Μητροπολίτης Πάφου: Η Κουμανταρία στη θρησκευτική παράδοση της Κύπρου
«Η Κουμανταρία στη θρησκευτική παράδοση της Κύπρου»
Διάλεξη στον χώρο της Παλιάς Ηλεκτρικής Πάφου στις 14.09.2016
Του Μητροπολίτη Πάφου Γεωργίου
Ευχαριστώ ιδιαίτερα την επιτροπή εκδηλώσεων «Μέρες Κουμανταρίας 2016» για την πρότασή τους να μιλήσω για τη θέση της Κουμανταρίας (εγώ το γενικεύω για τον οίνο) στη θρησκευτική παράδοση της Κύπρου. Το θεώρησα και πρόκληση να θυμηθώ τον Χημικό εαυτό μου, τα χρόνια των σπουδών αλλά και της ενασχόλησής μου ως Χημικού, το να ασχοληθώ με ένα θέμα, την οινοποιία, που κάποτε ήταν ένας από τους κύριους τομείς της μελέτης μου.
Μα και στη Θεολογία, την άλλη επιστήμη που σπούδασα, ο οίνος είχε πάλι κυρίαρχη θέση. Νιώθω λοιπόν να κινούμαι σε γνωστούς χώρους.
Η θρησκευτική παράδοση της Κύπρου, την οποία περιορίζω στα τελευταία δυο χιλιάδες χρόνια, είναι η χριστιανική της παράδοση. Και αυτή η παράδοση, κοινή στο θέμα αυτό, σ’ όλο τον Χριστιανικό κόσμο, έχει τις ρίζες της στην Αγία Γραφή, την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη. Θα αναφερθώ, λοιπόν, στο τι αναφέρεται στην Αγία Γραφή γύρω από το θέμα, δίνοντας έμφαση στην χρήση του οίνου, και ιδιαίτερα της κουμανταρίας στη Θεία Ευχαριστία.
Η Παλαιά Διαθήκη αποδίδει στον Νώε, μετά τον κατακλυσμό, την καλλιέργεια του αμπελιού και την παρασκευή κρασιού. Παρουσιάζοντάς τον, μάλιστα, να μένει έκπληκτος για τα αποτελέσματα του κρασιού, υπογραμμίζει τόσο τον ευεργετικό όσο και τον επικίνδυνο χαρακτήρα τού προϊόντος αυτού.
Ως προς το πρώτο του χαρακτηριστικό, τον ευεργετικό του χαρακτήρα, η Αγία Γραφή παρουσιάζει το κρασί ως τεκμήριο αφθονίας και θείας ευλογίας, που θα πιστοποιεί και τη μεσσιανική εποχή. Σ’ αυτή την εποχή της αφθονίας ο πιστός «πλυνεί εν οίνω την στολήν αυτού και εν αίματι σταφυλής την περιβολήν αυτού»(Γεν. 49,11). Θα πλένει, δηλαδή, μέσα στο κρασί τα ρούχα του, στο αίμα των σταφυλιών τη φορεσιά του. Ο σοφός Παροιμιαστής δίνοντας συμβουλές για χρηστό βίο και θεοφιλή συμπεριφορά δεν παραλείπει να υποσχεθεί και τις θείες ευλογίες. «Ίνα πέμπληται τα ταμιεία σου πλησμονής σίτω, οίνω δε οι ληνοί σου εκβλύζωσι». Για να γεμίζουν οι αποθήκες σου με περίσσευμα σιταριού και οι ληνοί σου να τρέχουν κρασί.
