Εύρυθμη λειτουργία

Του Σταύρου Σ. Φωτίου*

Η φούσκα του χρηματιστηρίου, η έκρηξη στο Μαρί, η οικονομική πτώχευση, συνέβησαν μέσα σε μια περίπου δεκαπενταετία. Και τούτο γιατί καμμία προηγούμενη συμφορά δεν αποτέλεσε έναυσμα για ουσιαστική επαναχάραξη της όλης λειτουργίας της κυπριακής πολιτείας. Καμμία, όμως, κοινωνία δεν προοδεύει αν δεν ενσκύπτει στη μελέτη των αποτυχιών της και δεν λαμβάνει μέτρα για τη μη επανάληψή τους.

Η εύρυθμη λειτουργία ενός κράτους προϋποθέτει, μεταξύ άλλων, τη θεσμική οργάνωση, την ισόρροπη κατανομή των εξουσιών, τη λογοδοσία και τον έλεγχο των αξιωματούχων, τη βελτίωση των υπηρεσιών. Με άλλα λόγια, απαιτεί ολιστική θεώρηση των πραγμάτων, ώστε το καθετί να συνεισφέρει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στην ενότητα όλων. Για τον σκοπό αυτό, καταθέτω στον σχετικό προβληματισμό παλαιότερες εισηγήσεις μου:

Η θητεία στην προεδρία της Δημοκρατίας περιορίζεται σε μία μόνο πενταετία. Μία πενταετία είναι αρκετή για όποιον διαθέτει πολιτικό όραμα να το υλοποιήσει σε ένα τόπο μεγέθους της Κύπρου. Η μη δυνατότητα δεύτερης θητείας θα επιτρέψει την άσκηση εξουσίας μακριά από μικροκομματικές σκοπιμότητες που φθείρουν και διαφθείρουν την πολιτική ζωή.
Η θητεία σε υπουργικό ή βουλευτικό αξίωμα περιορίζεται σε δύο θητείες. Αν τα κόμματα όντως υπηρετούν διαφορετικές πολιτικές προτάσεις, τότε δεν χρειάζονται επαγγελματίες πολιτικοί. Η ανανέωση των προσώπων αποτρέπει τη δημιουργία κομματικού και πολιτικού κατεστημένου.
Τα κόμματα χρηματοδοτούνται από το κράτος ανάλογα με την εκλογική τους δύναμη στη βουλή. Κάθε έτος δημοσιοποιούν το πώς δαπάνησαν τη χορηγία τους. Η λήψη χρημάτων από οποιαδήποτε άλλη πηγή απαγορεύεται.
Στις θέσεις των ανεξάρτητων κρατικών αξιωματούχων δεν διορίζονται πρόσωπα που διετέλεσαν πολιτειακοί ή κομματικοί αξιωματούχοι, αφού τούτο αντιφάσκει με την ιδιότητα του ανεξάρτητου. Διορίζονται πρόσωπα των οποίων τα προσόντα και η μέχρι τότε επαγγελματική επιτυχία τους ικανοποιούν αντίστοιχα κριτήρια.
Τα Διοικητικά Συμβούλια των Ημικρατικών Οργανισμών διορίζονται δυόμισυ χρόνια μετά την εκλογή του προέδρου της Δημοκρατίας. Η θητεία τους είναι πενταετής. Έτσι κάθε πρόεδρος θα γνωρίζει ότι αυτοί που θα διορίσει θα παραμένουν στις θέσεις τους για δύομισυ χρόνια μετά την εκπνοή της θητείας του, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Η άποψη ότι πρέπει να διορίζονται και να φεύγουν με τη λήξη της προεδρικής θητείας, γιατί οφείλουν να υιοθετούν απόλυτα την κυβερνητική πολιτική, συγκρούεται με την ιδιότητα του ημικρατικού και δημιουργεί δυνατότητα ασφυκτικού ελέγχου του ευρύτερου κράτους. Τουλάχιστον τρεις τεχνοκράτες στο συναφές γνωστικό αντικείμενο, εγνωσμένου κύρους, διορίζονται σε κάθε Διοικητικό Συμβούλιο. Τα ίδια ισχύουν για τον πρόεδρο και τα μέλη της Επιτροπής Δημόσιας Υπηρεσίας και της Επιτροπής Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας, των οποίων η θητεία γίνεται πενταετής.
Τα πρόσωπα που αναλαμβάνουν να υπηρετήσουν τους πιο πάνω θεσμούς, με την αποδοχή του διορισμού τους υποβάλλουν δημοσίως δήλωση πόθεν έσχες για τους ίδιους, τον/τη σύζυγο και τα τέκνα τους. Η δήλωση, η οποία καθορίζεται με βάση σύγχρονες προδιαγραφές, επαναλαμβάνεται και δημοσιεύεται κάθε χρόνο. Η μη υποβολή της δήλωσης αυτής επιφέρει και την έκπτωση από το αξίωμα. Το ίδιο ισχύει και για τη φορολογική δήλωση. Η επίκληση των προσωπικών δεδομένων δεν μπορεί να ισχύει για όσους θέλουν να είναι και να ονομάζονται δημόσια πρόσωπα.
Κανένας δημόσιος λειτουργός δεν επιτρέπεται μετά την αφυπηρέτησή του να ασκήσει επάγγελμα ίδιο με αυτό που ασκούσε στην υπηρεσία του πριν περάσουν πέντε χρόνια. Έτσι αποφεύγεται οποιαδήποτε εξαργύρωση υπηρεσιών που προσφέρθησαν.
Προσδιορίζεται η περιπτωσιολογία έκπτωσης κάποιου από δημόσιο αξίωμα και επαναπροσδιορίζεται η έννοια της ασυλίας. Ουδείς επιτρέπεται να παραβιάζει τον νόμο και να μην υπόκειται στις σχετικές κυρώσεις.

Δυσλειτουργία των θεσμών άγει στην ανάπτυξη του αμοραλισμού και της ανομίας, δηλαδή στον κοινωνικό θρυμματισμό. Αντίθετα, η θεσμική καταξίωση άγει στην ομαλή συμβίωση των ανθρώπων. Συνεπώς, κανένας δεν επιτρέπεται να υποτιμά τη σημασία και την αναγκαιότητα των θεσμών. Από την άλλη, όμως, κανένας δεν επιτρέπεται να ξεχνά ότι έργο της αγωγής είναι να διαμορφώνει πρόσωπα που με το ήθος τους λαμπρύνουν τους θεσμούς.

*Ο Σταύρος Σ. Φωτίου είναι καθηγητής στο Τμήμα Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Κύπρου.