Επίσκοπος Μεσαορίας: «Όσοι ζουν την πληρότητα του Κυρίου τίποτα το αναγκαίο δεν τους στερείται»
Την Η΄ Κυριακή Ματθαίου, 30 Ιουλίου 2023, ο Επίσκοπος Μεσαορίας κ. Γρηγόριος λειτούργησε και κήρυξε στον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Έγκωμης, πλαισιωμένος από τον π. Ιωάννη Κυπριανού και π. Αχιλλέα Κωνσταντινίδη, καθώς και τον Διάκονο π. Ανδρέα Ματέι.
Στη Θεία Λειτουργία παρέστησαν ο πρώην Υπουργός Εσωτερικών κ. Νίκος Νουρής, ο Δήμαρχος Έγκωμης κ. Ζαχαρίας Κυριάκου, εκπρόσωποι των Συνδέσμων Αγωνιστών της ΕΟΚΑ, της Εθνικής Φρουράς και άλλων οργανωμένων συνόλων.
Στο κήρυγμα του θείου λόγου ο Θεοφιλέστατος ερμήνευσε την ευαγγελική περικοπή του πολλαπλασιασμού των πέντε άρτων και των δύο ιχθύων. Διδασκόμαστε ότι ως ψυχοσωματικές οντότητες έχουμε ανάγκη τόσο της πνευματικής τροφής όσο και της υλικής τροφής. Παράλληλα, παρατηρούμε ότι ο πολλαπλασιασμός των άρτων και ο θαυματουργικός χορτασμός του πλήθους έγιναν μετά το κήρυγμα του Κυρίου, σύμφωνα με τον κυριακό λόγο: «ζητεῖτε δὲ πρῶτον τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν δικαιοσύνην αὐτοῦ, καὶ ταῦτα πάντα προστεθήσεται ὑμῖν» (Ματθ. στ΄ 33). Ο Επίσκοπος Μεσαορίας αναφέρθηκε και στον αρχαίο ύμνο της Εκκλησίας, ο οποίος συνοψίζει το νόημα της σημερινής περικοπής: «πλούσιοι ἐπτώχευσαν καὶ ἐπείνασαν, οἱ δὲ ἐκζητοῦντες τὸν Κύριον οὐκ ἐλαττωθήσονται παντὸς ἀγαθοῦ» (Ψαλμ. λγ΄ 11). Όσοι ζουν την πληρότητα του Κυρίου τίποτα το αναγκαίο δεν τους στερείται.
Επίσης, ο Θεοφιλέστατος αναφέρθηκε στην προσωπικότητα του Εθνάρχου Μακαρίου και στο σπουδαίο παράδειγμα θυσίας που μάς προσφέρουν οι τρεις αγωνιστές της ΕΟΚΑ. Μέσα από αυτά τα πρότυπα πατριωτισμού και αφοσίωσης στην αποστολή τους, αντλούμε δύναμη και έμπνευση ώστε να ζούμε κάθε ώρα και στιγμή με αξιοπρέπεια και ενότητα.
Στο τέλος της Θείας Λειτουργίας τελέστηκε το Μνημόσυνο του Εθνάρχου Μακαρίου Γ΄ και πρώτου προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας, των αγωνιστών της ΕΟΚΑ που απαγχονίστηκαν από τους Άγγλους αποικιοκράτες, Ανδρέα Ζάκου, Ιάκωβου Πατάτσου και Χαρίλαου Μιχαήλ, των οποίων η μέρα μνήμης είναι στις 9 Αυγούστου, αλλά και του προσφάτως εκλιπόντος Θάσου Σοφοκλέους, πρώην Προέδρου του Συνδέσμου Αγωνιστών της ΕΟΚΑ.
Τον επιμνημόσυνο λόγο εκφώνησε ο κ. Νίκος Νουρής.
Μετά το πέρας της Ακολουθίας ο Θεοφιλέστατος Επίσκοπος Μεσαορίας κ. Γρηγόριος τέλεσε Τρισάγιο στα Φυλακισμένα Μνήματα και κατέθεσε στεφάνι εκ μέρους του Μακαριωτάτου Αρχιεπισκόπου Κύπρου κ.κ. Γεωργίου.