Το κρασί στην Παλαιά Διαθήκη είναι ένα πολύτιμο αγαθό που κάνει τη ζωή ευχάριστη. Ο Προοιμιακός ψαλμός λέει ξεκάθαρα:«Οίνος ευφραίνει καρδίαν ανθρώπου»(Ψαλμ.103,15). Το ίδιο υπαινίσσεται και η Σοφία Σειράχ η οποία θέλοντας να τονίσει την αξία της αντιμετώπισης με σοφό τρόπο των εγκοσμίων λέει: «Οίνος και μουσικά ευφραίνουσι καρδίαν, και υπέρ αμφότερα αγάπησις σοφίας»(Σοφ.Σειρ. 40,20). Ο οίνος και τα μουσικά όργανα του ευφραίνουν την καρδιά, πάνω και από τα δύο, όμως, βρίσκεται η σοφία την οποία καθένας πρέπει να επιδιώκει. Την αξία του κρασιού περιγράφει διαφορετικά και αλλού η Σοφία Σειράχ: «Εν κατασκευάσματι χρυσώ σμαράγδου, μέλος μουσικόν εφ’ ηδεί οίνω»(Σοφ.Σειρ. 32,6). Δηλαδή «Η μελωδία των μουσικών που συνοδεύει ένα εκλεκτό κρασί μοιάζει με σμαραγδένια σφραγιδόπετρα ένθετη σε μαλαματένιο δακτυλίδι». Ο ηδύς οίνος εδώ παρομοιάζεται προς μαλαματένιο δακτυλίδι.
Το κρασί κάνει τη ζωή ευχάριστη όταν χρησιμοποιείται με μέτρο. Αυτό το μέτρο αποτελεί μέρος της ισορροπίας του ανθρώπου και τα σοφιολογικά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης δεν παύουν να το συνιστούν αδιάκοπα. Το αξίωμα «έπισον ζωής οίνος ανθρώπω, εάν πίνης αυτόν μέτρω»(Σοφ.Σειρ.31,27), δηλαδή «είναι πηγή ζωής για τον άνθρωπο το κρασί, όταν το πίνει με μέτρο» φαίνεται να είναι διαχρονικό.
Στις ποιμαντικές του επιστολές ο Απόστολος Παύλος δίνει πολλές συμβουλές για εγκράτεια ως προς το θέμα της κατανάλωσης του κρασιού. Εκθέτοντας τα χαρακτηριστικά, που πρέπει να κοσμούν τον επίσκοπο σημειώνει: « Μη πάροινον είναι»(να μην είναι μέθυσος δηλαδή) (Α΄Τιμ.3,3). Και οι διάκονοι επιλέγονται από τους «μη οίνω πολλώ προσέχοντας»(δεν πρέπει δηλαδή να είναι έκδοτοι στο πολύ κρασί)(Α΄Τιμ.3,8). Γράφοντας προς τον Τίτο, στην Κρήτη, λέει πάλι για τις ηλικιωμένες γυναίκες: «πρεσβύτιδας μη οίνω πολλώ (είναι) δεδουλωμένας»(Τιτ.2,3).
Η χρήση του κρασιού, εν τούτοις, συνιστάται από τον Απόστολο Παύλο, όταν γίνεται με φρόνηση. Στον Τιμόθεο π.χ. γράφει: «Μηκέτι υδροπότει, αλλ’ οίνω ολίγω χρω διά τον στόμαχόν σου και τας πυκνάς σου ασθενείας»(Α΄Τιμ.5,23). Του συνιστά, δηλαδή, να μην πίνει πλέον μόνο νερό, αλλά να κάνει χρήση λίγου κρασιού για το στομάχι και τις συχνές του ασθένειες. Και σήμερα, νομίζω, οι γιατροί συμβουλεύουν τη λήψη ενός ή δύο ποτηριών κρασιού για την καρδία.
Ο ίδιος ο Χριστός έκανε στην καθημερινή του ζωή χρήση του κρασιού, δίνοντας μάλιστα πολλές φορές και αφορμή στους κακεντρεχείς να τον κατηγορούν ότι είναι «άνθρωπος φάγος και οινοπότης»(Ματθ. 11,19).
