Ο Ναός του Αγίου Σάββα στην παλιά πόλη της Λευκωσίας

ΠΡΟΤΑΞΗ

Κρυμμένος πίσω από τα κτίρια της παλιάς πόλης της Λευκωσίας, στη γωνία των οδών Αισχύλου και Αγίου Σάββα, βρίσκεται ακόμα ένας από τους χαρακτηριστικούς πετρόκτιστους ορθόδοξους χριστιανικούς ναούς της πρωτεύουσας, ο Άγιος Σάββας.

ΦΥΤΕΥΤΟ

Όπως και άλλες εκκλησίες της πρωτεύουσας, ο Άγιος Σάββας είναι κτισμένος σε χώρο όπου υπήρχε άλλη εκκλησία

ΛΕΖΑΝΤΕΣ

-Οι εφημέριοι του ναού Οικονόμος Μιχαήλ Σάββα και Πρεσβύτερος Γαβριήλ Γαβριήλ.

-Ο νεωκόρος του ναού, κ. Κυριάκος Τσιακλής, μας δείχνει την Αγία Τράπεζα του παλιού ναού που υπήρχε στην ίδια τοποθεσία.

-Η θαυματουργική εικόνα του Αγίου Φανουρίου.

ΓΡΑΦΕΙ Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

Κατά τη διάρκεια της ημέρας, γύρω από το ναό του Αγίου Σάββα κυκλοφορούν εκατοντάδες άνθρωποι, κάτοικοι της περιοχής και μη, διεκπεραιώνοντας τις εργασίες ή τα ψώνια τους στα καταστήματα και τις βιοτεχνίες που υπάρχουν στην ενορία. Κάποιοι από αυτούς θα σταματήσουν και στην εκκλησία, θα ανάψουν ένα κεράκι και θα προσκυνήσουν, σιγοψιθυρίζοντας και τα αιτήματά τους, ειδικά στις δύο εικόνες αγίων που θεωρούνται θαυματουργικές. Το παράδοξο με το ναό αυτό είναι το ότι αν και είναι αφιερωμένος στον Άγιο Σάββα, εντούτοις οι θαυματουργές εικόνες που φιλοξενεί είναι μία του Αγίου Γεωργίου του Εξορινού (ξορίζει τα κακά) και ιδιαίτερα αυτή του Αγίου Φανουρίου. Βέβαια, ο νεωκόρος του ναού, ο κ. Κυριάκος Τσιακλής, έχει να λέει «για θαύματα και θαύματα» και των τριών αγίων, που είδαν τα μάτια του στα δεκατρία χρόνια που υπηρετεί στο ναό.

Ο Άγιος Φανούριος τιμάται ιδιαίτερα στο ναό του Αγίου Σάββα, κυρίως μετά το 1966, όταν με κληροδότημα των αδελφών Άννας, Ειρήνης και Ορθοδοξίας Ιερεμία περιήλθε στην κατοχή του η θαυματουργική εικόνα του Αγίου. Πρόκειται για μία πολύ μικρή εικόνα που περιλαμβάνεται σε ένα ξύλινο τέμπλο, μαζί με μία μεγαλύτερη εικόνα του Αγίου Φανουρίου. Στη μέση του τέμπλου, το οποίο είναι τοποθετημένο στο βόρειο τοίχο του ναού, βρίσκεται επιγραφή που περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο έγινε η δωρεά από τις αδελφές Ιερεμία και την ημερομηνία «21-1-1966». Κάθε Σάββατο πρωί, μετά τη Θεία Λειτουργία, τελείται στο ναό παράκληση προς τον Άγιο Φανούριο.

Μια άλλη ιδιομορφία του ναού του Αγίου Σάββα είναι το ότι έχει δύο Αγίες Τράπεζες, μία του νέου ναού και μία (στα αριστερά) του παλιού ναού, στη θέση του οποίου κτίστηκε η νέα εκκλησία. Η παλιά Αγία Τράπεζα προστατεύεται ως κόρη οφθαλμού από τους υπευθύνους του ναού, αφού είναι μαρμάρινη με περίτεχνα σκαλίσματα και θεωρείται από τις πολύ σπάνιες στην Κύπρο.

