Λόγος εις την Σύναξιν των Αρχιστρατήγων Μιχαήλ και Γαβριήλ και πασών των επουρανίων ασωμάτων Δυνάμεων
Πανήγυρη φαιδρά και ημέρα πανσεβάσμια η παρούσα, αγαπητοί μου εν Κυρίω αδελφοί. Σήμερα η αγία των Ορθοδόξων Εκκλησία τιμά και γεραίρει δοξολογικά τη Σύναξη του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και όλων των ουρανίων ασωμάτων Δυνάμεων.
Γι᾽ αὐτὸ καὶ συναθροιστήκαμε κι ἐμεῖς ἀπόψε, κάναμε κι ἐμεῖς Σύναξη, γιὰ νὰ χρησιμοποιήσουμε τὸν ἁρμόζοντα ἐκκλησιαστικὸ ὅρο, στὸν περικαλλὴ τοῦτο ναό, γιὰ νὰ τιμήσουμε τὸν πρῶτο, τὸν πρωτοστάτη τῶν ἀσωμάτων ἀγγέλων Μιχαήλ.
Θὰ πρέπει νὰ γνωρίζουμε πὼς τὴν ἡμέρα τούτη, τὴν 8η Νοεμβρίου, ἡ Ἐκκλησία μας τὴν εἶχε ἀρχικὰ ἀφιερωμένη κατεξοχὴν στὸν Ἀρχάγγελο Μιχαήλ, ὅπως μαρτυρεῖται καὶ ἀπὸ τὰ ἀρχαῖα ἰδιόμελα τροπάρια τῆς ἡμέρας καὶ σχετικὲς βυζαντινὲς Τυπικὲς Διατάξεις. Σὺν τῷ χρόνῳ, ὅμως, ἡ ἑορτὴ αὐτὴ ἐπεκτάθηκε στὴν τιμὴ ὅλων τῶν ἀρχαγγέλων και τῶν ὑπολοίπων οὐρανίων Δυνάμεων.
Ὁ Θεός μας εἶναι ἀγάπη, εἶναι ἡ ἀγάπη: «Ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστίν», κατὰ τὴν ὑψήγορη τοῦ μαθητῆ τῆς ἀγάπης φθογγὴ (Α´ Ἰω.4,8). Καί, ἀπὸ αὐτή του τὴν ἀγάπη κινούμενος, θέλησε νὰ δημιουργήσει ὑπάρξεις λογικές, ποὺ νὰ μετέχουν στὴ Χάρη Του. Ταυτόχρονα, ὁ Θεὸς εἶναι Φῶς, «τὸ Φῶς τὸ ἀληθινὸν» καὶ προαιώνιο: «ὁ Θεὸς φῶς ἐστι καὶ σκοτία ἐν αὐτῷ οὐκ ἔστιν οὐδεμία» (Α´ Ἰω.1,5). Πρὶν λοιπὸν δημιουργήσει τὸν ὑλικὸ καὶ ὁρατὸ κόσμο καὶ τὸν ἄνθρωπο, δημιούργησε τὸν ἄυλο καὶ ἀόρατο κόσμο, τὶς ἀναρίθμητες δηλαδὴ ἀγγελικὲς Δυνάμεις, ὄντα λογικὰ καὶ ἀσώματα, γιὰ νὰ κοινωνοῦν, νὰ μετέχουν στὴν ἄκτιστη Χάρη Του. Ἡ πρὶν ἀπὸ τὴν ὑλικὴ δημιουργία πλάση τους μαρτυρεῖται ξεκάθαρα στὸ βιβλίο τοῦ Ἰὼβ στὴν Παλαιὰ Διαθήκη: «ὅτε ἐγενήθησαν ἄστρα, ᾔνεσάν με φωνῇ μεγάλῃ πάντες ἄγγελοί μου» (Ἰὼβ 38,7). Καί, ὡς φῶς ποὺ εἶναι ὁ Θεός, τοὺς ἔπλασε «φῶτα δεύτερα», ποὺ δέχονται δηλαδὴ τὸ φῶς τῆς Χάριτος καὶ θείας γνώσεως ἀπὸ τὸν ἴδιο, ποὺ εἶναι ἡ πηγὴ τοῦ φωτός, καὶ τὸ μεταδίδουν μὲ τὴ σειρά τους, «ὡς ἔσοπτρα τοῦ φωτός», δηλ. σὰν καθρέπτες, οἱ ἀνώτεροι πρὸς τοὺς κατώτερους καὶ ὅλοι πρὸς τοὺς ἀνθρώπους. Τὴ φύση τῶν ἀγγέλων καὶ τὸν ἀριθμό τους μόνο ὁ Κύριος γνωρίζει. Τὸ μεγάλο τους πάντως πλῆθος ὑποδηλώνει ἐμφαντικὰ σὲ μία του θεϊκὴ ὅραση-ἀποκάλυψη ὁ προφήτης Δανιήλ: «χίλιαι χιλιάδες ἐλειτούργουν αὐτῷ καὶ μύριαι μυριάδες παρειστήκεισαν αὐτῷ» (Δαν. 7,10).] Σύμφωνα δὲ μὲ τὴν Ἁγία Γραφὴ καὶ τὴν ἱερὰ Παράδοσή μας, καὶ μάλιστα τὰ θεολογικώτατα συγγράμματα τοῦ ἁγίου Διονυσίου τοῦ Ἀρεοπαγίτου, ὁ ἀγγελικὸς κόσμος κατατάσσεται σὲ ἐννέα τάγματα, ποὺ ὑποδιαιροῦνται σὲ τρεῖς τριαδικὲς ἑνότητες, κατὰ τὸν τύπο καὶ πρὸς τιμὴ τῆς Ἁγίας Τριάδος. Καὶ βέβαια ὁ Τριαδικός μας Θεός δημιούργησε ἐλεύθερους τοὺς ἀγγέλους, καὶ σεβάστηκε τὴν ἐλευθερία τους. Δὲν τοὺς ἔκανε δηλαδὴ ἐξαρχῆς ἄτρεπτους πρὸς τὸ κακό, ἀλλὰ αὐτεξούσιους, ὥστε, χρησιμοποιώντας τὴν ἐλεύθερή τους βούληση, νὰ ἀνυψώνονται πρὸς τὸν Θεὸ καὶ νὰ αὐξάνουν σὲ ἁγιότητα μὲ τὴ θεωρία τῶν θείων τοῦ Θεοῦ μυστηρίων.
Σὲ κάποια ὅμως στιγμή, ποὺ δὲν γνωρίζουμε ἀκριβῶς —καὶ πάντως πρὶν τὴ δημιουργία τοῦ ἀνθρώπου—, ὁ Ἑωσφόρος, τὸ πλησιέστερο πρὸς τὸν Θεὸ ἀγγελικὸ πνεῦμα, κάνοντας κατάχρηση τῆς ἐλευθερίας του αὐτῆς καὶ λησμονώντας πὼς εἶναι κτίσμα, κυριεύθηκε ἀπὸ ὑπερηφάνεια καὶ θέλησε νὰ ὁμοιωθεῖ μὲ τὸν Ὕψιστο: «Θὰ ἀνέβω στὸν οὐρανό, εἶπε στὴ διάνοιά του», καθὼς ἀναφέρει τὸ βιβλίο τοῦ προφήτου Ἡσαΐου, «θὰ θέσω τὸν θρόνο μου πάνω ἀπὸ τὰ ἀστέρια τοῦ οὐρανοῦ (δηλ. τοὺς ἄλλους ἀγγέλους)… θὰ ἀνέβω πάνω ἀπὸ τὶς νεφέλες, θὰ γίνω ὅμοιος μὲ τὸν Ὕψιστο Θεὸ» (Ἡσ. 14,13-14). Ἦταν ὁ πρῶτος, ποὺ ἐπέλεξε τὸ κακὸ καὶ ἀπέρριψε τὸ καλό, ὁ πρῶτος ἀποστάτης ἀπὸ τὴν ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ. Ἡ καταδίκη τοῦ Θεοῦ, κατὰ τὴ δίκαια κρίση Του, ὑπῆρξε ἄμεση: «νῦν δὲ εἰς ᾅδου καταβήσῃ καὶ εἰς τὰ θεμέλια τῆς γῆς» (Ἡσ. 14,15). Μόλις δηλ. συλλογίστηκε καὶ θέλησε νὰ πράξει αὐτά, ἀμέσως – ἀλίμονο!