Παρουσίαση βιβλίου του Πέτρου Παπαπολυβίου, Πτυχές και διαθλάσεις του κυπριακού 1821. Πρόσωπα, σχέδια και σκιές.

Παρουσίαση βιβλίου του Πέτρου Παπαπολυβίου, Πτυχές και διαθλάσεις του κυπριακού 1821.

Πρόσωπα, σχέδια και σκιές, εκδόσεις Ρίζες, Λευκωσία 2022

(Πανεπιστήμιο Κύπρου, 6 Ιουλίου 2022)

Ο εορτασμός της Διακοσιετηρίδας 1821-2021 έδωσε το έναυσμα να διοργανωθούν πολλές εκδηλώσεις από τον απανταχού Ελληνισμό, να γίνουν μελέτες και να εκδοθούν πολλά βιβλία για την Ελληνική Επανάσταση 1821.

Ανάμεσα σε αυτά ξεχωριστή θέση κατέχει το πολυσέλιδο βιβλίο του Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Κύπρου ιστορικού Πέτρου Παπαπολυβίου, Πτυχές και διαθλάσεις του Κυπριακού 1821. Πρόσωπα, σχέδια και σκιές, εκδόσεις Ρίζες, Λευκωσία 2022, διότι στις 446 σελίδες του «αποθησαυρίζονται γνωστά και άγνωστα ευρήματα πολυετούς και κοπιώδους αρχειακής έρευνας του συγγραφέα γύρω από το ‘κυπριακό’ 1821 και την ιστορία της Κύπρου στον 19^ο αιώνα». «Σήμερα, γράφει ο κ. Παπαπολυβίου, 200 χρόνια μετά το 1821 το κεφάλαιο «Κύπρος και Ελληνική Επανάσταση» παραμένει υποβαθμισμένο και σχετικώς άγνωστο για το ευρύ κοινό και τη γενικότερη νεοελληνική ιστοριογραφία εις βάρος περιοχών του Ελληνισμού, που έμειναν τελικώς εκτός του ελληνικού κράτους».

Μπορεί η μεγαλόνησος της Ανατολικής Μεσογείου να μην επαναστάτησε το 1821, ο βαρύτατος όμως φόρος αίματος που πλήρωσε στις σφαγές του Ιουλίου (1821) είχε ως αποτέλεσμα όπως επισημαίνει ο κ. Παπαπολυβίου, να μείνει στο περιθώριο ή συμμετοχή των Κυπρίων αγωνιστών στις επιχειρήσεις της Ελληνικής Επανάστασης, αλλά και να διαμορφωθούν τα κυπριακά αλυτρωτικά οράματα που απεδείχθησαν τα μακροβιότερα στη νεοελληνική ιστορία.

Το βιβλίο που σήμερα παρουσιάζεται, έρχεται να δείξει με ιστορική μέθοδο, βασισμένη αποκλειστικά στην αλήθεια των ιστορικών πηγών, το πόσο και πως συμμετείχαν οι Έλληνες της Κύπρου στον ξεσηκωμό του Γένους. Το βιβλίο αποτελεί, όπως επισημαίνει ο κ. Παπαπολυβίου, σύνθεση μελετημάτων για τη συμμετοχή των Κυπρίων στο 1821 και για τον απόηχο και τους συμβολισμούς του στη μεγαλόνησο τους τελευταίους δύο αιώνες. Το βιβλίο, μετά από 14 ενδελεχούς έρευνας κεφάλαια τα οποία αποτελούν αυτοτελείς μελέτες, κλείνει με κατάλογο 294 Κυπρίων αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης, διαψεύδοντας τον μητροπολίτη πρώην Πατρών και Ηλείας Αβέρκιον Λαμπίρη (1821-1912), ο οποίος είπε το αμίμητο ότι «καθ’ όλον τον αιμόφυρτον αγώνα του 1821 ουδείς στρατηλάτης Κύπριος ήλθε να οδηγήση τους κατά του κοινού εχθρού αγωνισαμένους αδελφούς, ουδέ παλληκαράδες Κύπριους να αριστεύσωσιν εις το πεδίον των μαχών».

Ο τίτλος του βιβλίου Πτυχές και διαθλάσεις του Κυπριακού 1821. Πρόσωπα, σχέδια και σκιές, συνοψίζει το περιεχόμενο, ότι στο ιστορικό γίγνεσθαι ο κόσμος της Κύπρου διέρχεται μέσω ατραπών, συμπληγάδων και απρόσμενων εκπλήξεων με εμμονή στην επιβίωση. Γι’ αυτό και στις σελίδες του είναι τα πρόσωπα που έχουν καταιγιστικό πρωταγωνιστικό ρόλο, σε αυτά επικεντρώνεται ο κ. Παπαπολυβίου, και ακολούθως στα γεγονότα. Σχετικά ο κ. Παπαπολυβίου λέγει: «Δεν περιλήφθηκε ειδικό κεφάλαιο για τις ιουλιανές σφαγές, παρότι γίνεται συχνή αναφορά σε όλο το βιβλίο, τόσο στα θύματα, όσο και στους ‘διαφυγόντες’».

