Βηθανία, πέραν του Ιορδάνου: ο τόπος όπου η Αγία Τριάδα φανερώθηκε στους ανθρώπους
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο τόπος Βάπτισης του Κυρίου αποτελεί έναν αξιοσημείωτο προορισμό για κάθε προσκυνητή που επισκέπτεται τους Αγίους Τόπους. Επί μακρόν, λόγω στρατιωτικών περιορισμών, η περιοχή ήταν απρόσβατη για επισκέπτες, ακόμα και για αρχαιολόγους, μέχρι τη συνθήκη ειρήνης μεταξύ Ιορδανίας και Ισραήλ το 1994. Ωστόσο, το 1996, διάφορες ιορδανικές ομάδες ξεκίνησαν ανασκαφές ανακαλύπτοντας τον θησαυρό που κρυβόταν στην περιοχή. Η μία ανακάλυψη διαδέχτηκε την άλλη: εκκλησίες, βαπτιστήρια, σπήλαια όπου έζησαν μοναχοί, τάφοι και οικοδομές που αντιστοιχούσαν στις περιγραφές των προσκυνητών της περιοχής κατά τους πρώτους αιώνες του Χριστιανισμού. Σήμερα, ο τόπος του Βαπτίσματος του Κυρίου στον ποταμό Ιορδάνη αποτελεί έναν από τους πιο επισκέψιμους και συγκινητικούς χώρους, που μαγνητίζει χριστιανούς προσκυνητές από κάθε γωνιά του κόσμου. Εκεί, οι επισκέπτες μπορούν να αφουγκραστούν την αγία αύρα που περιβάλλει τον τόπο, ο οποίος αφήνει μια ανεξίτηλη σφραγίδα στις καρδιές των πιστών, καθιστώντας αυτήν την περιοχή μία πραγματική πηγή έμπνευσης και ευλάβειας.
Η «Βηθανία, πέραν του Ιορδάνου» (αραβικά=Al Maghtas), βρίσκεται περίπου 10 χλμ. βόρεια της Νεκράς Θάλασσας και περίπου 10 χλμ. ανατολικά της Ιεριχώ. Ο Ιορδάνης ποταμός είναι τα φυσικά σύνορα μεταξύ Ιορδανίας και Ισραήλ. Για το λόγο αυτό, ακόμα υπάρχουν στρατιωτικές βάσεις στην περιοχή.
Ευθύς εξαρχής πρέπει να επισημάνουμε ότι η Βηθανία, όπου βαπτίστηκε ο Κύριος, δεν πρέπει να μπερδεύεται με τη Βηθανία, την πόλη πλησίον των Ιεροσολύμων, όπου ζούσαν ο Λάζαρος μαζί με της αδελφές του, Μαρία και Μάρθα. Ο Ευαγγελιστής Ιωάννης στο Ευαγγέλιό του κάνει αυτή τη διάκριση μεταξύ Βηθανίας «ἐγγὺς τῶν Ἱεροσολύμων ὡς ἀπὸ σταδίων δεκαπέντε» (Ιω. ια΄ 18) και Βηθανίας «πέραν τοῦ Ἰορδάνου» (Ιω. α΄ 28). Η προέλευση και η σημασία της λέξης Βηθανία (εβραϊκά=Beit Aniya) έχει διάφορες εκδοχές. Μπορεί να σημαίνει «οίκος της θλίψης», «οίκος της φτώχειας» αλλά και «οίκος χουρμάδων και σύκων» ή «οίκος των πηγών (νερού)».