Ο άνθρωπος που ξεφεύγει από το μέτρο στη χρήση του κρασιού είναι, κατά την Αγία Γραφή, εκτεθειμένος σε πολλούς κινδύνους. Οι προφήτες ελέγχουν αυστηρά τους ηγέτες που αρέσκονται να πίνουν υπέρ το δέον, γιατί λησμονούν τον Θεό και τις πραγματικές τους ευθύνες απέναντι σ’ ένα λαό, που πολλοί τον εκμεταλλεύονται και τον παρασύρουν στο κακό. Ο Ωσηέ αναφέρει: «Ήρξαντο οι άρχοντες θυμούσθαι(να μεθούν) εξ οίνου»(Ωσ.7,5). Παρόμοιες εκφράσεις και άλλες περιγραφές βρίσκουμε στον Αμώς και, κυρίως, στον Ησαΐα.
Άλλα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης στρέφουν πιο πολύ την προσοχή τους στις προσωπικές συνέπειες αυτών των υπερβολών: Ο μέθυσος είναι καταδικασμένος στη φτώχεια, στη βία, στην ασωτεία, στην κακολογία. Ο Απόστολος Παύλος υπογραμμίζει ότι η μέθη οδηγεί στην ασωτεία και βλάπτει την πνευματική ζωή του Χριστιανού: «Μη μεθύσκεσθε οίνω, εν ω εστίν ασωτεία»(Εφ.5,18).
Γενικά, κατά την Αγία Γραφή, στην καθημερινότητα και σε ένα μετρημένο, εγκρατή, άνθρωπο, το κρασί συμβολίζει κάθε τι το ευχάριστο που μπορεί να έχει η ζωή. Έτσι η φιλία παρουσιάζεται να έχει τα χαρακτηριστικά του κρασιού. Όσο παλαιώνει, τόσο γίνεται καλύτερη και ισχυρότερη. Το κρασί, ως γνωστό, με την προσεγμένη παλαίωση αποκτά καλύτερο άρωμα και καλύτερη γεύση λόγω των εστέρων και άλλων αρωματικών ενώσεων που σχηματίζονται. Γι’ αυτό και η Παλαιά Διαθήκη λέει: «Οίνος νέος, φίλος νέος˙ εάν παλαιωθή μετ’ ευφροσύνης πίεσαι αυτόν»(Σοφ.Σειρ. 9,10).
Η πόση του κρασιού παρομοιάζεται και με την ικανοποίηση που νιώθει κάποιος όταν επιτυγχάνει έναν του στόχο, όπως π.χ. μιαν πολεμική νίκη, ή όταν επιστρέφει από την αιχμαλωσία. Έτσι αφού προφητικά μιλά ο προφήτης Ζαχαρίας για την απελευθέρωση του Ισραήλ, λέει: «Και έσονται ως μαχηταί του Εφραΐμ και χαρήσεται η καρδία αυτών ως εν οίνω»(Ζαχ.10,7). Δηλαδή «Τότε οι άνδρες του Εφραΐμ θα’ναι ισχυροί σαν ήρωες, χαρούμενοι σαν να’χουν πιει κρασί».
Το κρασί, όμως, χρησιμοποιείται με παιδαγωγικό τρόπο από την Αγία Γραφή για να φέρει στη μνήμη των Εβραίων και τη νοσηρή μέθη των ειδωλολατρικών λαών. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του προφήτη Ιερεμία : «Ποτήριον χρυσούν Βαβυλών εν χειρί Κυρίου, μεθύσκον πάσαν την γην˙ από του οίνου αυτής επίοσαν έθνη, διά τούτο εσαλεύθησαν»(Ιερ.26,7). Δηλαδή «Χρυσό ποτήρι στο χέρι του Κυρίου ήταν η Βαβυλώνα που μεθούσε όλη την οικουμένη. Από το κρασί της έπιναν τα έθνη και παραφρονούσαν».
Στον Ιουδαϊσμό, σε αντίδραση προς την κακή χρήση του κρασιού από τους ειδωλολάτρες, είχε δημιουργηθεί και μια τάση αποφυγής του. Οι ιερείς π.χ. ήσαν υποχρεωμένοι να μην πίνουν κρασί κατά την άσκηση των καθηκόντων τους γιατί αυτά απαιτούσαν πλήρη αυτοκυριαρχία, κυρίως κατά το διδακτικό τους έργο και κατά την απονομή της δικαιοσύνης. Η αποχή από το κρασί ήταν, για μερικούς, και μια ανάμνηση των χρόνων της περιπλάνησης στην έρημο, περίοδο που ο Ισραήλ εστερείτο το κρασί και έπρεπε να πλησιάζει τον Θεό με μια ζωή αυστηρή.
