχει μετάνοια ἄν δέν ἡσυχάσει.  Τήν ἀλήθεια αὐτή τονίζει πολύ εὔστοχα ὁ ὅσιος Πέτρος ὁ Δαμασκηνός: “ἡ ἡσυχία μείζων πάντων ἐστίν καί χωρίς ταύτης οὐ δυνάμεθα καθαρθῆναι καί γινώσκειν τήν ἀσθένειαν ἠμῶν καί τά τῶν δαιμόνων πανουργεύματα”.

Τόν καίριο ρόλο τῆς ἡσυχίας στήν πνευματική ζωή ἐξαίρει ὀ Ἅγιος Νεόφυτος ὁ Ἔγκλειστος, τόσο μέ τή ζωή του, ὅσο καί μέ τή διδασκαλία του, ἀφοῦ ὁ ἴδιος ὑπῆρξε ἀναμφίβολα μία ἡσυχαστική μορφή τῆς κατά Κύπρον ἁγιωτάτης Ἐκκλησίας μας. Σύνολη ἡ διδασκαλία του καί ἡ ὅλη πνευματικότητά του στοιχεῖ μέ τήν προγενέστερη νηπτική παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας καί ἀποτελεῖ πρόδρομο τῶν μεγάλων ἡσυχαστῶν πατέρων τῶν ἑπόμενων αἰώνων. Ὁ ἱερός Νεόφυτος προκειμένου νά ἐξασφαλίσει πιό ἥσυχη καί γαλήνια διαμονή, ἀποφεύγοντας τόν θόρυβο καί τήν ἐνόχληση τῶν ἐπισκεπτῶν του, σαράντα χρόνια μετά τήν ἐγκατάστασή του καί ἐγκαταβίωση στήν κατώτερη Ἐγκλείστρα ἀποφάσισε τή λάξευση τῆς ἀνωτέρας ἐγκλείστρας, στά ἐπάνω μέρη τοῦ ἀπότομου βράχου. Ὁ ἴδιος ὁ Ἅγιος, ὡς ὁ ἔγκλειστος τῆς Κύπρου ἡσυχαστής,  καταθέτει τή δική του προσωπική μαρτυρία καί τόν λόγο τῆς διόρυξης μικρᾶς ὀπῆς πρός τά ὑπερώα τῆς Ἐγκλείστρας καί τά τοῦ κρημνοῦ ἀνώτερα μέρη, πού θά ἦταν τοῖς πολλοῖς ἀνεπίβατος, γιά νά μπορεῖ ἐκεῖ νά ἡσυχάζει καί ἀπερίσπαστος νά ἀφοσιώνεται καί νά προσεύχεται στόν Θεό, «τῆς πολλῆς καί ἀκαίρου  τῶν πολλῶν ἀποδιδράσκειν ὀχλήσεως καί τῆς φίλης ἀναχωρήσεως καί θεογνώστου ἡσυχίας μή ἐκπεπτωκέναι κατά  μικρόν».

Παράλληλα, ὅμως, ὁ Ἔγκλειστος ἀσκητής τῆς Πάφου γνωρίζει ὅτι ἡ ἐξωτερική ἡσυχία ἀπό μόνη της δέν ἦταν καί δέν εἶναι ἱκανή νά βοηθήσει τόν ἄνθρωπο νά ἑνωθεῖ μέ τόν Θεό. Γι’ αὐτό καί σέ ἐπιστολή πρός τόν ἱερομόναχο Εὐθύμιο τόν Χρυσοστομίτη, τονίζει τό μέγεθος καί τήν ἀξία τῆς ἐσωτερικῆς ἡσυχίας καί συγκεκριμένα τῆς ἡσυχίας ἀπό τούς λογισμούς, τήν ὁποία ἄν δέν ἀποκτήσουμε μπορεῖ νά γίνει αἰτία περισπασμοῦ, ἀκόμη καί ἄν βρισκόμαστε στό πιό ἥσυχο μέρος. Ἑπομένως, ἡ κατά Θεόν ἡσυχία μπορεῖ νά βιωθεῖ καί μέσα στόν κόσμο, ἀφοῦ ἡ ἄσκηση στήν Ὀρθοδοξία δέν εἶναι φυγή καί ἀποκλεισμός ἀπό τόν κόσμο. Ὅπως γράφει ὁ Ἅγιος Νεόφυτος «οὐχ ὁ τόπος, αλλ’ ὁ τρόπος μετά Θεόν σώζει τόν ἄνθρωπο». Ἐπιπλέον, ὁ Ἅγιος, συστήνει τήν τήρηση τῆς ἡσυχίας μέ μέτρο καί ἀνάλογα μέ τίς δυνάμεις τοῦ καθενός, σύμφωνα μέ τό παράδειγμα τοῦ ἴδιου του Χριστοῦ, ὁ ὁποῖος πότε βρισκόταν συναυλιζόμενος μέ τούς μαθητές καί πότε κατέφευγε σέ ἥσυχο τόπο γιά νά προσευχηθεῖ διδάσκοντάς μας ἔτσι «σύμμετρον διαγωγήν».