– καταβαραθρώθηκε στὴν κόλαση. Ἐξέπεσε τοῦ ἀξιώματός του καὶ ἀπὸ φῶς ἔγινε σκότος. Καὶ στὴν πτώση του, τὴν ἀποστασία του, παρέσυρε πλῆθος ἀγγέλων, ὅπως συμβολικὰ τὸ ἀποτυπώνει ὁ Θεολόγος Ἰωάννης στὸ βιβλίο τῆς Ἀποκαλύψεως: «καὶ ἡ οὐρὰ αὐτοῦ σύρει τὸ τρίτον τῶν ἀστέρων τοῦ οὐρανοῦ (δηλ. τῶν ἀγγέλων), καὶ ἔβαλεν αὐτοὺς εἰς τὴν γῆν» (Ἀποκ. 12,4). Ὅλοι αὐτοὶ οἱ ἐκπεσόντες ἄγγελοι κατέστησαν τὸ τάγμα τῶν διαβόλων. Τὴ θλιβερὴ ἐκείνη ὥρα τῆς ἀνταρσίας ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ τῆς πτώσεως, ὁ ἀρχιστράτηγος τῶν ἀγγέλων Μιχαήλ, ποὺ ἦταν στερεωμένος ἀκράδαντα μὲ τὴν ταπεινοφροσύνη στὴν ἀγάπη καὶ λατρεία τοῦ Δημιουργοῦ, βρέθηκε ἀνάμεσα στοὺς ἀγγέλους, ποὺ ἔμειναν πιστοί, καὶ βροντοφώναξε: « Πρόσχωμεν! Στῶμεν καλῶς! Στῶμεν μετὰ φόβου!» (Ἕνα βαθειοῦ θεολογικοῦ νοήματος παρακέλευσμα, ποὺ ἡ Ἐκκλησία μας ἐνσωμάτωσε ἐνωρίτατα στὴ Θεία Λειτουργία). Δηλαδή·«Ἂς προσέξουμε, ἐμεῖς οἱ λειτουργοὶ τοῦ Θεοῦ. Ἂς σταθοῦμε γερὰ στὴν πίστη καὶ τὸν σεβασμὸ τοῦ Κυρίου. Ἂς συνειδητοποιήσουμε πὼς εἴμαστε δημιουργήματά Του, κι ὄχι θεοί. Μὲ τὴ χάρη καὶ ἀγάπη Του εἴμαστε ὅ,τι εἴμαστε!» Μὲ τὴ θαρραλέα καὶ ἁγία αὐτὴ ἐπέμβαση τοῦ Μιχαήλ, σταμάτησε ἡ πτώση ἄλλων ἀγγέλων, καὶ οἱ χορεῖες ὅσων δὲν ἔπεσαν συναθροίσθηκαν, συνάχθηκαν σὲ ἑνότητα, ὁμόνοια καὶ ἐπαγρύπνηση στὴ δοξολογία τοῦ Θεοῦ. Σὲ ἀνάμνηση αὐτῆς τῆς Σύναξης τῶν ἀγγελικῶν Δυνάμεων, μὲ τὴ σωτήρια αὐτὴ παρέμβαση τοῦ Ἀρχαγγέλου Μιχαήλ, οἱ ἅγιοι Πατέρες μας, ἀκολουθώντας τὴν ἀρχαία τούτη παράδοση, θέσπισαν τὴν ἑορτή, ποὺ σήμερα καὶ κάθε χρόνο στὶς 8 Νοεμβρίου τιμᾶ μὲ ὕμνους καὶ ᾠδὲς πνευματικὲς ἡ Ἐκκλησία μας. Ἀργότερα ὅμως, ὅπως ἤδη ἀναφέραμε, θεωρήθηκε εὔλογο νὰ τιμῶνται κατὰ τὴν ἴδια ἡμέρα καὶ ὅλες οἱ χορεῖες τῶν ἐννέα ἀγγελικῶν ταγμάτων, δηλ. τὰ Σεραφείμ, τὰ Χερουβείμ, οἱ Θρόνοι, οἱ Κυριότητες, οἱ Δυνάμεις, οἱ Ἐξουσίες, οἱ Ἀρχές, οἱ Ἀρχάγγελοι καὶ Ἄγγελοι, μὲ προεξάρχοντες τὴν ὁμάδα τῶν ἀρχηγῶν καὶ ἀρχιστρατήγων τους Μιχαήλ, Γαβριήλ, Ραφαὴλ κ.ἄ.