Μια άλλη ομάδα ανθρώπων στον Ιουδαϊσμό, οι Ναζιραίοι, ζώντας ασκητική ζωή, έθεταν σαν στόχο στη ζωή τους την αποχή από κάθε προϊόν του αμπελιού σαν σημείο αφιέρωσης στον Θεό. Έτσι ο Σαμψών, όπως περιγράφει το βιβλίο των Κριτών, πριν ακόμα γεννηθεί, καθιερώθηκε, κατά το θέλημα του Θεού, το οποίο διαβιβάστηκε με άγγελο, ως Ναζιραίος. Το ίδιο και ο Σαμουήλ. Η μητέρα του, στείρα για χρόνια, προσευχόταν στον Θεό να της χαρίσει τέκνο και υποσχόταν να το αφιερώσει ως Ναζιραίον: «Εάν επιβλέπων επιβλέψης επί την ταπείνωσιν της δούλης σου και μνησθής μου…… δώσω αυτόν ενώπιόν σου δοτόν έως ημέρας θανάτου αυτού, και οίνον και μέθυσμα ου πίεται»(Α΄Βασ. 1,11). Και για τον Ιωάννη τον Πρόδρομο λέχθηκε προς τον πατέρα του, τον Ζαχαρία, από τον αρχάγγελο Γαβριήλ: «Έσται μέγας ενώπιον του Κυρίου και οίνον και σίκερα ου μη πίη…»(Λουκ.1,15).
Μετά την αιχμαλωσία στη Βαβυλώνα, οι Ιουδαίοι πιστοί εκαλούντο πολλές φορές να απαρνηθούν το κρασί για να αποφύγουν με τον τρόπο αυτό κάθε κίνδυνο συμβιβασμού με την ειδωλολατρία. Μερικοί Χριστιανοί αργότερα εμιμούντο τις τάσεις αυτές του Ιουδαϊσμού. Ο Απόστολος Παύλος, όμως, υπενθυμίζει ότι ο ασκητισμός αυτός πρέπει να ρυθμίζεται με βάση τη σύνεση και την αγάπη προς τον πλησίον. Γράφει προς τους Ρωμαίους: «Καλόν το μη φαγείν κρέα, μηδέ πιείν οίνον, μηδέ εν ω ο αδελφός σου προσκόπτει, ή σκανδαλίζεται, ή ασθενεί»(Ρωμ.14,21). Δηλαδή «(παρά την ελευθερία που έχουμε να φάμε και να πιούμε καθετί), καλόν και προτιμότερο είναι να μη φάγεις κρέατα και να μην πιεις κρασί και να μην κάμεις καμιάν πράξη, εξ αιτίας της οποίας σκοντάπτει, ή σκανδαλίζεται, ή καταβάλλεται ο αδελφός σου».
Χρήση του οίνου στην λατρεία.
Πέραν από την καθημερινή ιδιωτική χρήση του κρασιού από τους Εβραίους, αλλά και τους άλλους περίοικους προς αυτούς λαούς, συναντούμε πολύ νωρίς τη χρήση του και στη λατρεία. Στην προ των Εβραίων εποχή, ο Μελχισεδέκ, βασιλιάς της Σαλήμ, δηλαδή της Ιερουσαλήμ, υποδεχόμενος τον Αβραάμ «εξήνεγκεν άρτον και οίνον». Πρόσφερε δηλαδή ψωμί και κρασί. Το «εξήνεγκεν», το πρόσφερε, δηλαδή, έχει την έννοια της προσφοράς στον Θεό, γιατί αμέσως το βιβλίο της Γενέσεως προσθέτει «ην γαρ ιερεύς του Θεού του Υψίστου». Οι Εβραίοι ξεκινούν από τον Ιακώβ, τον εγγονό του Αβραάμ. Ο Μελχισεδέκ, επομένως, δεν ανήκει στους Εβραίους. Ανήκει σε άλλα σημιτικά φύλα. Η χρήση, επομένως, του κρασιού στη λατρεία συναντάται και πέραν του Εβραϊκού λαού.