Η σημασία αυτού του βιβλικού χώρου δεν οφείλεται μόνο στο γεγονός της Βάπτισης του Κυρίου εδώ, αφού στην Παλαιά Διαθήκη παρατηρούμε ότι συμβαίνουν πολλά γεγονότα στην ανατολική πλευρά του Ιορδάνη. Εκεί κατοίκησε ο Λωτ αφού χώρισε από τον Αβραάμ: «καὶ ἐξελέξατο ἑαυτῷ Λὼτ πᾶσαν τὴν περίχωρον τοῦ ᾿Ιορδάνου, καὶ ἀπῇρε Λὼτ ἀπὸ ἀνατολῶν, καὶ διεχωρίσθησαν ἕκαστος ἀπὸ τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ» (Γεν. ιγ΄ 11). Επίσης, από αυτό τον τόπο του Ιορδάνη, δηλαδή τη Βηθανία, φαίνεται να πέρασαν οι Εβραίοι, καθοδηγούμενοι από τον Ιησού του Ναυή, προς τη Χαναάν, τη γη της Επαγγελίας. Το σημείο από όπου πέρασαν ονομαζόταν Βηθαβαρά (Beth Abara), το οποίο στα εβραϊκά σημαίνει «τόπος διάβασης». Στο μωσαϊκό χάρτη της Μαδηβά (6ου αιώνα μ.Χ.) όπου φαίνεται η τοπογραφία της βυζαντινής Παλαιστίνης και της Αιγύπτου, παρατηρούμε να αναπαρίσταται η Βηθαβαρά στον τόπο της σημερινής Βηθανίας. Είναι αξιοσημείωτο πώς οι ιστορικοί και βιβλικοί σύνδεσμοι διαφαίνονται και αναδεικνύονται μέσα από την ομορφιά της σημερινής Βηθανίας, προσδίδοντας μια μοναδική γοητεία σε αυτόν τον ιερό τόπο. Ο επισκέπτης βυθίζεται σε μια ατμόσφαιρα πνευματικής αναζήτησης και αναγέννησης, όπου η ιστορία εναρμονείται με το πνευματικό ταξίδι. Η παρουσία εδώ μάς ενώνει με τους προγόνους που περπάτησαν σε αυτούς τους ιερούς τόπους. Τα βήματά μας περιπλέκονται με τα δικά τους, και οι αναμνήσεις των προηγούμενων εποχών ζωντανεύουν μπροστά μας.
Σε μικρή απόσταση από τον τόπο της Βάπτισης του Κυρίου, ανακαλύπτουμε το γοητευτικό Wadi al Kharrar, ένα πολυετές ρέμα όπου υψώνεται ο λεγόμενος λόφος του Ηλία (Tell Mar Elias). Η παράδοση λέει ότι μάλλον αυτός είναι ο τόπος από όπου ο Προφήτης Ηλίας ανελήφθη ζωντανός στους ουρανούς με ένα πύρινο άρμα. Η Παλαιά Διαθήκη περιγράφει ότι ο Ηλίας ερχόμενος από την Ιεριχώ -η οποία είναι απέναντι από τη Βηθανία- πέρασε τον Ιορδάνη ποταμό και εκεί ανελήφθη στους ουρανούς (Βλ. Δ΄ Βασ. β΄ 5-15). Το γεγονός ότι η Βηθανία πέραν του Ιορδάνου είναι ο τόπος όπου, από τη μια, ο Προφήτης Ηλίας ανελήφθη στους ουρανούς και από την άλλη ο Ιωάννης ο Βαπτιστής κήρυττε με θερμό πάθος τον ερχομό του Μεσσία και επιτελούσε το βάπτισμα της μετάνοιας μάς προκαλεί εντύπωση. Γνωρίζουμε από την Παλαιά Διαθήκη, συγκεκριμένα από τον Προφήτη Μαλαχία (Βλ. Μαλ. γ΄ 1 και δ΄ 5-6), ότι ο Ηλίας θα ξαναερχόταν πριν τον ερχομό του Μεσσία. Γι΄ αυτό και οι Μαθητές του Κυρίου αναρωτιούνταν ποιος ήταν ο Ηλίας, αφού ο Ιησούς Χριστός είναι ο Μεσσίας; Ο Κύριος τούς ξεκαθαρίζει ότι όντως ο Ιωάννης είναι ο δεύτερος Ηλίας που έπρεπε να έρθει πριν από τον Μεσσία: «Καὶ ἐπηρώτησαν αὐτὸν οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ λέγοντες· Τί οὖν οἱ γραμματεῖς λέγουσιν ὅτι Ἠλίαν δεῖ ἐλθεῖν πρῶτον; ὁ δὲ ἀποκριθεὶς εἶπεν αὐτοῖς· Ἠλίας μὲν ἔρχεται πρῶτον καὶ ἀποκαταστήσει πάντα· λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι Ἠλίας ἤδη ἦλθε, καὶ οὐκ ἐπέγνωσαν αὐτὸν, ἀλλ’ ἐποίησαν ἐν αὐτῷ ὅσα ἠθέλησαν· οὕτω καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου μέλλει πάσχειν ὑπ’ αὐτῶν. τότε συνῆκαν οἱ μαθηταὶ ὅτι περὶ Ἰωάννου τοῦ βαπτιστοῦ εἶπεν αὐτοῖς» (Ματθ. ιζ΄ 10-13).
