Υμνογραφία και ποίηση στις εικόνες της Παναγίας της εκκλησίας Φανερωμένης της Λευκωσίας

†Λυδίας Πρωτοπαπά
Εκκλησιαστική Επίτροπος Φανερωμένης

Μέγας συντελεστής της προόδου της Εκκλησίας Φανερωμένης είναι η αρχαία εικόνα της Παναγίας της άλλοτε γυναικείας Μονής της Παναγίας Φανερωμένης, την οποία οι διάφοροι Ιστοριογράφοι κατατάσσουν μεταξύ των θαυματουργών εικόνων της Κύπρου.

Ο Βυζαντινολόγος Αθανάσιος Παπαγεωργίου στο βιβλίου του Εικόνες της Κύπρου, Λευκωσία 1991, αναφέρεται στην εικόνα της Παναγίας Φανερωμένης ως εξής: «Η εικόνα ανήκει στον 14ον αιώνα και είναι Παλλάδιο της άλλοτε Μονής της Παναγίας Φανερωμένης στη Λευκωσία. Δυστυχώς η Παναγία που εικονίζεται στον τύπο της Οδηγήτριας, αλλά με τον Χριστό κατά μέτωπο, έχει επιζωγραφισθεί ίσως στα τέλη του 18ου αιώνα».

Μόνο οι έξι Υμνογράφοι που ύμνησαν την Θεοτόκο που είναι ζωγραφισμένοι στο πλατύ πλαίσιο δεξιά και αριστερά διατηρήθηκαν ανέπαφοι και μας δίδουν μια ιδέα για την τεχνοτροπία της εικόνας, όπως ήταν στις αρχές του 14ου αιώνα. Οι ποιητές αυτοί Ιωάννης Δαμασκηνός, Κοσμάς Μελωδός, Ιωσήφ, Θεοφάνης και δύο άλλοι αδιάγνωστοι, κρατούν ανοικτά ειλητάρια με αποσπάσματα από ύμνους τους, που αναφέρονται στην Θεοτόκο.

Τα χρώματα που χρησιμοποιούνται στις μορφές των υμνογράφων, πράσινο-μπλε, καφέ-κόκκινο και κόκκινο-ρόδινο και η πτυχολογία και ο τρόπος που αποδίδονται οι όγκοι, ιδίως στα πρόσωπα είναι παλαιολόγεια.
Επιγραφές – παρακλήσεις στη Θεοτόκο στο πλατύ πλαίσιο μεταξύ των υμνογράφων για λύση της ανομβρίας, φανερώνουν ότι η εικόνα έγινε σε περίοδο ανομβρίας.

Η παλαιά θαυματουργός εικόνα τύπου Οδηγήτριας γράφει άνω αριστερά του προσώπου της Παναγίας την λέξιν ΜΗΤΗΡ, δεξιά δε ΘΕΟΥ και ολίγον κάτω αριστερά την λέξιν Η ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗ επωνυμία η οποία της εδόθη όταν η εικόνα εχάθη και ανευρέθη. Άνωθεν του παιδίου αριστερά, η λέξη ΙΗΣΟΥΣ και δεξιά ΧΡΙΣΤΟΣ.

Επί του πλαισίου υπάρχουν  εικόνες Υμνωδών, οι οποίοι κρατούν στα χέρια τους ειλητάρια επί των ομοίων είναι γραμμένα διάφορα ρητά τα οποία συμπληρώνουμε δια να μπορούν να διαβαστούν ως εξής:

Προς τα αριστερά από άνω προς τα κάτω:

1. Κοσμάς ο Μελωδός <<Ούτος ο θεός, ώ παρόμοιος ουδείς>>
2. Άγιος Ιωσήφ  ο Υμνογράφος <<Φάνηθι άχραντε Δέσποινα Θείος συνεργός>>
3. Θεόδωρος ο Στουδίτης, του οποίου το ρητό δεν διακρίνεται.

Προς τα δεξιά από άνω προς τα κάτω:

1. Ιωάννης ο Δαμασκηνός << Έτεκεν απάτορα Υίον εν σαρκί>>
2. Ρωμανός ο Μελωδός << Χαίρε δοχείον σοι πρέπει χαίρειν μόνη>>
3. Θεοφάνης υμνογράφος του οποίου το ρητό δεν φαίνεται.

Από επιγραφάς στο πλαίσιο της εικόνας, από τας οποίας αι περισσότεραι έχουν φθαρεί και είναι δυσανάγνωστες, βγάλαμε το συμπέρασμα ότι πρόκειται διά δέηση προς την Παναγία ν\’ απαλλάξει την Κύπρο από την ανομβρίαν και τες δοκιμασίες.

Διαβάστε όλο το κείμενο εδώ…

Πρώτη δημοσίευση στην ιστοσελίδα 6 Νοεμβρίου 2012