Κείμενο: Διακόνου Ανδρέα Ματέι
Φωτογραφίες: Ιωάννη Κουππάρη
Γραφείο Ενημερώσεως και Επικοινωνίας
************************
Ακολουθεί ο επιμνημόσυνος λόγος του κ. Νίκου Νουρή…
Επιμνημόσυνος λόγος τέως Υπουργού Εσωτερικών κ. Νίκου Νουρή στο εθνικό μνημόσυνο των ηρώων του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-1959 Ανδρέα Ζάκου, Ιάκωβου Πατάτσου και Χαρίλαου Μιχαήλ
(Εκκλησια Αγίου Νικολάου Εγκωμη 30/7/2023)
Σεβαστό Ιερατείο,
Τιμημένοι αγωνιστές και μέλη των οικογενειών των ηρώων μας,
Εκπροσώποι των κοινοβουλευτικών κομμάτων, της πολιτείας, των Σωματων Ασφαλείας, κε Δήμαρχε,
Ελληνίδες Ελληνες,
Επιτρέψτε μου εισαγωγικά να μνημονεύσω τον άνθρωπο που φυσιολογικά σήμερα θα προσφωνούσα αφού θα ήταν καθήμενος στον απέναντι σκάμνο. Τον φίλο αγωνιστή, διαχρονικό Πρόεδρο του Συνδέσμου Αγωνιστών ΕΟΚΑ, τον αείμνηστο Θάσο Σοφοκλέους που μόλις χθές αποχαιρετήσαμε. Αγαπημένε μας Θάσο, είσαι ήδη ξανά στην παρέα των τριών αγωνιστών που σήμερα μνημονεύουμε, αλλά και όλων των άλλων ημίθεων της ΕΟΚΑ.
Ελληνίδες Ελληνες,
Ευλαβείς και περήφανοι συναθροιστήκαμε στον ιερό τούτο Ναό για να μνημονεύσουμε και να τιμήσουμε τους τρείς μάρτυρες της αγχόνης. Τους ήρωες που προσέφεραν τον εαυτό τους ως θυσία στο βωμό της λευτεριάς της Κύπρου μας. Μνημονεύουμε τους ακατάβλητους και απαράμιλλους αγωνιστές της θρυλικής ΕΟΚΑ, Ανδρέα Ζάκο, Ιάκωβο Πατάτσο και Χαρίλαο Μιχαήλ που με την θυσία τους λάμπρυναν το Πάνθεο των Αθανάτων Αγωνιστών του Έθνους μας, τιμώντας την πατρίδα.
Συνείδηση εθνικής ευθύνης και συναίσθηση ιστορικού χρέους μας οδήγησαν σ’ αυτή την μυσταγωγία. Τιμούμε και υμνούμε, τα βλαστάρια της Λινού και της Λεύκας, της Λευκωσίας και της Γαληνής, γιατί υπάρχουν στη ζωή των ανθρώπων, γεγονότα και πράξεις που η ιστορία τα ξεχωρίζει και τα γράφει ανεξίτηλα με χρυσά γράμματα, για να τα αφήσει στη μνήμη μας διαχρονικά.
Η μνήμη και η τιμή προς τους αθάνατους ήρωες μας είναι ο ελάχιστος φόρος τιμής σ’ αυτούς, που έδωσαν την ζωή τους για το υπέρτατο αγαθό της ελευθερίας, της δικαιοσύνης και της δημοκρατίας.
Εύνοια μοίρας αγαθής, προνόμιο μέγα, για όσους έζησαν την εποχή του απελευθερωτικού μας αγώνα. Για όσους αισθάνθηκαν την 1η του Απρίλη του ‘55, τον κόσμο του ονείρου και του παραμυθιού να ζωντανεύει. Για όσους, ψάχνοντας για την Λευτεριά, συμπορεύτηκαν με τον Αρχηγό Διγενή σε ανηφοριές και μονοπάτια, σε βουνά και ρεματιές.
