Για ένα προσωποκεντρικό φεμινισμό

Του Σταύρου Σ. Φωτίου, αναπλ. καθηγητή του Πανεπιστημίου Κύπρου.

Ένας προσωποκεντρικός φεμινισμός αναδεικνύει την ανθρωποποιό διάσταση του έρωτα, την ελευθεροποιό διάσταση της αγάπης. Στην αυθεντική ψυχοσωματική τους κοινωνία, άνδρας και γυναίκα βιώνουν τη διαφορά στην ενότητα, την ενότητα στη διαφορά, κατανοώντας έτσι εμπειρικά τη διαλογική σχέση εγώ και εσύ, εαυτού και ετέρου. Στον αληθινό έρωτα ο άλλος παύει να είναι μια απρόσωπη στατιστική μονάδα, ένα άτομο όμοιο με τα άλλα, και γίνεται ένσαρκη συγκεκριμένη ύπαρξη, πρόσωπο μοναδικό και ανεπανάληπτο.

Με την ανάδειξη αυτή της απόλυτης ετερότητας των προσώπων, ο έρωτας ανατρέπει τη λογική της εξομοίωσης, για την οποία οι άνθρωποι είναι χρηστικές μονάδες, ισοδύναμοι αριθμοί και για αυτό αντικαταστατοί. Ως εκ τούτου ο έρωτας αναιρεί την αποπροσωποποίηση των όντων και την αντικειμενικοποίηση των πραγμάτων, προσφέροντας βιώματα αυθυπέρβασης και αυτοπροσφοράς, εμπειρίες ζωής αληθεύουσας. Στην δε κορύφωσή του, οι άνθρωποι προγεύονται την υπέρβαση του εφήμερου και του παροδικού, τη νίκη επί του θανάτου. «Σε αγαπώ, για αυτό δεν θα πεθάνεις». Ο λόγος αυτός του Γαβριήλ Μαρσέλ υπομνηματίζει την εμπειρία του Άσματος των Ασμάτων: «Διότι είναι ισχυρή όπως ο θάνατος η αγάπη, (…) και όλο του κόσμου το νερό, να τη σβήσει καθόλου δεν μπορεί». Ή, όπως έγραψε ο Τάσος Λειβαδίτης: «Και όταν πεθάνουμε να μας θάψετε κοντά-κοντά, για να μην τρέχουμε μέσα στη νύχτα να συναντηθούμε». Έναντι της καταναλωτικής αποχαύνωσης που αποσυνδέει την ανάγκη από την επιθυμία, που προάγει τη σωματική και ψυχική κατοχή, που εμπορευματοποιεί τον έρωτα και φετιχοποιεί το σώμα, ο προσωποκεντρικός φεμινισμός καλεί τους ανθρώπους να ερωτεύονται και να αγαπούν, πράγμα που σημαίνει να αρνούνται οτιδήποτε υποβιβάζει τον άνθρωπο και ευτελίζει τη ζωή. Συνεπώς ο προσωποκεντρικός φεμινισμός εστιάζει στη βαθύτερη ποιότητα της ανδρόγυνης ενότητας και αυτήν προασπίζεται από κάθε αλλοτρίωση.

Κατά συνέπεια, πέραν της νομικής και άλλης θεσμικής ισότητας των φύλων, απαιτείται η έσωθεν απελευθέρωση των ανθρώπων από κάθε σεξιστική νοοτροπία που εκλαμβάνει τον έρωτα ως ανέραστη τριβή επιδερμίδων και βιολογική εκτόνωση. Απαιτείται υπέρβαση της ανδροκεντρικής ηγεμονίας και της σαδομαζοχιστικής αντίληψης για τις ανθρώπινες σχέσεις. Ο προσωποκεντρικός φεμινισμός απορρίπτει τόσο την ανδροκρατία όσο και τη γυναικοκρατία, τόσο την πατριαρχία όσο και τη μητριαρχία. Ζητούμενο είναι η δημιουργία ενός ανθρώπινου κόσμου, για άνδρες και γυναίκες. Διότι απελευθέρωση της γυναίκας σημαίνει και απελευθέρωση του άνδρα, αφού η γυναίκα είναι γυναίκα σε σχέση με τον άνδρα (και αντίστροφα). Άρα, εντέλει, σημαίνει την απελευθέρωση του ανθρώπου.

Είναι έτσι προφανές ότι ο προσωποκεντρικός φεμινισμός απορρίπτει κάθε ανθρωπολογικό υπόδειγμα που στηρίζεται στον ατομικισμό και το δυαλισμό, στην κατάχρηση και την κατάκτηση. Τα δύο φύλα δεν είναι αντίπαλα, το ένα δεν είναι ανώτερο και το άλλο κατώτερο, το ένα δεν ταυτίζεται με γνωρίσματα επιβολής και το άλλο με γνωρίσματα υποταγής. Η διαφορά των φύλων υπάρχει για να άγει τον άνθρωπο στην ενότητα, για να προκαλεί έκσταση από το εγώ και πορεία προς το εσύ, για συγκατοίκηση στο εμείς. Τούτο σημαίνει ότι δεν υπάρχουν ανδρικές και γυναικείες αξίες αλλά αξίες ανθρώπινες. Αν η τρυφερότητα και η στοργή, η υπευθυνότητα και η ευθυκρισία, η λογική και το συναίσθημα θεωρούνται αυθεντικά γνωρίσματα του προσώπου, τότε είναι γνωρίσματα που πρέπει να κοσμούν κάθε άνθρωπο, άνδρα ή γυναίκα.

Ανάλογα, κύρια γνωρίσματα μιας προσωποκεντρικής ερωτικής σχέσης είναι η διαφορά, η ισότητα και η ενότητα. Διαφορά: άνδρας και γυναίκα είναι πρόσωπα απολύτως απαρομοίαστα. Ισότητα: δεν υπάρχει ανώτερος και κατώτερος αλλά διαλογική αμοιβαιότητα. Ενότητα: άνδρας και γυναίκα συγκροτούν μια δυαδοενική συνύπαρξη. Εδώ η διαφορά δεν αποτελεί αιτία αντιπαλότητας και αντιμαχίας αλλά έναυσμα ενότητας που δεν συγχύζει και διαφοράς που δεν διαιρεί. Με την εμπειρική αυτή πιστοποίηση ο προσωποκεντρικός φεμινισμός θυμίζει ότι ο άνθρωπος υπάρχει μόνο ως συνάνθρωπος, αληθεύει δηλαδή μόνο όταν δωρίζεται στον άλλο.

Πρώτη δημοσίευση στην ιστοσελίδα 9 Μαρτίου 2012