Οἱ οὐράνιες Δυνάμεις ἔχουν τὴν κοινὴ ὀνομασία ἄγγελοι (ποὺ παράγεται ἀπὸ τὸ ρῆμα ἀγγέλλω = ἀναγγέλλω), δηλ. ἀγγελιοφόροι, ἐπειδή, ἐκτὸς ἀπὸ πνεύματα δοξολογικὰ τοῦ Θεοῦ, ποὺ ψάλλουν ἀκαταπαύστως τό, «ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος, Κύριος Σαββαὼθ» καὶ ἄλλους θεοπρεπεῖς ὕμνους, εἶναι καὶ συνεργοὶ τῶν ἀνθρώπων πρὸς τὴ σωτηρία μας· ἀποστέλλονται δηλαδὴ ἀπὸ τὸν Θεό, γιὰ νὰ μᾶς ἀναγγείλουν τὸ ἅγιο θέλημά Του, νὰ μᾶς φυλάξουν, νὰ μᾶς φωτίσουν καὶ ἐνισχύσουν στὸν πνευματικό μας ἀγώνα: «πάντες εἰσὶ λειτουργικὰ πνεύματα εἰς διακονίαν ἀποστελλόμενα, διὰ τοὺς μέλλοντας κληρονομεῖν σωτηρίαν», ὅπως θεόπνευστα ἐπισημαίνει ὁ ἀπόστολος Παῦλος (Ἑβρ. 1,14). Καί, ὡς ἄυλα πνεύματα, εἶναι ταχύτατα στὶς κινήσεις τους, μποροῦν δηλαδὴ ἀκαριαῖα νὰ βρεθοῦν ὁπουδήποτε (γι᾽ αὐτὸ εἰκονίζονται μὲ φτερά), μποροῦν νὰ λάβουν ἀνθρώπινη μορφή, ὅταν χρειασθεῖ, δὲν περιορίζονται ἀπὸ ὑλικὰ ἐμπόδια. Κάθε ἔθνος, κάθε πόλη καὶ χωριὸ καὶ κάθε ναὸς ἔχουν τὸν φύλακά τους ἄγγελο. Μὰ καὶ κάθε Χριστιανὸς προσωπικά, τὴν ὥρα τοῦ Βαπτίσματος, λαμβάνει ἀπὸ τὸν Θεὸ φύλακα ἄγγελο, ποὺ τὸν φυλάει, ἐνισχύει καὶ καθοδηγεῖ στὸν δρόμο τοῦ Θεοῦ, ὅσο ζεῖ, καὶ παίρνει αὐτὸς τὴν ψυχή του τὴν ὥρα τοῦ θανάτου, νὰ τὴν ὁδηγήσει στὸν Θεό, νὰ κριθεῖ τὴν πρώτη κρίση, ἀλλὰ καὶ νὰ λογοδοτήσει αὐτός, πόσο βοήθησε ἐκείνη τὴν ψυχή. Καὶ ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία καθόρισε ὡραιότατες εὐχὲς καὶ ἐπικλήσεις πρὸς τὸν φύλακά μας Ἄγγελο (βλ. π.χ. τὴν ἐπίκληση στὰ Πληρωτικά, «Ἄγγελον εἰρήνης, πιστὸν ὁδηγόν, φύλακα τῶν ψυχῶν καὶ τῶν σωμάτων ἡμῶν, παρὰ τοῦ Κυρίου αἰτησώμεθα», τὴν τελευταία εὐχὴ τοῦ Μικροῦ Ἀποδείπνου καὶ τὸν Ἱκετήριο Κανόνα πρὸς τὸν Φύλακα Ἄγγελον, στὸ Μέγα Ὡρολόγιον). Κι ἐμεῖς, νὰ ἐπικαλούμαστε τὸν φύλακα ἄγγελό μας ὅσο συχνότερα μποροῦμε, καὶ νὰ ἀγωνιζόμαστε μάλιστα νὰ μὴν τὸν πικραίνουμε καὶ λυποῦμε μὲ τὰ ἁμαρτωλά μας ἔργα, οὔτε νὰ τὸν καταισχύνουμε τὴν ὥρα τῆς Κρίσης γιὰ τὴν ἀμετανοησία μας.
Καί, γιὰ νὰ καταλήξουμε στοὺς δύο Ἀρχαγγέλους, ποὺ ἰδιαίτερα σήμερα τιμοῦμε, ὁ Μιχαήλ, ποὺ τὸ ὄνομά του σημαίνει δύναμις Θεοῦ ἢ ποιός εἶναι σὰν τὸν Θεό, εἶναι ὁ ἀρχάγγελος τῆς δικαιοσύνης τοῦ Θεοῦ, ποὺ κατεξοχὴν δρᾶ καὶ ἐμφανίζεται τὴν ἐποχὴ τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Ὅποιος τὴ μελετήσει ἐπισταμένως, θὰ διαπιστώσει τὶς πολλαπλὲς θαυμαστὲς ἐκεῖ ἐμφανίσεις καὶ παρεμβάσεις του. Ὁ Γαβριήλ δέ, ποὺ τὸ ὄνομά του σημαίνει ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ ἢ θεάνθρωπος, εἶναι ὁ κατεξοχὴν οὐράνιος λειτουργὸς τῆς ἐποχῆς τῆς Χάριτος: Προαναγγέλλει τὴ Γέννηση τοῦ Προδρόμου, εὐαγγελίζεται τὴν ἄσπορο σύλληψη τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ στὴν Παναγία, ἀναγγέλλει στοὺς Μάγους καὶ Ποιμένες τὴ Γέννηση τοῦ Χριστοῦ, καὶ ἄλλα χαρμόσυνα γεγονότα.