Ηταν Πέμπτη 9 Αυγούτου του 1956. Τις κεντρικές φυλακές της Λευκωσίας δονούν εκ νέου οι ιαχές των φυλακισμένων αγωνιστών της Ε.Ο.Κ.Α. Μετά τον Μιχαλάκη Καραολή και τον Ανδρέα Δημητρίου που απαγχονίστηκαν 3 μήνες νωρίτερα, στις 10 Μαίου του ’56, ήρθε η σειρά να διαβούν το τελευταίο σκαλοπάτι της ζωής, τρία ακόμα παλληκάρια της θρυλικής ΕΟΚΑ και να κερδίσουν θέση στην αιωνιότητα.
«Αδελφέ μου η ώρα του θανάτου πλησιάζει, μας στη ψυχή μας φωλιάζει ηρεμία. Τη στιγμή αυτή ακούμε την ηρωική συμφωνία του Μπετόβεν. Στη θέση που βρισκόμαστε τώρα, ούτε με το μικροσκόπιο δε θα μπορούσε να ανακαλύψομε που υπάρχει τραγωδία στον θάνατο» έγραφε στο τελευταίο του γράμμα στον αδελφό του ο Ανδρέας Ζάκος, ενώ πάρα δίπλα ο βαθιά θρησκευόμενος Ιάκωβος Πατάτσος έγραφε στη μάνα του : «Αγαπημένη μου μητέρα, Χαίρε. Ευρίσκομαι μεταξύ αγγέλων. Το πνεύμα μου φτερουγίζει γύρω από τον θρόνο του Κυρίου. Θέλω να χαίρεις όπως κι’ εγώ». Λίγα μέτρα δίπλα, ο Χαρίλαος Μιχαήλ υποδέχτηκε πριν την εκτέλεση του την μάνα και τον πατέρα του τραγουδώντας το «Ξύπνα καυμένε μου ραγιά» και τους αποχαιρέτησε λέγοντας τους : «Εχω το θάρρος να πατήσω την αγχόνη πατέρα. Εσυ μάνα, να το έχεις ευχαρίστηση και να το κρατείς καύχημα που πεθαίνω για την πατρίδα».
Λίγες ώρες αργότερα, η αγχόνη τους έκοψε το νήμα της ζωής και τους παρέδωσε στην αθανασία. Και πλανάτο η απορία στο πανελλήνιο. Ποια μοίρα προδιέγραψε το πεπρωμένο και ποια νάματα μετέτρεψαν τους τρείς λεβεντονιούς σε οικουμενικά σύμβολα αρετής και ανδρείας ?
Γυρίζοντας το ρολοι του χρόνου πίσω θα συναντήσουμε τον γεννημένο στη Λινού Ανδρέα Ζάκο. Παιδί του Χαρίλαου και της Αφροδίτης Ζάκου, μέλος επταμελούς οικογένειας, φοίτησε στο δημοτικό σχολέιο της Λεύκας και στο Παγκύπριο Γυμνάσιο και αποφοίτησε από την Ελληνική Σχολή Σολέας. Αγνός και ενθουσιώδης ιδεολόγος, με πηγαίο μουσικό αίσθημα. Σχεδιαστής στην Κυπριακή μεταλλευτική Εταιρεία αγωνίστηκε σκληρά για τα δίκαια των εργαζομένων και υπήρξε ο συντονιστής των εθνικοφρόνων σωματείων των γύρω χωριών. Εντάχθηκε στις τάξεις της ΕΟΚΑ με το ξεκίνημα του αγώνα και οργάνωσε την περιοχή Λεύκας-Πύργου ετοιμάζοντας κρησφύγετα και στρατολογώντας άνδρες στην οργάνωση.
Στην επίθεση της 15ης Δεκεμβρίου του 1955 στο Μερσινάκι, όπου σκοτώθηκε ο Χαράλαμπος Μούσκος, ο Ανδρέας Ζάκος συνελήφθει πληγωμένος μαζί με τον Χαρίλαο Μιχαήλ και καταδικάστηκαν σε θάνατο δια απαγχονισμού μαζί με τον Ιάκωβο Πατάτσο.
Γράφει ο Αρχηγός Διγενής στο βιβλίο του «Χρονικό». «Ο δικαστής SHAW καταδίκασεν εις θάνατο κατά πρώτο τον Ζάκο, ο οποίος εδέχθει την καταδίκη του με πλήρη αδιαφορίαν».
