Διάλεξη της αρχαιολόγου κα. Κατερίνας Περιστέρη με θέμα: Το ταφικό συγκρότημα του Τύμβου Καστά στην Αμφίπολη

Πραγματοποιήθηκε  το βράδυ της Πέμπτης 28/01/2016 η διάλεξη της αρχαιολόγου και προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών, Αικατερίνης Περιστέρη, στην κατάμεστη αίθουσα διαλέξεων Β108 του κτηρίου Συμβουλίου – Συγκλήτου «Αναστάσιος Γ. Λεβέντης» στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, με θέμα «Το μακεδονικό ταφικό συγκρότημα Τύμβου Καστά, Αμφίπολη: Ανασκαφική έρευνα 2012-2014. Η κα Περιστέρη, επικεφαλής της ανασκαφής του ταφικού συγκροτήματος του Τύμβου Καστά στην Αμφίπολη, επισκέφθηκε τη Λευκωσία, για να μιλήσει στην 3η Ετήσια Διάλεξη της Alpha Bank, στα πλαίσια της Γιορτής των Γραμμάτων, που διοργανώνεται σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κύπρου. Είναι η πρώτη επίσημη επίσκεψη της κα. Περιστέρη στη Μεγαλόνησο. Στην εναρκτήρια ομιλία του ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου, Κωνσταντίνος Χριστοφίδης συνεχάρη την κα. Περιστέρη, για την ανακάλυψη του τάφου και εξήρε το ανασκαφικό της έργο, ενώ δεν παρέλειψε να ανακοινώσει δύο συνεργασίες του ιδρύματος με την αρχαιολόγο. Η πρώτη αφορά επίσκεψη της Κατερίνα Περιστέρη στην Κύπρο το καλοκαίρι του 2016, ώστε μαθητές λυκείων και γυμνασίων του Θερινού Σχολείου να διδαχθούν τα σχετικά με την έρευνα στην Αμφίπολη, ενώ η δεύτερη, στην αναζήτηση τρόπων, με τους οποίους φοιτητές του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου να συνεργαστούν μαζί της στις έρευνες της Αμφίπολης. Στη συνέχεια πήρε τον λόγο ο καθηγητής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου κ. Θεόδωρος Μαυρογιάννης, ο οποίος παρουσίασε εν συντομία το βιογραφικό της κα. Περιστέρη. Αξίζει εδώ να σημειωθεί, ότι ο κ. Μαυρογιάννης είναι ο πρώτος που υποστήριξε δημόσια και τεκμηριωμένα, ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2014, ότι το ταφικό μνημείο ίσως να συνδέεται με τον στενό φίλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τον Ηφαιστίωνα.

Το ταφικό μνημείο

Η κα. Περιστέρη παρουσίασε στο κοινό τον Τύμβο Καστά δείχνοντας παράλληλα διαφάνειες με φωτογραφίες από την ανασκαφική πορεία, καθώς και τις καταπληκτικές σχεδιαστικές αποτυπώσεις, που υπογράφει ο αρχιτέκτονας και συνεργάτης της Μιχάλης Λεφαντζής. Αναφέρθηκε εκτεταμένα στον εντυπωσιακό, για το μέγεθός του περίβολο, η περίμετρος του οποίου ανέρχεται στα 497 μέτρα και η διάμετρός του τα 158,40 μέτρα. Κατά την ανασκαφή η ομάδα της αρχαιολόγου εντόπισε ευρήματα με την σφραγίδα του προσωπικού αρχιτέκτονα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, του Δεινοκράτη. Υποστήριξε δε την άποψη, ότι ο Δεινοκράτης περιέκλεισε τον γήλοφο που προϋπήρχε, ενσωματώνοντας τις παλαιότερες ταφές σε έναν τεράστιο κυκλικό περίβολο και δημιούργησε, μετά από παραγγελία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ένα μεγαλοπρεπές λατρευτικό μνημείο, αφιερωμένο στον Ηφαιστίωνα, ο οποίος απεβίωσε το 324 π. Χ στα Εκβάτανα και η κηδεία του έλαβε χώρα στη Βαβυλώνα. Αναφέρθηκε παράλληλα στις  επιγραφές που αποτελούν συμβόλαια έργου του ταφικού μνημείου. Οι επιγραφές γράφουν: «παρέλαβον» και έχουν το μονόγραμμα του Ηφαιστίωνος, ενώ σε άλλα σημεία το συμπίλημα (ΑΝΤ) του Αντίγονου του Μονόφθαλμου (382 – 301 π.Χ.) Το μονόγραμμα του Ηφαιστίωνα εντοπίστηκε επίσης και σε ρόδακες εσωτερικά του μνημείου.

