Η άλωση της Κύπρου του 1571 στα κείμενα των avvisi

Στις αρχές κιόλας του 15ου αιώνα η ανάγκη του ανθρώπου για ενημέρωση γύρω από τρέχοντα ζητήματα της επικαιρότητας, τοπικής και παγκόσμιας, ικανοποιείται μέσα από την κυκλοφορία των αvvisi. Πρόκειται για φύλλα, στα οποία καταγράφεται ενημερωτικό υλικό που προορίζεται για ανάγνωση ανάμεσα στις μάζες και περιλαμβάνει σωρεία ζητημάτων. Θεματολογικά καλύπτει τομείς της πολιτικής, στρατιωτικής και οικονομικής ζωής της εποχής, χωρίς να παραλείπει και άλλα αντικείμενα αναφοράς ήσσονος σημασίας. Τα κείμενα αρχικά γράφονται διά χειρός και κυκλοφορούν σε περιορισμένο αριθμό φύλλων, άρα και αναγνωστών. Αργότερα, με την εφεύρεση της τυπογραφίας, καταπιάνονται με ένα ευρύτερο φάσμα ειδήσεων, πολλαπλασιάζονται ταχύτατα και ικανοποιούν τις οσημέραι αυξανόμενες ανάγκες του δυτικού ανθρώπου της εποχής για ενημέρωση. Βρισκόμαστε στο λυκαυγές της ιστορίας της έντυπης ενημέρωσης, η οποία αργότερα θα παραχωρήσει τη θέση της στην καθιέρωση του εφημεριδιακού Τύπου. Τα avvisi θα διατρέξουν επιτυχώς το διάστημα από τον 15ο μέχρι τον 17ο αιώνα και θα αφήσουν το στίγμα τους στη διαγραφή της ιστορίας των δύο αυτών εκατονταετηρίδων.

Αυτό που ενδιαφέρει είναι η επικέντρωση της προσοχής μας στο περιεχόμενο φύλλων avvisi που αναφέρονται στην ιστορία της άλωσης της Κύπρου από τους Τούρκους. Μέσω αυτών οι άνθρωποι στη Βενετία, αλλά και στις ευρύτερες περιοχές της Γαλλίας, Ισπανίας και Γερμανίας, πληροφορούνταν για την έκβαση των επιχειρήσεων με επίκεντρο τη Μεγαλόνησο, που ώς τότε βρισκόταν υπό Ενετική κυριαρχία. Δεν θα επεκταθούμε στα επιμέρους δεδομένα τους, σεβόμενοι τον περιορισμένο χρόνο του αναγνώστη. Μέσα όμως από την ανάγνωσή τους καθίσταται κανείς κοινωνός των αναταράξεων που συγκλόνισαν την Κύπρο στην προσπάθεια διεκδίκησής της, μεταξύ Δυτικών και Οθωμανών κυριάρχων, καθώς επίσης και των εντυπώσεων που διοχετεύονταν μέσω των εντύπων αυτών στον άνθρωπο του δυτικού κόσμου. Καθώς προσπερνάς τις λέξεις των κειμένων αυτών, θαρρείς πως διαβάζεις πολεμικά ανακοινωθέντα με ημερομηνίες και ώρες της μέρας ή της νύκτας κατά τις οποίες αναλαμβάνονται οι επιχειρήσεις, με αριθμούς έμψυχου και άψυχου υλικού που διέθεταν και οι δύο δυνάμεις, με καταγραφή των νεκρών και των αιχμαλώτων αμφοτέρων των παρατάξεων. Η πτώση της Λευκωσίας περνά μέσα από λίγες καθοριστικές εικόνες: «Και την επόμενη νύκτα, στο γύρισμα για τις 9 του Σεπτέμβρη κοντά στο χάραμα, περίπου 1500 Γεννίτσαροι επιτέθηκαν λυσσαλέα, επί μιάμιση ώρα και κατέλαβαν τη Λευκωσία. Αφού μπήκαν κατέσφαξαν όποιον συναντούσαν… άλλοι αιχμαλωτίσθηκαν, εκτός από μερικούς που διέφυγαν στην Αμμόχωστο». (Στοιχεία φύλλου Di Famagosta alli xiiii, Οttobre 1570). Οι κλυδωνισμοί που προκαλούνται από την πολιορκία της Αμμοχώστου δίνονται σχεδόν κινηματογραφικά και καλύπτουν όλο το φάσμα από την αντίσταση ίσαμε την παράδοση της πόλης. Ενόσω οι Τούρκοι κανονιοβολούν, οι εγκλωβισμένοι υπερασπιστές αντιστέκονται γενναία. Σ’αυτό το διάστημα «ύπνο και ησυχία δεν είχε πια κανένας, το αντίθετο μάλλον… όχι μόνο την νύκτα αλλά ούτε και την ημέρα κάτω από τον καυτό ήλιο». (Φύλλο εκδομένο στη Νυρεμβέργη από τον βιβλιοπώλη Joachim Lochner στα 1572). Τα κύματα των επιθέσεων ήταν ασταμάτητα, οι βόμβες των Τούρκων, ενισχυμένες με θειάφι και άλλα υλικά, προξενούσαν μεγάλες απώλειες στην ομάδα του Βραγαδίνου και των συν αυτώ. Για να επιφέρουν σύγχυση και πανικό οι Τούρκοι έκαυσαν ξύλα thenna έξω από τα τείχη, τα οποία άρχισαν να αναδίνουν πολύ αποπνικτική μυρωδιά, ώστε οι αμυνόμενοι να οπισθοχωρούν, μην μπορώντας να ανθέξουν τις αναθυμιάσεις. Στο τέλος, όταν και οι προμήθειες άδειασαν, «άρχισαν να σφάζουν… άλογα, γαϊδούρια, γάτες… να πίνουν νερό ανακατεμένο με ξύδι». Τέλος σε μια έκθεση του γραμματέα του Μουσταφά Πασά προς τον γενικό διοικητή του τουρκικού στρατού, μετά την παράδοση της Αμμοχώστου, η πόλη περιγράφεται από τον συντάκτη του Τύπου ως εξής: «… Τέτοια οχυρομένη πόλη δεν έχω ξαναδεί στη ζωή μου. Και μακάριος αυτός που έκανε τα σχέδιά της και την έχτισε».

Οι avvisi μας επιτρέπουν μια άλλη όραση πραγμάτων, πιστά ρεαλιστικών ως επί το πλείστον ή, κάποιες φορές, ελαφρά πλασματικά δοσμένων. Πάντως χρήσιμων για να αναπαραστήσουμε σφαιρικότερα την ιστορία της γλυκείας χώρας Κύπρου στα δίσεκτα χρόνια της σκλαβιάς.

Δρ Αλέξης Αλεξάνδρου
ΒΔΑ στο Λύκειο Παλιομετόχου
12 Οκτωβρίου 2009