Η αλλαγή της σημασίας των λέξεων (Του Στέλιου Παπαντωνίου)

Την πιο επιτυχημένη έκφραση του φαινομένου της αλλαγής της σημασίας των λέξεων έδωσε ο Θουκυδίδης στο τρίτο βιβλίο του όταν γράφει «Και την ειωθυίαν αξίωσιν των ονομάτων ες τα έργα αντήλλαξαν τη δικαιώσει», δηλαδή «Ακόμα και την καθιερωμένη σημασία των λέξεων για τις ανθρώπινες πράξεις την άλλαξαν για να δικαιολογούν τις πράξεις τους». Είναι ένα φαινόμενο που ζούμε αλλά και που αποτελεί αφορμή παρεξήγησης, αν δεν ξέρουμε την ιστορία μιας λέξης, ιδιαίτερα αυτών των σημαντικών, Έλλην, Ελλάς.

Όπως λέει ο Θουκυδίδης πάλιν, «… προ γαρ των Τρωικών ουδέν φαίνεται πρότερον κοινή εργασαμένη η Ελλάς· δοκεί δε μοι, ουδέ τούνομα τούτο ξύμπασά πω είχεν…», δηλαδή «Από κοινού πριν από τα Τρωικά δεν φαίνεται να έκαμε τίποτε η Ελλάδα και μου φαίνεται πως ούτε το όνομα αυτό είχε όλη η χώρα». Το όνομα Έλληνες στα ομηρικά χρόνια είχαν οι του Αχιλλέα, από την περιοχή της Φθίας, Φθιώτιδας.

Κατά τη διάρκεια της Ιστορίας, ο γεωγραφικός χώρος που ονομάζεται Ελλάς αλλάζει. Κατά τα χριστιανικά χρόνια η λέξη Έλλην σημαίνει περισσότερο τον ειδωλολάτρη παρά τον εξ Ελλάδος. Για παράδειγμα ο Σωκράτης ο σχολαστικός, στην Εκκλησιαστική Ιστορία γράφει για τον ρητοροδιδάσκαλο Λιβάνιο «Λιβάνιος, Έλλην την θρησκείαν ετύγχανεν ων·» Έλληνας ως προς τη θρησκεία. Και για τον ύπαρχο της Κωνσταντινουπόλεως «ω όνομα ην Οπτάτος, Έλλην την θρησκείαν υπάρχων» Και σε άλλα κείμενα άλλων συγγραφέων «Και συ τι κοινόν έχεις προς Χριστιανούς, Έλλην ων» όπου Έλλην και χριστιανός είναι αντίθετες έννοιες. «Ην δε ο πατήρ αυτών Έλλην, άσωτος, θυσίας επιτελών τοις ειδώλοις» και ξεκάθαρα και αναλυτικότερα τώρα, ο Έλλην θυσιάζει στα είδωλα.

Ο ιερός Χρυσόστομος γράφει «Τις ταύτα φησιν; ο Έλλην ή ο Χριστιανός;», δηλαδή, «Ποιος τα λέει αυτά, ο Έλλην ή ο χριστιανός;». Και πάλι ολοκάθαρη η αντίθεση και η σημασία της λέξης. Ακόμα σε άλλο κείμενό του γράφει: Τώρα που πληθύνθηκαν οι χριστιανοί και έχουν κατακλύσει τον κόσμο, ποιος θα μείνει Έλληνας; «Ει γάρ τότε, ότε ουδείς ην πιστός, αλλά τρισχίλιοι και πεντακισχίλιοι μόνον· ότε πάντες οι της οικουμένης ήσαν εχθροί· ότε ουδαμόθεν προσεδόκων παραμυθίαν, ούτω δη κατετόλμησαν του πράγματος· πόσω μάλλον νυν τούτο αν εγένετο, ένθα τη του Θεού χάριτι πανταχού της οικουμένης πιστοί; τις δ’ αν έμενεν Έλλην λοιπόν;» Το καλύτερο όμως, «Ουδείς αν ην Έλλην, ει ημείς ήμεν Χριστιανοί, ως δει·» Κανένας δεν θα ήταν Έλληνας αν εμείς ήμαστε Χριστιανοί όπως πρέπει, όπου και πάλιν η λέξη Έλλην σημαίνει τον ειδωλολάτρη.

Μην ξεχνάμε όμως και την αγάπη των Τριών Ιεραρχών στα ελληνικά γράμματα, τον Μεγάλο Βασίλειο με το έργο του «Προς τους νέους όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων» και το ποίημα του Γρηγορίου του Θεολόγου «Ελλάς εμή, νεότης τε φίλη, και όσσα πέπασμαι,/ Και δέμας, ως Χριστώ είξατε προφρονέως!» (Ελλάδα μου και νιότη αγαπητή, κι όλα όσα απέκτησα και σώμα. Πόσο πρόθυμα δοθήκατε στον Χριστό.)

Η σημασία των λέξεων αλλάζει, τα ήθη, τα έθιμα, οι άνθρωποι, ο Χριστιανισμός παλεύει και μένει, όχι αναλλοίωτος, αφού είναι ζωντανός οργανισμός, με την ταυτότητά του όμως και την ουσία του, όσο κι αν έχει κονταροχτυπηθεί με την ειδωλολατρία, την αθεΐα, τις αιρέσεις. Και η Ελλάς τον δρόμο της, προπάντων όμως με τα κείμενά της, μέσα στα οποία κρύβει τις μεγάλες αλήθειες και την ουσία της.

Του Στέλιου Παπαντωνίου