Ο λέοντας της Αμφίπολης

Στην κορυφή του τύμβου βρέθηκαν αρχιτεκτονικά κατάλοιπα, που συνηγορούν στην άποψη, ότι ο λέοντας της Αμφίπολης κατασκευάστηκε και τοποθετήθηκε εκεί ως επιτύμβιο σήμα, πριν την μετακίνησή του πλησίον της σύγχρονης γέφυρας του Στρυμόνα. Για την συνολική κατασκευή του μνημείου χρειάστηκαν 3.000 κυβικά μέτρα μαρμάρου, τα οποία μετάφεραν με βάρκες από τη νήσο Θάσο. Τα λατομεία αυτά εντοπίστηκαν και μελετώνται εδώ και 20 χρόνια τουλάχιστον. Εν συνεχεία παρέθεσε αναλυτικά τον σύνθετο μακεδονικό τάφο με τα εξαίσια ευρήματα, τις Σφίγγες, τις Καρυάτιδες, τα ψηφιδωτά και προσπάθησε να αποδώσει μια σχετική χρονολόγηση με πλησιέστερα παράλληλα. Στην προσπάθειά της αυτή συνεπικουρεί o αρχαιολόγος και ιστορικός τέχνης, που θεωρείται παγκοσμίως αυθεντία στην αρχαιοελληνική γλυπτική, Αντόνιο Κόρσο, ο οποίος μελέτησε την τεχνοτροπία των ψηφιδωτών και  των γλυπτών.

Το αίνιγμα του ζωγραφικού διακόσμου της ζωφόρου

Πολύ σημαντική θεωρείται η  ιστορία του ήρωα που εξελίσσεται ζωγραφισμένη στη ζωφόρο. «Υπάρχουν μορφές που ορισμένες είναι πάνω σε άρματα. Βλέπουμε όπλα πολεμιστή με θώρακα.  Ένα άρμα με μια μορφή. Έναν ιππέα. Ορισμένες μορφές φέρουν κόκκινο καπέλο.» Δεν σχολίασε καθόλου κατά πόσο αυτά τα καπέλα είναι οι περίφημες καυσίες. «Εδώ βλέπουμε ένα ταύρο στο κέντρο, ενώ δεξιά και αριστερά βρίσκονται δυο Κένταυροι. Υπάρχει η φτερωτή νίκη πάνω στην πλώρη  ενός πλοίου που φαίνεται ξεκάθαρα. και δίπλα τρίποδες.» Τρίποδες αφιέρωναν οι πιστοί στους θεούς. Πολλά τέτοια ευρήματα εντοπίστηκαν στους Δελφούς στην Ολυμπία και σε πολλά άλλα διάσημα ιερά «Υπάρχουν και σφίγγες. Υπάρχει ένας αφηρωισμός της κεντρικής μορφής. Οι φτερωτές μορφές κρατούν ένα κόκκινο πανί και πάνω  του μεταφέρουν κάτι. Παραδίπλα υπάρχει μια συγκέντρωση κάποιων Θεών. Εκεί μεταφέρεται ο νεκρός ,σε κάποια συγκέντρωση Θεών» ανέφερε χαρακτηριστικά η κα. Περιστέρη. Μήπως αυτά τα στοιχεία συνηγορούν στην λατρεία του Ηφαιστίωνα, ως θεού πλέον; Ας σημειωθεί πως κατά τον Διόδωρο ο χρησμός του Άμμωνος επικύρωνε την επιθυμία του Αλεξάνδρου και ανακήρυσσε τον Ηφαιστίωνα σε θεό. Ο Αλέξανδρος τότε διέταξε να προσφερθούν στο νεκρό θυσίες αρμόζουσες σε θεό πάρεδρο (σύνθρονο των 12), στη διάρκεια των οποίων θυσιάστηκαν 10.000 ζώα όλων των ειδών (Διόδωρος ΙΖ.113.3-4, 115,) και σύμφωνα με τον Ιουστίνο ο Αλέξανδρος διέταξε να λατρεύεται ο Ηφαιστίων ως θεός (Ιουστίνος 12.12.12).