Σήμερα, ακριβώς πάνω στον τόπο όπου θεωρείται ότι ο Πρόδρομος βάπτισε τον Χριστό, ο προσκυνητής μπορεί να δει ερείπια ενός παρεκκλησίου που κτίστηκε σε τέσσερις πεσσούς, οι βάσεις των οποίων ακόμα σώζονται. Μαρτυρία για τον τόπο αυτό αντλούμε από διάφορους περιηγητές όπως τον Αρκούλφο (670 μ.Χ.) ή τον Άγιο Βιλλιβάλδο (754 μ.Χ.), ο οποίος γράφει ότι «τώρα στέκει εκεί ναός, υψωμένος σε λίθινους κίονες, ακριβώς στο σημείο όπου βαπτίστηκε ο Κύριός μας». Η σιγή των αρχαίων ερειπίων, που εξακολουθούν να αντιστέκονται στο πέρασμα του χρόνου, μάς περιβάλλει με την ιερότητα της εδώ φανέρωσης της Αγίας Τριάδας, καθιστώντας αυτόν τον τόπο ως μία ισχυρή οχύρωση της πίστης μας.
Επίσης, ο προσκυνητής μπορεί να θαυμάσει στο χώρο Βάπτισης του Κυρίου αρκετά ερείπια ναών της παλαιοχριστιανικής περιόδου, όπου στο δάπεδο σώζονται πολύχρωμα μωσαϊκά. Ένα παράδειγμα είναι ο λεγόμενος Ναός του Ρητορίου, ο οποίος βρίσκεται στα βόρεια του χώρου. Πρόκειται για ένα μονόκλιτο ναό του 6-7 μ.Χ. αιώνα. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλεί η ελληνική επιγραφή που βρίσκεται στο ιερό, η οποία αναφέρει: «Τῆς χάρι(τος) συνηργισάσ(ης) Χ(ριστο)ῦ τοῦ Θ(εο)ῦ ἡμῶν. Ἐπὶ Ῥητωρίου τοῦ θεοφιλ(εστάτου) πρεσβ(υτέρου) κ(αί) ἡγ(ουμένου) γέγον(εν) τὸ πᾶν ἔργ(ον) τῆς μονῆς. Δόῃ αὐτῷ ἔλεος ὁ Θ(εὸς) ὁ Σ(ωτ)ήρ». Η επιγραφή υποδηλώνει ότι αυτός ο ναός ήταν μέρος ενός μοναστηριού. Μαρτυρίες και περιγραφές για την ύπαρξη ενός μοναστηριακού συγκροτήματος εδώ βρίσκουμε σε διάφορα οδοιπορικά προσκυνητών.