Ο έτερος των απαγχονισθέντων, ο αχώριστος φίλος και μετέπειτα συνεργάτης του Ανδρέα Ζάκου Χαρίλαος Μιχαήλ, ήταν μέλος οκταμελούς οικογένειας. Γεννημμένος στην Γαληνή της επαρχίας Λευκωσίας με γονείς τον Μιχάλη Θεοχάρους και την Αφροδίτη Μιχαήλ. Ο Χαρίλαος κατέφυγε στο αντάρτικο στις 17 Νοεμβρίου του ’55 συμμετέχοντας σε αντάρτικη ομάδα στη Γαληνή με την οποία κατασκεύασαν αριθμό κρησφυγέτων στην περιοχή. Στις 15 του Δεκέμβρη του ’55 η ομάδα του συνενώθηκε με την ομάδα του Μάρκου Δράκου και έστησαν την μοιραία ενέδρα στο Μερσινάκι στο 38ο μίλι του δρόμου Λευκωσίας – Κάτω Πύργου κοντά στους αρχαίους Σόλους. Στην επίθεση που ακολούθησε ο Χαρίλαος μαζί με τον Ζάκο, τον Μούσκο, τον Μάρκο Δράκο και τέσσερεις άλλους συναγωνιστές τους, βρέθηκαν αντιμέτωποι με εμπειροπόλεμους άγγλους. Στη σφροδρή μάχη που ακολούθησε σκοτώθηκε ο Χαράλαμπος Μούσκος και συνελήφθει βαριά τραυματισμένος ο Ανδρέας Ζάκος. Μαζί του συνελήφθει και ο Χαρίλαος Μιχαήλ που δεν θέλησε να εγκαταλείψει τον τραυματισμένο αδελφικό του φίλο. Μαζί με τον Ζάκο καταδίκαστηκαν και απαγχονίστηκαν στις 9 Αυγούστου του ’56. Κατά την ανακοίνωση της καταδίκης του, ο Χαρίλαος έστρεψε το βλέμμα του στον δικηγόρο υπεράσπισης του, Φρίξο Μαρκίδη λέγοντας του : «Είχα τον φόβο κε Μαρκίδη μήπως ο δικαστής μου εχάριζε την ζωή επειδή είμαι νεαρός. Πως θα αντίκρυζα τότε τον Ζάκο ?»
Ο Ιάκωβος Πατάτσος, γεννήθηκε στη Λευκωσία με γονείς τον Ανδρέα και την Ροδού Πατάτσου και μόνη αδελφή την Χλόη. Τέλειωσε το Ελένειο δημοτικό σχολείο, απεφοίτησε την Σχολή Σαμουήλ και εργάστηκε σαν γραφέας στην εταιρεία Παρασκευαίδη. Ηταν μέλος της ΟΧΕΝ. Εντάχθηκε στις ομάδες ρίψης βομβών και αργότερα στο εκτελεστικό, παρά τους προβληματισμούς του να λάβει μέρος σε εκτελέσεις λόγω των θρησκευτικών του πεποιθήσεων. Τον Γενάρη του ’56 συνεργάστηκε με τον Σταύρο Στυλιανίδη στην κατασκευή και τοποθέτηση της βόμβας στο κρεββάτι του Κυβερνήτη Χάρντιγκ ενώ στις 23 Απριλίου του ίδιου χρόνου μαζί με τον συναγωνιστή του Γεώργιο Παλαιολόγο ανέλαβαν την εκτέλεση ενός προδότη αστυνομικού έξω από τον Αστυνομικό Σταθμό στο Σεράι. Η απόπειρα απέτυχε και στην προσπάθεια διαφυγής ο Ιάκωβος έπεσε από το ποδήλατο του και βρέθηκε στο στόχαστρο Τούρκου χωροφύλακα. Δεύτερος Τούρκος αστυνομικός, ο Νιχάτ Βασίφ, άρπαξε τον Ιάκωβο αλλά ο Παλαιολόγος τον πυροβόλησε θανάσιμα, ελευθερώνοντας τον Πατάτσο. Όμως, παρακείμενο πλήθος Τουρκοκυπρίων, προσέτρεξε στην σκηνή. Ο Παλαιολόγος κατάφερε να διαφύγει αλλά ο Πατάτσος συνελήφθει. Κατηγορήθηκε για την εκτέλεση του Νιχάτ και τελικά απαγχονίστηκε μαζί με τους άλλους δύο λεβέντες ήρωες.
