Οἱ ἅγιοι μάρτυρες καὶ ὁμολογητὲς τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου κατὰ τοὺς πρώτους χριστιανικοὺς αἰῶνες

Ἀρχιμανδρίτου Φωτίου Ἰωακείμ, Οἱ ἅγιοι μάρτυρες καὶ ὁμολογητὲς τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου κατὰ τοὺς πρώτους χριστιανικοὺς αἰῶνες, (ἐκδ.) Ostracon Publishing, Θεσσαλονίκη 2017

Τὸ παρὸν βιβλίο ἀποτελεῖ τὴ μεταπτυχιακὴ Διπλωματικὴ ἐργασία τοῦ συγγραφέα, ποὺ ἐκπονήθηκε ὡς Διπλωματικὴ τοῦ Προγράμματος Μεταπτυχιακῶν Σπουδῶν τοῦ Τμήματος Ποιμαντικῆς καὶ Κοινωνικῆς Θεολογίας τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Α.Π.Θ., στὸν τομέα εἰδίκευσης Πατερικῆς Γραμματείας καὶ Ἁγιολογίας, κάτω ἀπὸ τὴν ἐπίβλεψη τοῦ καθηγητῆ κ. Συμεὼν Πασχαλίδη, ποὺὑποβλήθηκε τὸν Ὀκτώβριο 2015 στὴ Θεολογικὴ Σχολὴ τοῦ Ἀριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης καὶ ἐγκρίθηκε παμψηφεὶ μὲ ἄριστα.

Θὰ πρέπει νὰ ἐπισημανθεῖ ὅτι ἡ ἐργασία αὐτὴ δὲν συντελέστηκε ἁπλῶς στὰ καθοριζόμενα χρονικὰ πλαίσια ἐκπόνησης μεταπτυχιακῶν ἐργασιῶν. Στὴν πραγματικότητα, ἀποτελεῖ προϊὸν μίας μακρόχρονης καὶ ἐπίπονης ἐνασχόλησης τοῦ συγγραφέα περὶ τὴν Κυπριακὴ Ἁγιολογία. Ὅπως ἀναφέρει στὸν Πρόλογό του, ὅταν πρὸς εἰκοσαετίας πρωτοάρχιζε τὴν εὐρύτερη αὐτὴ προσπάθειά του·  «Ἦταν τότε, στὴν ἑκάστοτε προσπάθεια συγκέντρωσης τοῦ ἀναγκαίου πηγαίου ὑλικοῦ, ποὺ συνειδητοποιήσαμε τὰ ποικίλα ἐγγενῆ προβλήματα στὴν Κυπριακὴ Ἁγιολογία καὶ τὴ μεγάλη σύγχυση καὶ ἀσάφεια ποὺ ἐπικρατοῦσε γύρω ἀπὸ πολλὰ μεμονωμένα πρόσωπα ἀλλὰ καὶ ὁμάδες τῶν ἐν Κύπρῳ ἁγίων. Καὶ ἀντιληφθήκαμε ὅτι γιὰ μία σοβαρὴ ἐνασχόληση μὲ τὸ θέμα δὲν ἔπρεπε νὰ ἀκολουθήσουμε πλέον τὴν ἀντιγραφὴ ἀντιγραφῶν καὶ τὴ διαιώνιση μὲ τὸν τρόπο τοῦτο τῶν κληροδοτηθέντων πολλαπλῶν σχετικῶν σφαλμάτων τοῦ παρελθόντος. Ἀσφαλῆ καὶ ὀρθὴ βάση γιὰ τὴν περαιτέρω ἐνασχόλησή μας μὲ τοὺς ἐν Κύπρῳ ἁγίους μποροῦσε νὰ ἀποτελέσει μία κατὰ τὸ δυνατὸν ἀναθεώρηση καὶ ἀποκατάσταση τοῦ Ἁγιολογίου τῆς κατὰ Κύπρον Ἐκκλησίας. Σύνθημά μας θέσαμε πλέον τὸ adfontes (ἐπὶ τὰς πηγάς)! Ἀποδυθήκαμε ἐφεξῆς (ἀπὸ τοῦ ἔτους 1998, περίπου), μὲ τὴ βοήθεια τοῦ Κυρίου, σὲ μία μακρόπνοη προσπάθεια ἐντοπισμοῦ καὶ μελέτης ὅλων τῶν συναφῶν πηγῶν, στὶς ὁποῖες ἦταν βεβαίως δυνατὸν νὰ ἔχουμε πρόσβαση. Καὶ τὸ πολυετὲς τοῦτο ἐγχείρημα δὲν ἦταν ἀσφαλῶς εὔκολο, οὔτε καὶ θεωροῦμε σήμερα ὅτι ἔληξε!»