Αξίζει να αναφέρουμε και την τρίκλιτη βασιλική του Τιμίου Προδρόμου (5ου-6ου μ.Χ. αιώνα). Τα ερείπια της βασιλικής που φαίνεται σήμερα είναι κτισμένα πάνω σε ερείπια 2 παλαιότερων ναών. Η αψίδα του ιερού της βασιλικής συνδεόταν με μαρμάρινα σκαλιά, τα οποία οδηγούσαν στον Ιορδάνη ποταμό. Το δάπεδο είναι διακοσμημένο με ψηφιδωτά με σύμπλεγμα ρόμβων, τα οποία φέρουν σταυρό στο κέντρο. Περίπου το 530 μ.Χ. ο προσκυνητής Θεοδόσιος στο έργο De situ Terrae Santae περιγράφει τη βασιλική και το παρεκκλήσιο με τους τέσσερις πεσσούς, των οποίων σήμερα διασώζονται μόνο τα ερείπια: «Στο σημείο της Βάπτισης του Κυρίου μου υπάρχει ένας μαρμάρινος κίονας, ο οποίος φέρει στην κορυφή ένα σιδερένιο σταυρό. Υπάρχει και ο ναός του Αγίου Ιωάννου του Βαπτιστού, που ανηγέρθη από τον αυτοκράτορα Αναστάσιο. Στέκει πάνω σε μεγάλες καμάρες, οι οποίες είναι αρκετά ψηλές για τις μέρες που πλημμυρίζει ο Ιορδάνης … Στην άλλη πλευρά του Ιορδάνη υπάρχει ο μικρός λόφος που ονομάζεται Ερμών … είναι 5 μίλια απόσταση από τον τόπο όπου βαπτίστηκε ο Κύριός μου μέχρι το σημείο όπου ο Ιορδάνης εισέρχεται στη Νεκρά Θάλασσα»[1].
Αξίζει να αναφέρουμε ότι στην έρημο που εκτείνεται στην ανατολική περιοχή του ποταμού Ιορδάνη ασκήτεψε για περίπου 47 χρόνια η Αγία Μαρία η Αιγυπτία. Υπάρχει ακόμα το σπήλαιο όπου, σύμφωνα με την παράδοση, έζησε η Αγία Μαρία
Στο πλαίσιο της επίσκεψης γνωριμίας με τα προσκυνήματα και τα μνημεία της Ιορδανίας, η πενταμελής ομάδα του Γραφείου Προσκυνηματικών Περιηγήσεων της Εκκλησίας Κύπρου την Τρίτη, 4 Ιουλίου 2023, είχε την ευκαιρία να ξεναγηθεί στην περιοχή της Βηθανίας, πέραν του Ιορδάνου. Στην είσοδο του χώρου, προς τον τόπο της Βάπτισης, οι προσκυνητές μπορούν να επισκεφθούν ένα μουσείο με εκκλησιαστικά κειμήλια, όπως αρχιερατικά, ιερατικά και διακονικά άμφια, μανδύες, ιερά σκεύη, αντιμήνσια, εικόνες, βιβλία κ.ά. Στην ευρύτερη περιοχή της Βηθανίας, πέραν του Ιορδάνου, εκτός τον Ορθόδοξο Ιερό Ναό του Τιμίου Προδρόμου, υπάρχουν σκορπισμένοι ναοί διάφορων χριστιανικών ομολογιών.
Η επίσκεψη σε αυτόν τον πνευματικό κόμβο μετατρέπεται σε μια αξέχαστη πνευματική εμπειρία, ενώ οι επισκέπτες μπορούν να νιώσουν την ιερότητα που περιβάλλει αυτόν τον ιερό χώρο. Καθώς αφήνουμε πίσω μας την περιοχή της Βηθανίας, πέραν του Ιορδάνου, αισθανόμαστε πλουσιοπάροχα τα πνευματικά δώρα που προσφέρει ο τόπος, ο οποίος αναμένει να υποδεχτεί κάθε προσκυνητή με ανοιχτές αγκάλες.
Διακόνου Ανδρέα Ματέι
Γραφείο Προσκυνηματικών Περιηγήσεων
[1] John Wilkinson, Jerusalem Pilgrims before the crusades, Εκδ. Teddington House, Surrey 1977, σ. 69.