Η ταυτόχρονη εκτέλεση των τριών ηρωομαρτύρων Ζάκου, Μιχαήλ και Πατάτσου, έστειλε το μήνυμα της αλληλεγγύης και της ψυχικής ταυτότητας και ενότητας των αγωνιστών στην πορεία τους προς την θυσία, υπογραμμίζοντας με τρόπο εμφαντικό, την αγάπη για την πατρίδα και την λατρεία για την ελευθερία.
Και όταν ο δεσμοφύλακας έσπρωξε τη σιδηρόφταχτη αμπάρα της πόρτας του κελιού, στο θάλαμο της αγχόνης, επικρατούσε απόλυτη ησυχία… Αυτή τη σιγή έσπασε ο κρότος της δίφυλλης ξύλινης καταπακτής. Τα κορμιά των ηρώων κρεμάστηκαν άψυχα, σιωπηλά, αιωρούμενα στο φως της αυγής. Και πέταξαν στην αθανασία, στη δόξα και την αιωνιότητα.
Ο λαός ξύπνησε από τους πένθιμους ήχους των καμπάνων. Στο πρόσωπο του νησιού πάγωσε ο πόνος. Ο Ανδρέας, ο Ιάκωβος και ο Χαρίλαος ήταν τα νέα θύματα του Στρατάρχη Χάρντιγκ μετά τον Καραολή και τον Δημητρίου.
Με ψυχή βαφτισμένη στην κολυμβήθρα του ηρωισμού τα παλληκάρια μας απέδειξαν ότι η αντρειοσύνη δεν μετριέται με το στρέμμα. «…Με της καρδιάς το πύρωμα μετριέται και με το αίμα».
Τους τρείς νεαρούς ήρωες, που ο έρωτας για Ενωση με την μάνα Ελλάδα είχε πυρπολήσει την ψυχή τους, τους έχει διά παντός ταυτίσει η ιστορία στο ηρώον του μεγαλειώδους αγώνα για τη δικαίωση του ελληνισμού της Κύπρου, αλλά και ολόκληρης της οικουμένης !
Το ψυχικό σθένος και η ελληνολατρεία που επέδειξαν ανεβαίνοντας απτόητοι στο ικρίωμα της αγχόνης, ανύψωσε το γόητρο της ΕΟΚΑ και δημιούργησε ηρωικό προηγούμενο όχι μόνο για τους αγωνιστές, αλλά για το σύνολο του δοκιμαζόμενου Κυπριακού Ελληνισμού.
Συμπατριώτες και Συμπατριώτισσες,
Για τέσσερα ολόκληρα χρόνια η γενιά του ’55 έγραψε σελίδες άφθαστου ηρωισμού, αυτοθυσίας και εθνικού μεγαλείου. Οι Έλληνες της Κύπρου, λαός παράτολμος και ευαισθητοποιημένος, αποδείχτηκε συνεπής στο συναπάντημα με το ιστορικό χρέος και τη μοίρα του.
Η Κύπρος, μια σπιθαμή τόπος χώρεσε, και ακόμη χωράει, μεγάλες πράξεις, μεγάλα οράματα, μεγάλα ιδανικά, μεγάλων και γενναίων ηρώων, όπως του Ανδρέα Ζάκου, του Ιάκωβου Πατάτσου και του Χαρίλαου Μιχαήλ.
Με τον απελευθερωτικό αγώνα, ο ελληνισμός της Κύπρου όρθωσε το ανάστημά του μπροστά στον Άγγλο κατακτητή, λαχταρώντας λευτεριά και δικαίωση.
Ο τετραετής αντιαποικιακός αγώνας του Κυπριακού Ελληνισμού, δυστυχώς δεν υπήρξε ο τελευταίος αγώνας της πατρίδας μας. Εξήντα-επτά χρόνια από τη θυσία τους, συνεχίζουμε να πορευόμαστε στο διεθνή στίβο, διεκδικώντας τα νόμιμα και διεθνώς κατοχυρωμένα κυριαρχικά μας δικαιώματα.
