Λόγος του Υπουργού Παιδείας Κ. Κενεβέζου στο μνημόσυνο της Εφορείας Ελληνικών Εκπαιδευτηρίων Λευκωσίας

O Υπουργός Παιδείας και Πολιτισμού κ. Κυριάκος Κενεβέζος εκφώνησε επιμνημόσυνο λόγο στο μνημόσυνο που τελέστηκε από την Ιερά Αρχιεπισκοπή Κύπρου και την Εφορεία Ελληνικών Εκπαιδευτηρίων Λευκωσίας, για τους ιδρυτές, ευεργέτες, σχολικούς εφόρους, Υπουργούς Παιδείας, εκπαιδευτικούς και σχολικούς υπαλλήλους των σχολείων της Λευκωσίας. Ο κ. Υπουργός είπε:

«Τιμούμε σήμερα, ως οφείλουμε, ως πράξη αυτοσυνειδησίας μέσα από την οποία επιβεβαιώνουμε τις διαχρονικές μας αξίες και παραδόσεις τους Τρεις μεγίστους Πατέρες της Εκκλησίας μας, οι οποίοι ξεχωρίζουν ως φωτεινό παράδειγμα στη συλλογική συνείδηση όλων των Ελλήνων όχι μόνο μέσα από τη δράση και τα συγγράμματά τους αλλά, πρωτίστως, μέσα από το ήθος τους ως ελεύθερα στοχαζόμενων ανθρώπων. Τιμούμε ως οφείλουμε και ως αρμόζει το έργο, τη διδασκαλία και το ήθος των Τριών Ιεραρχών της ελληνορθόδοξης πνευματικής μας παράδοσης: του Μεγάλου Βασιλείου, του Γρηγορίου του Θεολόγου και του Ιωάννη του Χρυσοστόμου.

Γιορτάζουμε, ταυτόχρονα, σήμερα την Ημέρα των Ελληνικών Γραμμάτων, τιμούμε και μνημονεύουμε όλους όσοι υπηρέτησαν τα γράμματα, τους δασκάλους του Γένους, τους επώνυμους και ανώνυμους εκπαιδευτικούς και όλους τους άλλους που πρόσφεραν με οποιοδήποτε τρόπο στη διάδοση των ελληνικών γραμμάτων και που αντίκρισαν το έργο της διαπαιδαγώγησης ως λειτούργημα και ηθική υποχρέωσή τους. Στην ιερή μνήμη όλων αυτών των ακάματων υπηρετών της ελληνικής μας παιδείας στρέφουμε ευγνωμονούντες σήμερα τη σκέψη και κλίνουμε ευλαβικά το γόνυ.

Ιδιαίτερα τιμούμε τους «τρεις μεγίστους φωστήρες της τρισηλίου θεότητος». Οι τρεις Ιεράρχες έζησαν τον τρίτο και τέταρτο αιώνα μ.Χ. Και οι τρεις ήταν παιδιά πλούσιων οικογενειών ευγενικής καταγωγής. Σπούδασαν στα καλύτερα πανεπιστήμια της εποχής τους και κατέστησαν ξακουστοί σε όλη την Αυτοκρατορία για την εξαίρετη παιδεία τους. Εκεί όμως που οι τρεις Ιεράρχες, πραγματικά, διέπρεψαν ήταν στα πεδία της θεολογίας, της παιδείας και των ανθρωπιστικών επιστημών. Οι λόγοι τους είναι πραγματικά μνημεία θεολογικής και παιδαγωγικής οξυδέρκειας. Καταξιώνουν το ανθρώπινο πρόσωπο, συνδέοντάς το με τον Δημιουργό και δίνοντάς του αιώνια προοπτική.

Τι είναι όμως εκείνο που χαρακτηρίζει την παιδεία που μας παρέδωσαν;
Η παιδεία, λέει ο Μέγας Βασίλειος, πρέπει να εξυπηρετεί τον προορισμό του ανθρώπου. Η παιδεία που μορφώνει τον όλον άνθρωπο, που αντλεί το περιεχόμενό της, από τη βεβαιότητα της παρουσίας του Θεανθρώπου στη γη και από τη δυνατότητα του ανθρώπου να προσλάβει μέσα από την ελευθερία του τον Θεό και να γίνει δεκτικός της χάριτός του.