Ὅπως περαιτέρω σημειώνει στὸ Προλόγισμά του στὴν ἔκδοση αὐτὴ ὁ Καθηγητὴς Χριστιανικῆς Γραμματείας (Τμῆμα Θεολογίας) τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Α.Π.Θ. κ. Χρῆστος Ἀραπατζῆς·

 «Στὸ ἔργο του, Οἱ ἅγιοι μάρτυρες καὶ ὁμολογητὲς τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου κατὰ τοὺς πρώτους χριστιανικοὺς αἰῶνες, ὁ π. Φώτιος Ἰωακεὶμ ἐπιχειρεῖ νὰ ἐπιλύσει μιὰ σειρὰ ἐγγενῶν καὶ δυσεπίλυτων προβλημάτων τῆς Κυπριακῆς Ἁγιολογίας ποὺ ἀπασχολοῦν, τόσο τὴ σύγχρονη ἔρευνα, ὅσο καὶ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωὴ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου. Τὰ περισσότερα ἀπὸ αὐτὰ σχετίζονται μὲ τὴ μεγάλη σύγχυ¬ση καὶ ἀσάφεια ποὺ ἐπικρατοῦσε μέχρι σήμερα γύρω ἀπὸ πολλὰ μεμονωμέ¬να πρόσωπα ἀλλὰ καὶ ὁμάδες τῶν ἐν Κύπρῳ ἁγίων.

»Ἡ μεθοδολογία ποὺ χρησιμοποίησε ὁ π. Φώτιος, ὅπως καὶ ἡ συνέπειά του στὶς ἀρχές της, ἐντυπωσιάζει. Προσπάθησε νὰ ἐντοπίσει ὅλες τὶς συναφεῖς μὲ τὴν ἔρευνά του πηγὲς καὶ νὰ προσδιορίσει μὲ τὴ μεγαλύτερη δυνατὴ ἀκρίβεια, πότε ἤκμασε ὁ κάθε ἅγιος, ποιές εἶναι οἱ ἀσφαλεῖς πηγὲς περὶ τοῦ βίου του, ποιά εἶναι ἡ κα¬ταγωγὴ καὶ ἡ πορεία του πρὸς τὴν ἁγιότητα καὶ τὸ μαρτύριο, ἂν τιμήθηκε λειτουργικὰ-ὑμνολογικὰ ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, ποιές οἱ ἡμέρες μνήμης του, ἂν ὑπάρχουν ναοὶ ἀφιερωμένοι στὴ μνήμη του καὶ ποῦ διασώζονται τὰ ἱερά του λείψα¬να.

»Γνήσιος καρπὸς αὐτῆς τῆς ἐργώδους, ἐπίπονης καὶ μακροχρόνιας προσπάθειάς του εἶναι ἡ παρούσα μελέτη, ἡ ὁποία κατὰ τὸ μᾶλλον ἢ ἧττον ἀποκαθιστᾶ τὴν ἱστορικὴ ἀλήθεια γύρω ἀπὸ τὰ πρόσωπα τῶν ἁγίων μαρτύρων καὶ ὁμολογητῶν τῆς ἐν Κύπρῳ Ἐκκλησίας καὶ ἀποτελεῖ ἐξέχουσα συμβολὴ στὴν ἀναθεώρηση σχετικῶν ἁγιολογικῶν δεδομένων. Ἡ ἔρευνά του ἀποτελεῖ σταθμὸ στὴν ἐπιστημονικὴ προσέγγιση καὶ ἀνάλυση τῶν ἁγιολογικῶν πηγῶν καὶ ἰδιαίτερα στὴ διερεύνηση τῶν ἐν Κύπρῳ ἀκμασάντων καὶ τιμωμένων ἁγίων.

»Ἡ συμπερίληψή της στὴ Σειρὰ “CollectaAcademica” τῶν ἐκδόσεων Ostracon θεωροῦμε ὅτι θὰ βοηθήσει τὰ μέγιστα, τόσο τοὺς ἑπόμενους ἐρευνητές, ποὺ θὰ ἐπιθυμοῦσαν νὰ ἐντρυφήσουν στὰ δεδομένα τῆς Κυπριακῆς Ἁγιολογίας, ὅσο καὶ τὴν ἴδια τὴν Ἐκκλησία, ποὺ πολλὲς φορές, μὴ ἔχοντας σαφῆ δεδομένα, ἀδυνατεῖ νὰ ἀποδώσει ἢ ἀποδίδει λανθασμένα συναξαριακὰ κείμενα καὶ Βίους σὲ Μάρτυρες καὶ Ὁμολογητές της.»