Στη λατρευτική ζωή των Εβραίων είναι συχνή η χρήση του κρασιού. Ήδη στο αρχαίο θυσιαστήριο της Σηλώμ, φέρνουν προσφορές οίνου, με τον οποίο γίνονται οι προβλεπόμενες από τον Νόμο σπονδές κατά τις θυσίες. Περιγράφοντας την αφιέρωση στον Θεό του Σαμουήλ από τους γονείς του, την Άννα και τον Ελκανά, το βιβλίο Α΄ Βασιλειών λέει: «Και ανέβη(Άννα) μετ’αυτού(του Ελκανά) εν Σηλώμ, εν μόσχω τριετίζοντι και άρτοις και οιφί σεμιδάλεως και νέβελ οίνου και εισήλθεν εις οίκον Κυρίου εν Σηλώμ…»(Α΄Βασ.1,24). Γίνεται δηλαδή σαφής αναφορά σε συγκεκριμένη ποσότητα οίνου. Στο βιβλίο της Εξόδου δίνει εντολές ο Μωυσής πώς θα γίνονται οι καθημερινές θυσίες: «…Μαζί με τον αμνό θα προσφέρετε ένα δέκατο του εφά λεπτό αλεύρι, ανακατεμένο με ένα τέταρτο του χιν λάδι ελιάς και μια σπονδή από ένα τέταρτο του χιν κρασί»»(Εξ.29,40). Και ο Ωσηέ περιγράφοντας την ανεπιθύμητη κατάσταση της αιχμαλωσίας λέει: «Δεν θα μπορούν να προσφέρουν πια στην Κύριο σπονδές κρασιού, ούτε θα είναι ευχάριστες σ’αυτόν οι θυσίες τους»(Ωσ.9,4).
Στον Ισραηλιτικό λαό, όπως και σήμερα στους Χριστιανούς, υπήρχε η αντίληψη πως ό,τι προέρχεται από τον Θεό μπορεί και πρέπει να προσφέρεται σ’ Αυτόν. Γι’ αυτό και το κρασί είχε τη θέση του στις θυσίες.
Στον Θεό προσφέρονται, επίσης, κατά τον Μωσαϊκό Νόμο, και οι απαρχές, τα πρώτα δηλαδή προϊόντα(τα πρωτογεννήματα) κάθε είδους: Τα πρώτα στάχυα, τα πρώτα σταφύλια, τα πρώτα μήλα κλπ. Αυτές οι απαρχές, κατά το βιβλίο των Αριθμών, ανήκαν στους Λευίτες. Το κρασί θεωρείται στην Παλαιά Διαθήκη ότι αποτελεί μέρος των απαρχών. Η πρώτη παραγωγή απ’ αυτό, κάθε χρονιά, προσφέρεται στον Θεό με προορισμό τους λευίτες. Στο Δευτερονόμιο διαβάζουμε: «Και τας απαρχάς του σίτου σου και του οίνου σου και του ελαίου σου…δώσεις αυτώ(τω ιερεί)»(Δευτ.18,4). Και το βιβλίο των Αριθμών παρουσιάζει τον Θεό να απευθύνεται στον Ααρών και να του λέγει: «Πάσα απαρχή ελαίου και πάσα απαρχή οίνου και σίτου…όσα αν δώτε τω Κυρίω, σοι δέδωκα αυτά»(Αρ.18,12).