 Σύνολη ἡ πατερική παράδοση τῆς καθ’ ἠμᾶς Ἀνατολῆς στοιχεῖ  στό ὅτι ἡ κατά Θεόν ἡσυχία δέν ἀποτελεῖ προνόμιο μόνο τῶν ἀσκητῶν ἀλλά καί κάθε ἀγωνιζόμενου Χριστιανοῦ. Ὅλοι οἱ Χριστιανοί καλοῦνται νά ζήσουν αὐτή τή ζωή, εἴτε ὁλοκληρωτικά εἴτε κατά μέρος. Ἄλλωστε, αὐτή εἶναι ἡ βάση ὅλων τῶν θείων ἐντολῶν. Ὁ ὅσιος Πέτρος ὁ Δαμασκηνός τονίζει: “Πάντες οἱ ἄνθρωποι χρήζομεν τῆς τοιαύτης σχολῆς, εἴτε ἐκ μέρους, εἴτε ὁλοκλήρως, καί ἐκτός ταύτης ἀδύνατον εἰς γνῶσιν πνευματικήν καί ταπεινοφροσύνην ἐλθεῖν τινά…”.

Ἰδιαίτερα, στίς μέρες μας, φίλοι ἀναγνῶστες, ὅπου λόγῳ τοῦ σύγχρονου τρόπου ζωῆς οἱ γαλήνιες στιγμές εἶναι σπάνιες καί δυσεύρετες στή ζωή μας, ἡ ἡσυχία εἶναι ὅσο ποτέ ἄλλοτε ἐπιτακτική καί ἀποτελεῖ αὐτονόητη ἀνάγκη γιά κάθε πιστό χριστιανό. Γι’ αὐτό κρίναμε σκόπιμο τό ἀνά χείρας τεῦχος τοῦ περιοδικοῦ μᾶς Παρέμβαση Ἐκκλησιαστική νά εἶναι ἀφιερωμένο στόν ἡσυχασμό. Μέσα ἀπό τά κείμενα τοῦ ἀφιερώματος σᾶς δίνεται ἡ εὐκαιρία νά γνωρίσετε τό πνευματικό μέγεθος τῆς ἡσυχαστικῆς μας παράδοσης καί τίς κυριότερες μορφές τοῦ ἡσυχασμοῦ, οἱ ὁποῖες ἐμπνέουν καί καθοδηγοῦν καί ἐμᾶς στήν ὁδό τῆς θεογνώστου ἡσυχίας. Περαίνοντας τόν λόγο εὐχόμαστε, ὅπως μέ τήν κατά Θεόν ἄσκηση, τήν ἡσυχία καί τήν ἀληθινή προσευχή ἀναδειχθεῖτε καί σεῖς ἁγιασμένοι ἄνθρωποι καί νά γευθεῖτε τούς γλυκεῖς καρπούς τῆς κατά Θεόν ἡσυχίας, ὥστε νά εἶστε πηγή εὐλογίας τόσο γιά τό περιβάλλον στό ὁποῖο ζεῖτε, ὅσο καί γιά ὅλη τήν ἀνθρωπότητα.