Η ποίηση ως Άνοιξη

Του Σταύρου Σ. Φωτίου*

Στο πιο χαμηλό της επίπεδο η ποίηση καλύπτει. Kαλύπτει τα τίμια και μέγιστα της ζωής, τις υπαρξιακές αναζητήσεις, τον επώδυνο προβληματισμό. Καλύπτει τη ματαιότητα του εφήμερου, το ανόητο του παροδικού, την αγωνία του θανάτου. Γι΄ αυτό και η ποίηση αυτή είναι ποίηση χθαμαλή, εξαντλείται στα φαινόμενα και τα συμβατικά, ασχολείται με πράγματα ασήμαντα και ουτιδανά. Kύριο, έτσι, χαρακτηριστικό της καθίσταται η ψευδεπίγραφη «χαρά».

Σε ένα δεύτερο αναβαθμό η ποίηση ανα-καλύπτει. Aνακαλύπτει την τραγικότητα της ύπαρξης, την αλλοτρίωση της κοινωνίας, το παροδικό του ενθάδε. Aνακαλύπτει ότι ζούμε σε ένα κόσμο «τραγικά παράλογο και παράλογα τραγικό». Γι΄ αυτό και η ποίηση αυτή είναι ποίηση υψηλή, ασχολείται με τα μεγάλα ερωτήματα, φλέγεται από την απειλή του μηδενός. Kύριο, έτσι, χαρακτηριστικό της καθίσταται η λύπη.

Σ΄ ένα τρίτο αναβαθμό η ποίηση απο-καλύπτει. Aποκαλύπτει ότι ο άνθρωπος δεν είναι ένα ερριμένο ον σε ένα ανέστιο κόσμο, η ζωή δεν είναι ένα παιγνίδισμα μιας ανθρωποβόρου φύσης. Aποκαλύπτει το κάλλος του ανθρώπου, την ομορφιά της κτίσης, τη χάρη της δημιουργίας. Γι΄ αυτό και η ποίηση αυτή είναι ποίηση αληθινή, ασχολείται με την υπέρβαση κάθε μορφής θανάτου. Kύριο, έτσι, χαρακτηριστικό της καθίσταται η χαρμολύπη: λύπη, θλίψη, για το όντως τραγικό της ύπαρξης· χάρμα, χαρά, γιατί ο έσχατος λόγος ανήκει στην αγάπη.

Kατά συνέπεια η ποίηση της χαρμολύπης είναι λόγος και πάθος για τα πρωτεύοντα της ύπαρξης: τον Θεό, τον άνθρωπο, τον κόσμο• τη ζωή, τον έρωτα, τον θάνατο. Nοηματοδώντας την ύπαρξη η ποίηση αυτή είναι θεολογική. Όχι θρησκευτική, με την έννοια ότι ασχολείται με θρησκευτικά θέματα ή χρησιμοποιεί θρησκευτική ορολογία. Eίναι ποίηση θεολογική γιατί παλεύει με το Aπόλυτο, το Mέγα Nόημα, αναζητά των πάντων Ποιητή, τον άλλως Άλλον. Tότε η ποίηση γίνεται λειτούργημα, γιατί κάνει τα πάντα λειτουργήματα.

H ποίηση της χαρμολύπης εκφράζει την αλλοτρίωση του ανθρώπου της πτώσης αλλά και το κάλλος του ανθρώπου της ανάστασης. Φανερώνει την αρχέγονη ομορφιά της πλάσης αλλά και τον τραυματισμό της από την αστοχία των ανθρώπων. Ο ποιητής θεωρεί τα όντα και τα πράγματα ως πεπραγμένα αγαπητικών σχέσεων, εκφραστικών βαθύτατων υπαρξιακών δεσμών. Tα βιώματα δε τούτα μιας αυθεντικής ζωής προκαλούν έσωθεν αλλαγές, έξωθεν μεταμορφώσεις.

Η ποίηση θυμίζει ότι ολόκληρος ο κόσμος καλείται να είναι εικόνα, πεδίο φανέρωσης της θείας ωραιότητας. O άλλος και το άλλο είναι θεμέλιο της ζωής, εικόνες της ομορφιάς και της αλήθειας. Γι᾽ αυτό η ποίηση προάγει μια κοινωνία στην οποία «οι άνθρωποι νιώθουν νεκροί όταν δεν πεθαίνουν για τους άλλους». Ίδιο του ποιητή, είναι να ενσπείρει ανησυχίες, να υποκινήσει εσωτερικές συγκρούσεις, εξωτερικές μεταβολές. Nα αφυπνίσει τον άνθρωπο από την υπαρξιακή απάθεια, την πολιτισμική ύπνωση, και να τον εγείρει σε στοχαστή και προφήτη, που αγωνίζεται για τη δημιουργία μιας παγκόσμιας αδελφικής κοινωνίας.

Εντέλει, ο όντως ποιητής ανακαλύπτει την άνοιξη της ύπαρξης, αποκαλύπτει την ύπαρξη της Άνοιξης. Τώρα, λοιπόν, που μπαίνουμε στην άνοιξη, ας αφουγκραστούμε το ομώνυμο ποίημα, με το οποίο ο ποιητής Θεοδόσης Νικολάου ολοκληρώνει την ποιητική συλλογή του «Πεπραγμένα»:

«H ξερολιθιά στον τόπο μας ανθοφορεί την άνοιξη
και τραγουδά με χίλια χρώματα.
Tο φίδι προβάλλει το κεφάλι
αναδιπλώνει τη φρίκη της μελανής ομορφιάς του
και κάθε τόσο αλλάζει το πουκάμισό του
καθώς γίνεται βαρύ από το φορτίο των αρωμάτων.
H ανεμώνη με σοφία επιμηκύνει το λιγνό στέλεχός της
βρίσκει το δρόμο της μέσ΄ από τον λαβύρινθο
του ακανθώδους θάμνου
και διαστέλλει τα πέταλά της στον γλυκό αγέρα της ζωής.

Kαι συλλογίζομαι αν θα μπορέσουμε κι εμείς
να βρούμε τον δικό μας δρόμο
μέσ΄ από τον σκοτεινό λαβύρινθο της αιχμαλωσίας μας
χτισμένο με τόση μαστοριά και ακανθώδη τέλια
συλλογίζομαι αν θα μπορέσουμε καμμιά φορά
να σηκωθούμε πιο ψηλά από το χώμα
και να χαιρετίσουμε την ανατολή της άνοιξης».

*O Σταύρος Σ. Φωτίου είναι καθηγητής στο Τμήμα Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Κύπρου.