Ποιο είναι το γεγονός για το οποίο δεν γίνεται μεν λόγος, αλλά διαποτίζει το όλο του βιβλίου;

Όταν στις 12 Μαρτίου 1821 στην Πόλη, λέγει ο καθηγ. Ηλίας Κολοβός, μετά το τέλος της προσευχής της Παρασκευής, και κατά την επιστροφή της σουλτανικής πομπής στο παλάτι ο μεγάλος βεζίρης, ο σεϊχουλισλάμης, ο αγάς των γενιτσάρων και ο μυστικοσύμβουλος του σουλτάνου Χαλέτ Εφέντης ανακοίνωσαν στον Μαχμούτ Β΄ ότι το μιλλέτι των Ρωμηών είχε στασιάσει, ο σουλτάνος διέταξε με οργή τον αγά των γενιτσάρων να προχωρήσει αμέσως στη γενική σφαγή των Ρωμηών. Ο χρονικογράφος Σανή-ζαντέ αναφέρεται στο γεγονός και σχολιάζει τη διαταγή του σουλτάνου με τον στίχο του πέρση ποιητή Σαλμάν Σαβετζή (1300-1376) ότι «οι σουλτάνοι που επιδιώκουν να επιτύχουν κάτι καλό, χύνουν πολύ αίμα».

Έτσι και έγινε: ο απαγχονισμός του πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ την 10 Απριλίου 1821, η πυρπόληση των Κυδωνιών, η Σμύρνη, η Κως… Στην Κύπρο τα τραγικά γεγονότα της 9^ης Ιουλίου 1821 έδειξαν ότι ο μουχασίλης κυβερνήτης Κουτσούκ Μεχμέτης συμμορφώθηκε στη σουλτανική εντολή και πιεζόμενος μάλιστα από τους τούρκους αγάδες, που είχαν βάλει στο μάτι τις περιουσίες των Κυπρίων – όπως και το 1974 άλλωστε – προχώρησε στον απαγχονισμό του αρχιεπισκόπου Κυπριανού, τον αποκεφαλισμό των μητροπολιτών Πάφου, Κιτίου και Κυρηνείας, του ηγουμένου της μονής Κύκκου και πολλών προκρίτων της μεγαλονήσου, τους οποίους με δόλο είχε καλέσει στη Λευκωσία. Αναλογίζομαι ότι εάν υπήρχαν στην Κύπρο τότε αρματολίκια, κλέφτες και ένοπλα σώματα ο πολύς Κουτσούκ Μεχμέτης ίσως θα είχε κάνει δεύτερες σκέψεις εάν θα συνέδεε το όνομά του με ένα αποτρόπαιο έγκλημα.

Τον Ιούλιο 1821 συνετελέσθη στην Κύπρο, με φρικώδη, αιματηρό και άγριο τρόπο, το δεύτερο μέρος μιας εξέγερσης χωρίς να έχει προηγηθεί το πρώτο, διότι όπως ο Μαχμούτ Β΄ έγραψε στο διάταγμα για τον αφοπλισμό των Χριστιανών «ουδέποτε εύρομεν, αφ΄ ης εποχής μετέβη εις την ημετέραν υποταγήν ή νήσος αυτή, τους Χριστιανούς κατοίκους του τόπου τούτου ενοχοποιηθέντας το παραμικρόν κατά της κυβερνήσεως ημών». Γι’ αυτό και οι σφαγές των Κυπρίων τον Ιούλιο 1821, ως αιματηρή καταστολή μη εξέγερσης, είναι γεγονός τραγικότατο.

Το πρώτο μέρος, ή καθαυτό εξέγερση, πραγματοποιήθηκε στην Κύπρο αργότερα, 135 χρόνια μετά το 1821 πραγματοποιήθηκε με τον απελευθερωτικό Αγώνα 1955-1959. Παρ΄ ότι η χρονική απόσταση των δύο γεγονότων είναι μακρά και οι ιστορικές των συνθήκες διαφορετικές, ώστε κάθε συσχετισμός ανάμεσά τους θα φαινόταν εξωπραγματικός, δικαίως ο κ. Παπαπολυβίου στο ενδέκατο κεφάλαιο του βιβλίου συγκρίνοντας τα πράγματα επισημαίνει και αναφέρεται εκτενώς σε απόηχους και προσλήψεις της Επανάστασης του 1821 στον Αγώνα της ΕΟΚΑ.

Τι το κοινό συνδέει την Ελληνική Επανάσταση του ΄21 και τον απελευθερωτικό αγώνα των Κυπρίων του 1955-1959, την τελευταία δηλαδή επανάσταση στη νεοελληνική ιστορία, όπως επισημαίνει ο κ. Παπαπολυβίου; Μολονότι πολύ μελάνι έχει χυθεί για την ερμηνεία των δύο επαναστάσεων, ουδεμία επιστημονική μελέτη δεν εξηγεί τόσο λιτά και τόσο καθαρά, όσα με τρεις λέξεις ο Κυπριανός Θησεύς, ο Χαράλαμπος Μάλης, ο Κυπρίδημος Γεωργιάδης και αδελφοί Οικονομίδη λέγουν στην επιστολή της 2^ας Απριλίου 1825 προς την Προσωρινοί Διοίκηση, η οποία θεσπίστηκε στην Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου το 1822 και διακήρυξε την ανεξαρτησία της Ελλάδας: Γράφουν «του ιερού Αγώνος αγωνιζόμενοι», όπου η συναίσθηση του Αγώνα ως «ιερού» εξηγεί όχι μόνον την πίστη αλλά και το ανεξήγητο της παρόρμησης που διακατείχε τους αγωνιστές και του 1821 και του 1955-1959.

Χαρακτηρίζοντας το εξαίρετο βιβλίο του κ. Παπαπολυβίου προϊόν αφοσίωσης, κόπου και αγάπης, έρχομαι σήμερα να μνημονεύσω ενώπιόν του τις ίδιες αξίες στο όνομα της μακαριστής αδελφής του Ιουστίνης μοναχής (†2 Ιουλίου 2022, Μονή  Αγίου Νικολάου Ορούντας).

Χ. Μπακιρτζής

Διευθυντής του Ιδρύματος Αναστάσιος Γ. Λεβέντης