Παρά τις προκλητικές ενέργειες και τους τακτικισμούς της Αγκύρας, που μόλις πριν λίγες μέρες επαναλήφθηκαν στην κατεχόμενη μας πατρίδα από τον Τούρκο Πρόεδρο, εμείς πρέπει να εμμείνουμε στη θέση, ότι το πρόβλημα της Κύπρου είναι πρόβλημα παράνομης εισβολής και συνεχιζόμενης κατοχής, και η εκάστοτε ηγεσία μας θα πρέπει να συνεχίσει την προσπάθεια για μια δίκαιη και λειτουργική επανένωση της πατρίδας μας.
Η παρουσία του Ερτογάν ανήμερα της βάρβαρης Τουρκικής εισβολής στα κατεχόμενα και οι προκλητικές του δηλώσεις αποδεικνύουν ξεκάθαρα ότι επιδίωξη τους είναι η ντε φάκτο διχοτόμηση και ενσωμάτωση της μισής μας πατρίδας.
Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία η οποία σήμερα διαβρώνει τη δημοκρατία στην Ευρώπη, αναμοχλεύει τα εδώ και 48 χρόνια της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Είναι γεγονός ότι η αντανάκλαση αυτού του παράλογου πολέμου, δημιουργεί εφιαλτικούς συνειρμούς για τον ελληνισμό του νησιού μας καθιστώντας ακόμη πιο δυσμενές το περιβάλλον.
Ακόμη όμως και μέσα σ’ αυτό το δυσμενές περιβάλλον οφείλουμε να παραμείνουμε αταλάντευτα προσηλωμένοι στην προσπάθεια για μια δίκαιη λύση, στο πλαίσιο των ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και στις αρχές και αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Απαιτείται αποφασιστικότητα, συλλογική προσπάθεια και ενότητα για να μπορέσουμε όλοι μαζί να υπερβούμε τα δύσκολα εμπόδια που έχουμε μπροστά μας.
Ελληνίδες, Έλληνες,
Ο Ανδρέας Ζάκος, ο Ιάκωβος Πατάτσος και ο Χαρίλαος Μιχαήλ συνεχιστές της θυσίας των άλλων ηρωομαρτύρων της θρυλικής ΕΟΚΑ, αψηφώντας την αγχόνη και περιφρονώντας τον θάνατο, απέδειξαν πως «τα Ελληνόπουλα δεν ξέρουν μόνο πως πρέπει να ζουν. Ξέρουν και πως να πεθάνουν».
Η ελευθερία της Κύπρου Κυρίες και Κύριοι, δεν ήταν απρόσωπη. Είχε όνομα, σώμα, γένος και σχέση ! Ήταν η Ρωμιοσύνη, ο ελληνισμός και η μάνα Ελλάδα.
Σήμερα, 64 χρόνια μετά τον απελευθερωτικό αγώνα, ο μικρός κλειστός περίβολος των Φυλακισμένων Μνημάτων, με τους ψηλούς πέτρινους τοίχους, φιλοξενεί τα σώματα δεκατριών ηρώων.
Δεκατριών παλληκαριών, που αποτελούν ιερό προσκύνημα του απελευθερωτικού μας Αγώνα, μα και σύμβολο για κάθε λαό και κάθε άνθρωπο, που μάχεται για την ανεξαρτησία του, αλλά και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια του.
Η συμβολή των οδών που έδειξαν και που χάραξαν ο Ανδρέας Ζάκος, ο Ιάκωβος Πατάτσος και ο Χαρίλαος Μιχαήλ, μας δείχνει τον δρόμο, τον τόπο και τον τρόπο. Αυτός είναι η κεφαλή γωνίας και ο ακρογωνιαίος λίθος.
Ενώπιον του ανυπέρβλητου ηθικού μεγαλείου του Αγώνα αλλά και του υπέρτατου χρέους, κλίνουμε περιδεείς, ευλαβικά το γόνυ μπροστά στα τρία παλικάρια.
Αιωνία ας είναι η μνήμη σας αθάνατοι Ελληνες, Ανδρέα Ζάκο, Ιάκωβε Πτάτσο και Χαρίλαε Μιχαήλ. Η δόξα θα σας συνοδεύει στον αιώνα των αιώνων.