Το γεγονός ότι υπάρχουν δύο Αγίες Τράπεζες προκάλεσε και μια ιδιομορφία στην διαρρύθμιση του κυρίως εικονοστασίου, κάτι όμως που παρατηρείται σε πολλές εκκλησίες της παλιάς Λευκωσίας (όπως ο Άγιος Κασσιανός και η Χρυσαλινιώτισσα): Η Ωραία Πύλη δεν βρίσκεται στο κέντρο του ναού, αλλά στα δεξιά, ώστε να βρίσκεται μπροστά από τη νέα Αγία Τράπεζα. Αυτό το γεγονός έφερε και τις εικόνες του Χριστού και της Παναγίας πολύ δεξιά. Στο προαύλιο του ναού υπάρχει μικρός κήπος μέσα στον οποίο υπάρχει ανδριάντας του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου του Γ΄.

Κατά την επίσκεψή μας στο ναό γνωρίσαμε τους δύο ιερείς που υπηρετούν εκεί, τον Οικονόμο Μιχαήλ Σάββα και τον Πρεσβύτερο Γαβριήλ Γαβριήλ, καθώς και τον πρόεδρο της εκκλησιαστικής επιτροπής, τον κ. Νίκο Νικολαΐδη, ο οποίος είναι και κοινοτάρχης της ενορίας Αγίου Σάββα.

Μαρτυρίες

Για το ναό του Αγίου Σάββα, στο βιβλίο της Αγνής Μ. Μιχαηλίδη «Χώρα, η παλιά Λευκωσία» (1977), μεταξύ άλλων, διαβάζουμε: «Οι νοτάδες, που στέγασαν τόσους μπεκιάρηδες, έχουν τώρα κατεδαφιστεί και καινούρια κτίρια πήραν τη θέση των παλιών. Εξαφανίστηκαν επίσης, κάτω από τα σπίτια και άλλες οικοδομές, ο μεγάλος κήπος και ο χώρος που χρησιμοποιήθηκε σαν πρώτο Γυμναστήριο το 1897. Η εκκλησία, που φαίνεται πώς από τον περασμένο αιώνα είχε προοδευτικούς επιτρόπους και καλούς ενοριάτες, πρόσφερε τους νοτάδες για να λειτουργήσει η Αστική Σχολή Αγίου Σάββα. Στέγασε ακόμη και τον Κυπριακό Σύλλογο.

Στο βιβλίο του Κεβόρκ Κ. Κεσισιάν «Λευκωσία, η πρωτεύουσα της Κύπρου άλλοτε και τώρα» (1989) σημειώνεται: «Το μόνο παλιό πολύτιμο κειμήλιο που υπάρχει στην εκκλησία είναι ένα ασημένιο δισκοπότηρο του 1501 με δύο λαβές, που η κάθε μια έχει σχήμα φιδιού».

Από το βιβλίο της Άννας Γ. Μαραγκού και του Ανδρέα Γ. Κούτα «Λευκωσία, η ιστορία της πόλης» (2009): «Κτισμένη το 1851, σύμφωνα με επιγραφή που βρίσκεται επάνω από τη νότια είσοδο της εκκλησίας. Όπως και άλλες εκκλησίες της πρωτεύουσας, ίσως και ο Άγιος Σάββας είναι κτισμένος σε χώρο όπου προϋπήρχε άλλη εκκλησία που ανήκε στο Πατριαρχείο των Ιεροσολύμων. Και η εκκλησία του Αγίου Σάββα είχε παλιά νοτάδες που φιλοξενούσαν τους άστεγους, οι οποίοι στη συνέχεια φιλοξένησαν την Αστική Σχολή του Αγίου Σάββα».

Πρέπει να σημειώσουμε ότι ναοί αφιερωμένοι στον Άγιο Σάββα στην Κύπρο πρέπει να υπάρχουν τέσσερις. Εκτός από αυτόν στη Λευκωσία, ένα εκκλησάκι υπάρχει στην Πάφο, το οποίο ήταν μέρος της εγκαταλελειμμένης πλέον μονής του Αγίου Σάββα της Καρόνος (λειτουργεί ως παρεκκλήσι του χωρίου Τραχιπέδουλα), μία εκκλησία στα Λειβάδια Λάρνακας, ενώ στον Ύψωνα Λεμεσού κτίζεται από το 2007 νέος ναός.

