Η έλευση και οι τρεις πρώτοι αιώνες του χριστιανισμού

Αναμφίβολα, το σημαντικότερο γεγονός που συνέβη στην Κύπρο κατά τη διάρκεια της ρωμαιοκρατίας ήταν η επίσκεψη των Αποστόλων Παύλου και Βαρνάβα το 45 μ.Χ. Ήταν το πρώτο τους ιεραποστολικό ταξίδι και είχαν μαζί τους και τον νεαρό τότε Ευαγγελιστή Μάρκο. Αφού πήραν το πλοίο στη Σελεύκεια της Συρίας, αποβιβάστηκαν στη Σαλαμίνα και διέσχισαν ολόκληρη την Κύπρο κηρύσσοντας το σωτήριο μήνυμα της νέας θρησκείας.

Εκεί στην Πάφο προσηλύτισαν στον χριστιανισμό και τον ανθύπατο Σέργιο Παύλο, ο οποίος κατέστη ο πρώτος υψηλόβαθμος Ρωμαίος αξιωματούχος που ασπάστηκε τη νέα θρησκεία. Στις Πράξεις των Αποστόλων περιγράφεται πολύ παραστατικά πως ένας μάγος εβραϊκής καταγωγής, που λεγόταν Βαριησούς ή Ελύμας, εμπόδιζε τους δυο Αποστόλους στο κατηχητικό τους έργο, οπότε σε κάποια στιγμή ο Παύλος

Κατά τη διάρκεια της εδώ παρουσίας τους οι δυο Απόστολοι, σύμφωνα με την παράδοση, χειροτόνησαν τους πρώτους επισκόπους και φύτεψαν τον σπόρο της μετέπειτα οργάνωσης της κυπριακής Εκκλησίας. Οι πρώτοι γνωστοί επίσκοποι ήταν ο Ηρακλείδιος στην Ταμασό, ο Επαφράς στην Πάφο, ο Τυχικός στη Νεάπολη, όπως λεγόταν τότε η Λεμεσός και ο Αυξίβιος στους Σόλους. Πέραν αυτών έχουμε και τον φίλο του Κυρίου Λάζαρο, ο οποίος κατέφυγε στο Κίτιο όπου και έγινε επίσκοπος.

Όταν έληξε το πρώτο αποστολικό ταξίδι, ο Βαρνάβας που καταγόταν από τη Σαλαμίνα της Κύπρου πήρε μαζί του τον ανεψιό του Μάρκο κι επέστρεψαν οριστικά στο νησί, για να στηρίξουν τους πρώτους χριστιανούς και να διαδόσουν ευρύτερα τη νέα θρησκεία. Κέντρο της δράσης τους υπήρξε η Σαλαμίνα, χωρίς να παραμελούν και το υπόλοιπο νησί. Κατά τους διωγμούς του Νέρωνα, οι Ιουδαίοι της Σαλαμίνας συνέλαβαν τον Βαρνάβα, τον έβγαλαν έξω από την πόλη, και τον λιθοβόλησαν μέχρι θανάτου το 57 μ.Χ. Αργότερα οι Χριστιανοί της πόλης, με επικεφαλής τον Μάρκο, πήραν το σώμα του Αγίου και το έθαψαν σε τάφο στα δυτικά της Σαλαμίνας και έθεσαν στο στήθος του χειρόγραφο του κατά Ματθαίον Ευαγγέλιου. Για την ανεύρεση του τάφου του Αγίου θα γίνει μνεία πιο κάτω.

Σημαντική συμβολή στη διάδοση και την επικράτηση του Χριστιανισμού είχε και η Αγία Ελένη, η οποία επιστρέφοντας στην Κωνσταντινούπολη από τους Αγίους Τόπους το 327 μ.Χ. προσορμίστηκε στην Κύπρο και ίδρυσε τις μονές Σταυροβουνίου, της Τόχνης και του Ομόδους. Τις δύο πρώτες προικοδότησε με τεμάχια του Τίμιου Σταυρού και την τρίτη με μέρος του καννάβου, με τον οποίο δέθηκε ο Κύριος στον σταυρό.