Ο νεκρικός θάλαμος

Αναφερόμενη στο νεκρικό θάλαμο αποκάλυψε ότι δίπλα στη θήκη του τάφου, υπάρχει η ειδική διαμόρφωση ενός χώρου με τη μορφή «Π». «Είναι πολύ σημαντικό γιατί, δίπλα υπάρχει ένα «Π» που θα μπορούσαν να μπαίνουν και να βλέπουνε το χώρο αυτό. Μέσα στο θάλαμο αυτό βρέθηκαν υπολείμματα πολυτελούς νεκρικής κλίνης. Διακοσμητικά κατάλοιπα της κλίνης από γυαλί, ελεφαντόδοντο και χρυσά  κυκλικά ελάσματα με μορφές νυφών» έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη.  «Πρόκειται για γυναικείες μορφές που τρέχουν ή ίστανται όρθιες. Παρόμοια οστέινα  βρέθηκαν στην Πέλλα, στη Βεργίνα και στον Μακεδονικό τάφο ΙΙΙ στον  Άγιο Αθανάσιο Θεσσαλονίκης.» Όσον αφορά τα σκελετικά κατάλοιπα επιφυλάχθηκε να απαντήσει στο μέλλον, αφού προς το παρών: «είναι προς μελέτη για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε τι συμβαίνει». Ίσως να υπάρξει κάποια ευχάριστη ανακοίνωση στο προσεχές Αρχαιολογικό Συνέδριο Θεσσαλονίκης, που δεν αποκλείεται  να αφορούν στην ανασύνθεση της ταυτότητας των νεκρών και όχι μόνο.

Τα νομίσματα ως σταθερό σημείο χρονολογικού προσδιορισμού

 Ιδιαίτερη βαρύτητα έδωσε στον εντοπισμό χάλκινων νομισμάτων, που βρέθηκαν στο χώρο της ανασκαφής  και  παρουσίασε ως κυρίαρχο αυτό, του Μεγάλου Αλεξάνδρου (336 – 323 π. Χ). «‘Έχουμε νομίσματα χάλκινα του Αλέξανδρου του Γ΄ από την Αμφίπολη που φέρουν το μονόγραμμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Βρέθηκαν επίσης  νομίσματα του Κασσάνδρου (319 – 317 π.Χ.) που είναι σε πολύ καλή κατάσταση καθώς και χάλκινα νομίσματα των Αμφιπολιτών».

Όσον αφορά την ανέγερση του μνημείου η κα. Περιστέρη ήταν ξεκάθαρη, αφού το εντάσσει, με τη σιγουριά που της παρέχουν τα αρχαιολογικά συμφραζόμενα, όπως: η ανασκαφική διερεύνηση, τα κινητά ευρήματα, η κεραμική και τα χάλκινα νομίσματα, οι ταυτίσεις αρχιτεκτονικών μελών που βρέθηκαν κοντά στον τάφο και στη γύρω περιοχή, στο τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα. Η άποψη αυτή έρχεται να επισφραγίσει την αρχική της τοποθέτηση σε αντίθεση με την άποψη της καθηγήτριας Κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών κα. Όλγας Παλαγγιάς και της αρχαιολόγου Αγγελικής Κοτταρίδη, επικεφαλής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ημαθίας, οι οποίες υποστήριξαν, ότι το μνημείο ανάγεται στους ρωμαϊκούς χρόνους.

Μελλοντικά βήματα

Τέλος ανέφερε ότι το ανασκαφικό έργο, που κράτησε δύο χρόνια, ολοκληρώθηκε αλλά, πρόσθεσε, το μνημείο χρειάζεται συντήρηση και δουλειά η μελέτη των ευρημάτων. Αινιγματική και αισιόδοξη φάνηκε για τα αποτελέσματα των ηλεκτρικών τομογραφιών, που όπως  υποστήριξε: «η ίδια και η ομάδα της γνωρίζει πολύ καλά που πρέπει να σκάψουν στο μέλλον» αφήνοντας να εννοηθεί, ότι πιθανόν ο τύμβος να κρύβει περισσότερα μυστικά. Εμείς δεν έχουμε παρά να της ευχηθούμε τα καλύτερα. Στην εκδήλωση παρέστησαν ο θεοφιλέστατος επίσκοπος Μεσαορίας κ. Γρηγόριος, πλήθος αρχαιολόγων και ιστορικών, άνθρωποι της τέχνης και των γραμμάτων, φοιτητές και φιλομαθές κοινό από όλα τα κοινωνικά στρώματα. Την Παρασκευή 29/01/2016 παραχώρησε διάσκεψη Τύπου στους δημοσιογράφους, ενώ δεν παρέλειψε να επισκεφθεί την Ερευνητική Μονάδα Αρχαιολογίας (Ε.Μ.Α.) του Πανεπιστημίου Κύπρου και να συνομιλήσει με τους καθηγητές.

Μιχάλης Ιακωβίδης,  Αρχαιολόγος

(Ξένη Δημοσίευση) Η πρώτη αξονομετρική σχεδιαστική αναπαράσταση του ταφικού μνημείου, που παρουσιάστηκε από τον αρχιτέκτονα του ΥΠΠΟΑ Μ. Λεφαντζή με τους δύο διαφραγματικούς τοίχους επί των οποίων φέρονται, στον μεν πρώτο οι Σφίγγες, στο δε δεύτερο οι Καρυάτιδες, Τρίτη 9 Σεπτεμβρίου 2014. Συνεχίζονται οι ανασκαφικές εργασίες στον λόφο Καστά από τη ΚΗ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων. ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ/STR