Άγιος Φιλούμενος

Μια σημαντική πληροφορία που μάθαμε για την ενορία του Αγίου Σάββα είναι ότι εκεί γεννήθηκε και έζησε μέχρι τα 12 του χρόνια, ο Κύπριος Άγιος Φιλούμενος, ο οποίος μαρτύρησε το Νοέμβριο του 1979 στο Φρέαρ του Ιακώβ (στη Νεάπολη της Σαμάρειας). Ο κατά κόσμον Σοφοκλής Χασάπης, γεννήθηκε τον Οκτώβριο του 1913.

Στις 29 Νοεμβρίου 2009, έγινε, από το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, η επίσημη αγιοκατάταξη τού Αγίου Φιλουμένου του Αγιοταφίτου, στο αγιολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας.

Θεόδουλος Καλλίνικος

Από τις σημαντικές προσωπικότητες της Κύπρου που συνέδεσαν το όνομά τους με τον Άγιο Σάββα ήταν και ο Άρχων Πρωτοψάλτης της Εκκλησίας της Κύπρου Θεόδουλος Καλλίνικος, ο οποίος γύρω στο 1925 είχε διοριστεί από τον τότε Αρχιεπίσκοπο, Κύριλλο Γ΄, πρωτοψάλτης στο ναό.

Άγιο Ποτήριο

Η εξέλιξη της κυπριακής αργυροχρυσοχοΐας κατά τη Φραγκοκρατία, όπως και οι επιδράσεις της υστερογοτθικής ιταλικής τέχνης σ’ αυτή, πιστοποιούνται από το αριστουργηματικής τέχνης Άγιο Ποτήριο από την εκκλησία του Αγίου Σάββα, που φέρει χρονολογία 1501 και υπογραφή του χρυσοχόου Πασχάλη. Το Άγιο Ποτήριο, όπως και εικόνα της εικόνας της Παναγίας Οδηγήτριας από το ναό του Αγίου Σάββα, φυλάσσονται σήμερα στο Βυζαντινό Μουσείο στην Ιερά Αρχιεπισκοπή.

Πληροφορίες

Εφημέριοι: Οικον. Μιχαήλ Σάββα (τηλ. 22665352) και Πρεσβ. Γαβριήλ Γαβριήλ (τηλ.99313907). Ψάλτες: Ανδρόνικος Ανδρονίκου και Κυριάκος Χ΄΄ Κυριάκου. Επίτροποι: Νίκος Λ. Νικολαΐδης, Πλούταρχος Γερούδης, Παναγιώτα Παύλου και Πέτρος Χριστοδουλίδης.

Ο ναός είναι ανοικτός καθημερινά, από τις 6:30 το πρωί μέχρι τις 12 το μεσημέρι και από τις 2:00 το μεσημέρι μέχρι τις 5:30 το απόγευμα. Τηλέφωνο ναού: 22755120.

Βίος του Αγίου

Ο Άγιος Σάββας γεννήθηκε το 439. Καταγόταν από την κωμόπολη Μουταλάσκη της Καππαδοκίας. Από τη νεαρή του ηλικία είχε έφεση προς την ησυχαστική ζωή και έτσι από μικρό παιδί εισήλθε στο Μοναστήρι των Φλαβιανών. Με την πάροδο του χρόνου, ο ευσεβής πόθος του Αγίου Σάββα να ασκητέψει κοντά στο Μέγα Ευθύμιο πραγματοποιήθηκε. Οι δύο αυτοί ασκητές έφευγαν τις περιόδους των νηστειών προς τις ερήμους, για περισσότερη προσευχή και αγώνα.

Ο Άγιος Σάββας έκτισε την περίφημη Λαύρα, όπου προσέλκυσε πολλούς μοναχούς.

Εκοιμήθη την 5η Δεκεμβρίου του 532, ημέρα κατά την οποία η Εκκλησία τιμά τη μνήμη του.