Κινείται και αναπτύσσεται μέσα σ’ αυτήν τη δυαδική σχέση ζωής που εξισορροπεί τις φυσικές δυνάμεις του ανθρώπου με το πνεύμα. Αυτό είναι το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ταυτότητας του ελληνορθόδοξου Ρωμιού. Οι Τρεις Ιεράρχες κατάφεραν τη σύζευξη του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας. Η παιδεία των Τριών Ιεραρχών δεν είναι, λοιπόν, απλά ανθρωπιστική, αλλά συνιστά υπέρβαση του ανθρωπισμού.

Χαρακτηριστικό γνώρισμα της παιδείας που μας κληροδότησαν είναι η καλλιέργεια του αυτοσυναισθήματος. Είναι η συνειδητοποίηση από τη μια μεριά της μικρότητας που πρέπει να αισθάνεται ο άνθρωπος λόγω της φυσικής φθοράς του και από την άλλη ως πεποίθηση ότι μπορεί να γίνει μέγας από πλευράς αγιότητας.

Η παιδεία μας, κατά τον Μέγα Βασίλειο, είναι «ανατροφή μετ’ ευλαβείας και μετάληψις αγιότητος». Ο δάσκαλος, λέει ο Χρυσόστομος, πρέπει να διαθέτει απέραντο σεβασμό για την προσωπικότητα του παιδιού και, όπως οι δάσκαλοι της κιθάρας, αφού πιάσουν τα δάχτυλα των μαθητών τους τα πλησιάζουν με ηρεμία στις χορδές και τα διδάσκουν να χτυπούν με προσοχή, το ίδιο ακριβώς πρέπει να κάνουν και οι παιδαγωγοί, σ’ όλες τις ηλικίες.

Η διδασκαλία στην τάξη, λέει ο Βασίλειος, πρέπει να γίνεται ευχάριστα, γιατί μόνο τότε η γνώση παραμένει μόνιμη. Κατά τον Γρηγόριο, το να επιχειρεί κανείς να εκπαιδεύει άλλους προτού ο ίδιος εκπαιδευτεί ικανοποιητικά είναι τολμηρό και ανόητο. Ή να μη διδάσκεις ή να διδάσκεις με το παράδειγμά σου, τονίζει. Διαφορετικά ό,τι κτίζεις με το δεξί, το γκρεμίζεις με το αριστερό. Το να φιλοσοφεί κανείς μόνο με τους λόγους, είναι χαρακτηριστικό του υποκριτή και όχι του δασκάλου.

Σε τελική ανάλυση η παιδεία των Τριών Ιεραρχών είναι ένα έργο ανόρθωσης του όλου ανθρώπου ως προσώπου.

Ο Μ. Βασίλειος υπήρξε κάτοχος όλων των επιστημών της εποχής του, όπως ομολογεί ο Έρασμος της Αναγέννησης και έτσι με τον τρόπο αυτό κουβαλούσε τον Ελληνισμό στη σάρκα του.

Ο Χρυσόστομος ήταν πράος και αγαθός. Όταν βρισκόταν όμως αντιμέτωπος με την υποκρισία και την αδικία δεν σιωπούσε. Έγραψε λοιπόν στην αυτοκράτειρα Ευδοξία: «Αν ο Θεός σου έδωσε βασιλικό σκήπτρο, σου το έδωσε για να απονέμει παντού δικαιοσύνη».

Οι Τρεις Ιεράρχες δεν υπήρξαν απλώς ποιμένες, δάσκαλοι ή καθοδηγητές. Πολέμησαν το ψεύδος, όχι από μίσος στους αιρετικούς, αλλά από αγάπη και πόθο για την αλήθεια. Έζησαν έντονα τα ανθρώπινα προβλήματα, αλλά ταυτόχρονα βίωσαν έντονα τον Θεό, γι’ αυτό χαρακτηρίζονται Οικουμενικοί Δάσκαλοι.