Η διάδοση του χριστιανισμού στην Κύπρο δεν ήταν εύκολη υπόθεση, γιατί η λατρεία της Αφροδίτης αλλά και άλλων θεοτήτων ήταν βαθιά ριζωμένη. Μάλιστα η ειδωλολατρία, πνέοντας τα λοίσθια από τα μέσα του Δ΄ αιώνα μ.Χ., κατέβαλε μιαν ύστατη προσπάθεια να προβάλει τους θεούς της, και κυρίως τον Διόνυσο που ήταν τότε αγαπητός, σε εξαιρετικές ψηφιδωτές συνθέσεις που βρέθηκαν στη λεγόμενη «Έπαυλη του Αιώνα» στην Κάτω Πάφο. Εκεί παρουσιάζεται η γέννηση του Διόνυσου, τον οποίο ως νήπιο κρατά στα χέρια ο θεός Ερμής, που εθεωρείτο ο αγγελιαφόρος των θεών. Το κεφάλι του Διόνυσου περιβάλλεται με φωτοστέφανο, κατ’ αναλογία και ασφαλώς και κατ’ αντιπαράθεση προς τη γέννηση του Χριστού. Εικονίζεται επίσης ο θρίαμβός του. Στον ίδιο χώρο υπάρχουν και άλλες θρησκευτικές παραστάσεις παγανιστικού περιεχομένου και χρονολογούνται στο β΄τέταρτο του 4ου μ.Χ. αιώνα, γιατί στο υπόστρωμα των ψηφιδωτών βρέθηκε νόμισμα του Λικίνιου (317 – 323 μ.Χ.) που ήταν σ’ αυτό το διάστημα συναυτοκράτορας του Μ. Κωνσταντίνου. Εκτός αυτών των παραστάσεων, στην οικία του Ευστολίου, στα ΒΑ του θεάτρου του Κουρίου, η οποία χρονολογείται στις αρχές του 5ου μ.Χ. αιώνα, στο ψηφιδωτό δάπεδο υπάρχουν διάφορες επιγραφές και είναι χαρακτηριστικό ότι η μια από αυτές αναφέρει πως η οικία είναι θεμελιωμένη στα σύμβολα του Χριστού αντί στους μεγάλους λίθους, τα διαμάντια, τον χαλκό και τον σίδηρο. Μια δεύτερη όμως επιγραφή αναφέρει τον Απόλλωνα, στον οποίο έμοιασε ο Ευστόλιος που ανακαίνισε τα λουτρά της οικίας.

Κατά τη διάρκεια αυτής της μεταβατικής περιόδου, η Κύπρος επέδειξε σημαντικές εκκλησιαστικές προσωπικότητες με ακτινοβολία σε όλο τον χριστιανικό κόσμο. Στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο της Νίκαιας το 325 μ.Χ. συμμετέχει με τρεις επισκόπους, τους Τριμυθούντος Σπυρίδωνα, Σαλαμίνας Γελάσιο και Πάφου Κύριλλο ή Κυριακό. Την ίδια περίοδο αρχίζει να εδραιώνεται και ο μοναχικός βίος, κυρίως με την κάθοδο του Αγίου Ιλαρίωνος. Ο Άγιος Ιλαρίων υπήρξε φωτεινό παράδειγμα αναχωρητή και εκοιμήθη στην Κύπρο το 371 μ.Χ.

Μεγάλη μορφή της Εκκλησίας της Κύπρου υπήρξε και ο Επιφάνιος, επίσκοπος Σαλαμίνος μεταξύ 368 και 403 μ.Χ., ο οποίος άφησε μεγάλο και σημαντικό συγγραφικό έργο. Κατά τη διάρκεια της αρχιερατείας του η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία χωρίστηκε, το 395 μ.Χ. σε ανατολική και δυτική και φυσικά η Κύπρος αποτέλεσε μέρος της πρώτης, που είναι γνωστή ως Βυζαντινή αυτοκρατορία.

Δρ. Ανδρέας Δημητρίου

Πρώτη δημοσίευση στην ιστοσελίδα: 30/10/2008