Η Τηλλυρία στην Κυπριακή Ιστοριογραφία του 19ου αιώνα
Kωστής Kοκκινόφτας
Kέντρο Mελετών Iεράς Mονής Kύκκου
H THΛΛYPIA ΣTHN KYΠPIAKH IΣTOPIOΓPAΦIA TOY 19ου αι.
H ανάπτυξη των ελληνικών γραµµάτων, που παρατηρήθηκε στην Kύπρο κατά το δεύτερο µισό του 19ου αιώνα, συνέτεινε στην καταγραφή και διάσωση της ιστορίας και των παραδόσεων των κατοίκων πολλών κοινοτήτων του τόπου, όπως της περιοχής της Tηλλυρίας, για την οποία µέχρι τότε ελάχιστες πληροφορίες ήταν γνωστές, κυρίως από κείµενα αρχαίων συγγραφέων και αναφορές σε παλαιούς χάρτες. H έρευνα στις έντυπες εκδόσεις της περιόδου αυτής απέδωσε εννέα σχετικά κείµενα, τα οποία, σε συνάρτηση µε δηµοσιεύµατα εφηµερίδων της εποχής και αναφορές σε έγγραφα και κατάστιχα, επιτρέπουν την ανασύνθεση της ιστορίας της και τη µελέτη της ζωής των ανθρώπων της. Είναι αξιοσηµείωτο ότι πέντε από αυτά προέρχονται από βιβλία που εκδόθηκαν στην Αθήνα, ένα που τυπώθηκε στη Ρουµανία, ένα στην Αλεξάνδρεια και δύο στην Κύπρο.
Δηµήτριος Mαργαρίτης
O πρώτος, από ό,τι έχουµε υπόψη µας, που αναφέρεται σε χωριά της περιοχής είναι ο γεννηµένος στη Σµύρνη αγωνιστής του 1821, νοµικός και πρόξενος της Eλλάδας στην Kύπρο τη δεκαετία του 1840, Δηµήτριος Mαργαρίτης (1804-1863), στο βιβλίο «Περί Kύπρου διατριβή», που εξέδωσε στην Aθήνα, το 1849. O Mαργαρίτης εντάσσει τα χωριά της Tηλλυρίας στην επαρχία Xρυσοχούς, που σηµειώνει ότι περιελάµβανε 55 περίπου µικρές κοινότητες µε 3500 Xριστιανούς και 1500 Mουσουλµάνους κατοίκους. Όπως αναφέρει, αυτοί ασχολούνταν µε τη γεωργία και την κτηνοτροφία και παρήγαγαν µετάξι, µαλλί, τυριά, δηµητριακά, περιορισµένη ποσότητα κρασιού, βαµβάκι, σησάµι, κάνναβη και λινάρι. Aναφέρει επίσης, ότι η επαρχία της Xρυσοχούς ήταν η πτωχότερη του νησιού και οι περισσότεροι από τους κατοίκους της ζούσαν σε συνθήκες εξαθλίωσης και φτώχειας, «αληθείς τρωγλοδύται», κατά την έκφρασή του, µέσα σε σπήλαια στις πλαγιές των βουνών. Σηµειώνει ακόµη, ότι οι περιηγητές ήταν σπάνιο φαινόµενο για την περιοχή, προφανώς επειδή δεν παρουσίαζε αρχαιολογικό και τοπογραφικό ενδιαφέρον. H τελευταία αναφορά επιβεβαιώνεται από τη µελέτη της περί Kύπρου περιηγητικής φιλολογίας, όπου συναντούµε ελάχιστες µαρτυρίες για την περιοχή, όπως του Άγγλου διπλωµάτη Aλεξάντερ Nτράµµοντ, το 1745, ο οποίος ταξίδεψε από την Πόλη της Xρυσοχούς προς τη Λεύκα και µνηµονεύει στο οδοιπορικό του µόνο την κούραση του ταξιδιού. Tέλος, ο Έλληνας πρόξενος σηµειώνει ότι τα ρυάκια της περιοχής µεταξύ της κωµόπολης της Λεύκας και του ακρωτηρίου του Aκάµα παρέσυραν µαζί τους κόκκους χρυσού, αφήνοντας να εννοηθεί ότι η περιοχή µπορεί να περιείχε κοιτάσµατα του πολύτιµου αυτού µετάλου. Aκόµη, περιλαµβάνει ανάµεσα στα σπουδαιότερα χωριά της Xρυσοχούς τον Πύργο και αναφέρει ότι διέθετε ορµητήριο στα παραθαλάσσια, παρέχοντας έτσι µια πρώτη µαρτυρία για την ύπαρξη µικρού φυσικού λιµανιού και για πιθανή εξαγωγή γεωργικών προϊόντων. Eίναι αξιοσηµείωτο, ότι µερικά χρόνια πριν από την ένταξη των χωριών της Tηλλυρίας στο διαµέρισµα της Xρυσοχούς, σε αυτό ανήκε µόνο ο Πωµός, ενώ τα υπόλοιπα για τα οποία υπάρχουν πληροφορίες, δηλαδή ο Πύργος – σηµειώνεται ως «Πύργος και Aγία Mαρίνα» -, η Γαληνή, ο Λουτρός και το Aµπελικού, περιλαµβάνονταν στο κατηλλίκι της Λεύκας, όπως διαπιστώνεται από τα κατάστιχα των φορολογουµένων Xριστιανών κατοίκων του νησιού, των ετών 1825 και 1830, που σώζονται στο Aρχείο της Aρχιεπισκοπής Kύπρου. Στο κατηλλίκι Λεύκας, όπως σηµειώνεται στο κατάστιχο του έτους 1864, που σώζεται στο ίδιο Aρχείο, φαίνεται ότι εντάχθηκαν τα περισσότερα χωριά και αργότερα, αφού αναφέρεται να ανήκουν σε αυτό ο Πύργος, που σηµειώνεται ως «Πύργος λάκκοςΛινάρδου», η Γαληνή, ο Λουτρός, το Aµπελικού, το εκτουρκισθέν αργότερα «Άγιος Θεόδωρος Πύργου» και το «Xαλέρι Πύργου».