Οι Τρεις Ιεράρχες κράτησαν ό,τι ωφέλιμο υπήρχε στην ελληνική παιδεία, απορρίπτοντας οτιδήποτε ήταν επιβλαβές και επιζήμιο. «Όπως η μέλισσα πετάει από άνθος σε άνθος και συλλέγει ό,τι καλύτερο υπάρχει, έτσι και ο Χριστιανός θα χρησιμοποιήσει ό,τι ωφέλιμο υπάρχει στην Ελληνική Παιδεία», γράφει ο Μέγας Βασίλειος. Μέσα στον πλουραλισμό της παγκοσμιοποίησης, της ταχύτατης διάδοσης της γνώσης και των εμπειριών και της διακίνησης πληθυσμών ο λόγος αυτός του Μεγάλου Βασιλείου φαντάζει ιδιαίτερα επίκαιρος και ουσιαστικός.

Σήμερα επιβεβαιώνεται περισσότερο από κάθε άλλη φορά αυτό που είχε τονίσει ο Γρηγόριος ο Θεολόγος στον επιτάφιο λόγο του προς τον Μέγα Βασίλειο, ότι «η παιδεία είναι το πρώτον αγαθόν, από τα αγαθά τα οποία έχομεν». Μια θέση την οποία συμμερίζονται σήμερα όλοι οι φορείς τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Καθώς η Κύπρος και γενικότερα όλες οι χώρες που αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα προσπαθούν να ανακάμψουν, υπογραμμίζεται ο σημαντικότατος ρόλος που μπορεί να διαδραματίσει η εκπαίδευση. Οι ίδιοι φορείς τονίζουν, παράλληλα, ότι για να μπορέσει η εκπαίδευση να επιτελέσει αυτό τον ρόλο, απαιτούνται αλλαγές στα εκπαιδευτικά συστήματα, ώστε αυτά να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της σύγχρονης εποχής.

Για τον λόγο αυτό, η Κυβέρνηση συγκαταλέγει την εκπαίδευση ανάμεσα στις προτεραιότητές της και στοχεύει στην ποιοτική βελτίωσή της σε όλους τους τομείς. Σταθερές επιδιώξεις μας είναι η ανάπτυξη-επιμόρφωση και ποιοτική αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού της εκπαίδευσης, ο εκσυγχρονισμός των διοικητικών δομών του εκπαιδευτικού συστήματος και των σχολικών μονάδων, η αναβάθμιση του περιεχομένου και της αποτελεσματικότητας της εκπαίδευσης, η στήριξη και ενίσχυση του κάθε εκπαιδευομένου και η ενίσχυση/αναβάθμιση της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

Σε αυτή μας την προσπάθεια, φάροι φωτοδότες και αυθεντικά πρότυπα ζωής και παιδείας είναι οι Τρεις Ιεράρχες. Μέσα στη σύγχρονη κοινωνία του άκρατου καταναλωτισμού οι διδαχές τους συνιστούν πηγές αλήθειας, χαράς, αγάπης και ευτυχίας. Καλούμαστε να παραδειγματιστούμε από την πίστη τους, για να αντέξουμε στις αντιξοότητες της ζωής και να κοινωνήσουμε από την ανιδιοτέλειά τους για να απαλύνουμε τον πόνο των πασχόντων συνανθρώπων μας.

Όπως εύστοχα έχει λεχθεί, «η παιδεία για να είναι πετυχημένη πρέπει να μιλά στις ψυχές, να τις κάνει να χαίρονται, να ονειρεύονται, να δημιουργούν». Να είναι όπως προτείνουν οι Τρεις Ιεράρχες, «δρόμος απελευθέρωσης και όχι διαδικασία εξαναγκασμού και ανελευθερίας». Η ζωή, το έργο και το παράδειγμα του Μεγάλου Βασιλείου, του ιερού Χρυσοστόμου και του Γρηγορίου του Θεολόγου φωτίζουν με άπλετο φως αυτό τον δύσκολο δρόμο».