Καὶ ἐμεῖς, ἀγαπητοί μου ἀδελφοί, ποὺ συναθροισθήκαμε σήμερα νὰ τιμήσουμε τὸν Ἀρχάγγελο Μιχαὴλ καὶ ὅλες τὶς ἀγγελικὲς Δυνάμεις, ἂς τοὺς τιμήσουμε μὲ ὕμνους καὶ προσευχὲς καὶ τὶς προσφορές μας σὲ ἄρτους, λάδι, κρασί, κερὶ καὶ θυμιάματα· προπάντων ὅμως μὲ τὰ θεάρεστα ἔργα μας. Νὰ ἀγωνιζόμαστε ἡ ζωή μας νὰ καταστεῖ ὅσο γίνεται ἀγγελική, δηλαδὴ πνευματική, οὐράνια, ὄχι βυθισμένη στὰ τοῦ κόσμου τούτου, τὰ ψυχοφθόρα καὶ πρόσκαιρα. Νὰ ἔχουμε ἀκόμη θάρρος καὶ ἐλπίδα στὴ ζωή μας, ἀφοῦ ἔχουμε «τοσοῦτον περικείμενον ἡμῖν νέφος μαρτύρων» καὶ ἁγίων καὶ ἀγγέλων. Ὁ Θεὸς δὲν εἶναι μόνο Δημιουργός. Εἶναι καὶ προνοητὴς καὶ ἔχει τὴ μέριμνά μας. Οἱ ποικίλες δοκιμασίες, ποὺ πέρασαμε καὶ περνοῦμε, ὡς ἔθνος καὶ ὡς κοινωνία, δὲν εἶναι τυχαῖες. Εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς παιδαγωγικῆς ἐπέμβασης, τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ, γιὰ τὴ μετάνοια, τὴ σωτηρία μας. Οἱ ὅποιες τοῦτες κρίσεις εἶναι ἀπόρροια τῆς πνευματικῆς μας κρίσης, τῆς ἀποστασίας μας, τῆς ἀπομάκρυνσης ἀπὸ τὸν Θεό, τὸ ἅγιο θέλημά Του. Φθάνει νὰ ἔχουμε αὐτιὰ νὰ ἀκούουμε καὶ μάτια νὰ βλέπουμε, ὅπως λέγει καὶ ὁ Χριστός μας στὸ Εὐαγγέλιο. Κι ἂν ἐμεῖς ζοῦμε μὲ μετάνοια καὶ ἐξομολόγηση, μὲ ἐνσυνείδητη μυστηριακὴ ζωή, μὲ ἀγάπη καὶ συμπαράσταση μεταξύ μας, μὲ ἐλεήμονα διάθεση, οὶ προσευχές μας καὶ οἱ ἱκεσίες γιὰ μᾶς ὅλων τῶν ἁγίων καὶ τῶν ἀγγέλων, ποὺ σήμερα τιμοῦμε, θὰ γίνουν ἰδιαίτερα εὐπρόσδεκτες ἀπὸ τὸν Κύριο. Καὶ θὰ μᾶς φυλάξει ἀπὸ τὰ παρόντα καὶ τὰ ἐπερχόμενα δεινά. Θὰ ἀποδιώξει τὸν ἀπὸ βορρὰ ἀνηλεὴ τύραννο. Θὰ μᾶς ἀξιώσει, ὡς ἐλεήμων, νὰ ἐπιστρέψουμε καὶ σ᾽ ὅλες τὶς σκλαβωμένες μας πατρίδες. Μά, προπάντων, θὰ μᾶς ἀξιώσει νὰ εἰσέλθουμε στὴν ἀληθινή, τὴν αἰώνια, τὴ μόνιμη πατρίδα μας, τὴν ἄνω Ἱερουσαλήμ, ὅπου ἡ ἀκατάλυτη χορεία τῶν ἀγγέλων καὶ ἁγίων, ὅπου τὸ ἀνέσπερο Φῶς τοῦ Προσώπου Του, τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, τοῦ Τριαδικοῦ μας Θεοῦ, στὸν Ὁποῖο ἀνήκει ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος στοὺς αἰῶνες. Ἀμήν!
Αρχιμανδρίτης Φώτιος Ιωακεὶμ