Ὡς πρὸς τὸ περιεχόμενό της, μετὰ ἀπὸ τοὺς Προλόγους, τὶς Πηγὲς-Βιβλιογραφία καὶ τὴ σχετικὴ Εἰσαγωγή, τὸ θέμα τῆς ἐργασίας ὑποδιαιρεῖται σὲ τέσσερεις ὑποενότητες.

Στὸ Μέρος Α´ («Οἱ ἅγιοι μάρτυρες καὶ ὁμολογητὲς τῆς Ἐκκλησίας [1ος-5ος αἰ.]»), περιλαμβάνει σὲ 19 λήμματα μεμονωμένα πρόσωπα ἢ ὁμάδες μαρτύρων, ποὺ πληροῦν μὲ βεβαιότητα τὶς προϋποθέσεις ἔνταξής τους στὸ ἔργο, σύμφωνα μὲ τὰ κριτήρια ποὺ ὁ συγγραφέας ἔθεσε στὴν Εἰσαγωγὴ (σσ. 69-70). Τὸ πρῶτο ὀφειλετικὰ καὶ ἐκτενέστερο λῆμμα εἶναι ἀφιερωμένο στὸν ἀπόστολο Βαρνάβα, θεμελιωτὴ καὶ προστάτη τῆς κατὰ Κύπρον Ἐκκλησίας.

Στὸ Μέρος Β´ («Ἀμφίβολης ἐποχῆς ἢ τεκμηρίωσης μάρτυρες τῆς Κύπρου») ἔχουν περιληφθεῖ 10 ἀντίστοιχα λήμματα μεμονωμένων προσώπων ἢ ὁμάδων μαρτύρων.

Στὸ Μέρος Γ´ («Ἀρχαιολογικὰ τεκμήρια γιὰ τὴν τιμὴ ἁγίων μαρτύρων στὴν Κύπρο»), ἐπιχειρεῖται μία πρωτότυπη σύνθεση. Γίνεται δηλαδὴ προσπάθεια, μαζὶ μὲ τὴ βοήθεια εἰδημόνων στὸν τομέα, νὰ συναθροισθοῦν, ὅσο τὸ δυνατὸν συστηματικὰ καὶ μέσα στὸ πλαίσιο μίας Διπλωματικῆς ἐργασίας, οἱ περιπτώσεις τιμῆς ἁγίων μαρτύρων στὴ νῆσο, ποὺ τεκμαίρονται μέσα ἀπὸ ἀρχαιολογικὰ εὑρήματα, χωρὶς νὰ γνωρίζουμε ἐὰν ταυτίζονται -τουλάχιστον σὲ κάποιες ἀπὸ αὐτές- πρὸς ὁρισμένους ἀπὸ τοὺς μάρτυρες, ποὺ περιλαμβάνονται ἤδη στὴν παροῦσα ἐργασία.

Στὸ Ἐπίμετρον, τέλος, περιλαμβάνονται τρεῖς περιπτώσεις ἁγίων, ποὺ ἐσφαλμένως ἐντάχθηκαν σὲ προγενέστερους καταλόγους ἁγίων μαρτύρων τῆς Κύπρου, ἐνῶ, ὅπως ἐδῶ διαφαίνεται, εἴτε εἶναι πρόσωπα πλαστά, εἴτε δὲν ἀνήκουν στὴν Ἐκκλησία τῆς Κύπρου.

Τὸ ἔργο περατώνεται μὲ τὰ σχετικὰ συμπεράσματα καὶ περίληψή του στὴν ἀγγλική.

Τὸ βιβλίο, μὲ ISBN 978-618-5146-51-1, σὲ σχῆμα 4ο (23,7Χ16 ἑκ.), ἀριθμεῖ 472 σελίδες, ἀποτελεῖ ἰδιαίτερα καλαίσθητη ἔκδοση, καὶ κοσμεῖται μὲ 28 τετράχρωμες ποιοτικὲς φωτογραφίες, ὁρισμένες ἀνέκδοτες.

Τὴν κεντρικὴ διάθεση τοῦ βιβλίου στὴν Ἑλλάδα ἔχουν οἱ ἐκδόσεις:

ἐνῶ στὴν Κύπρο οἱ ἐκδόσεις «Θεομόρφου»,