Το έθιμο των απαρχών διατηρείται και σήμερα στον Χριστιανικό χώρο. Πιο διαδεδομένη παραμένει η προσφορά σταφυλιών την 6η Αυγούστου. Οι ποικιλίες που είχαμε στον τόπο μας προηγουμένως, τότε ωρίμαζαν, δηλαδή αρχές Αυγούστου, και τα πρώτα σταφύλια, προσκομίζονται, ακόμα και σήμερα, στην εκκλησία όπου, μετά την ανάγνωση σχετικής ευχής, διαμοιράζονται στους πιστούς. Συνηθισμένη είναι και η προσφορά του πρώτου ελαιολάδου για τα καντήλια του ναού. Στα αρχαία ευχολόγια της Εκκλησίας υπάρχουν ευχές για όλα τα πρωτογεννήματα.
Ποιος όμως είναι, από θρησκευτική άποψη, ο συμβολισμός του κρασιού; Σε όλες τις περιπτώσεις ο συμβολισμός αυτός τοποθετείται σε εσχατολογικά πλαίσια. Σε κάτι δηλαδή που θα αναφανεί σε βάθος χρόνου, στη συντέλεια των αιώνων. Στην Παλαιά Διαθήκη ο Θεός για να αναγγείλει τις μεγάλες τιμωρίες που αναμένουν τον λαό του, λόγω της αποστασίας από τον νόμο του, μιλά για τη στέρηση του κρασιού. Ο Αμώς λέει: «Ακούσατε λόγον Κυρίου…..ανθ’ων κατεκονδυλίζετε(κατεπιέζατε) πτωχούς και δώρα εκλεκτά εδέξασθε παρ’ αυτών, οίκους ξεστούς ωκοδομήσατε και ου μη κατοικήσετε εν αυτοίς, αμπελώνας επιθυμητούς εφυτεύσατε και ου μη πίητε τον οίνον αυτών»(Αμ.5,11). Εξαγγέλλεται, δηλαδή, σ’αυτούς ως τιμωρία το ότι θα φυτεύσουν αμπέλια, δεν θα πιουν, όμως, το κρασί τους. Και στον Μιχαία η ίδια προειδοποίηση απαντάται: «Θα σπέρνετε, μα δεν θα θερίζετε. Λάδι θα κάνετε, μα δεν θα το χρησιμοποιείτε˙σταφύλια θα πατάτε μα δεν θα πίνετε κρασί»(Μιχ.6,15). Με τα ίδια λόγια προειδοποιεί ο Σοφονίας: «Καταφυτεύσουσιν αμπελώνας και ου μη πίωσι τον οίνον αυτών»(Σοφ.1,13).
Το μόνο κρασί που θα πιει ο αποστάτης άνθρωπος είναι ο οίνος της θείας οργής, το ποτήρι της μέθης. Ο Ησαΐας προειδοποιεί: «Εξεγείρου(ξύπνα), εξεγείρου, ανάστηθι Ιερουσαλήμ η πιούσα εκ χειρός Κυρίου το ποτήριον του θυμού αυτού..»(Ησ.51,17) Το ίδιο και ο Ευαγγελιστής Ιωάννης στην Αποκάλυψη λέγει: «…Και έβαλεν ο άγγελος το δρέπανον αυτού εις την γην και ετρύγησε την άμπελον της γης και έβαλεν εις την ληνόν την μεγάλην τον θυμόν του Θεού»(Απ.14,19).
Αντίθετα, μέσα πάλιν από τον θρησκευτικό συμβολισμό του κρασιού, η ευτυχία που υπόσχεται ο Θεός στους πιστούς του εκφράζεται συχνά με την εικόνα μιας μεγάλης αφθονίας οίνου. Παραθέτω τρία από τα πολλά χωρία των προρρήσεων παραμυθίας των προφητών: Ο προφήτης Αμώς: «Και επιστρέψω την αιχμαλωσίαν του λαού μου Ισραήλ….και φυτεύσουσιν αμπελώνας και πίονται τον οίνον αυτών»(Αμ.9,14). Ο Ιερεμίας: «….Και ήξουσιν επ’αγαθά Κυρίου, επί γην σίτου και οίνου και καρπών….»(Ιερ.38,12). Και ο Ησαΐας: «Και ποιήσει Κύριος σαβαώθ πάσι τοις έθνεσιν επί το όρος τούτο, πίονται ευφροσύνην, πίονται οίνον»(Ησ.25,6).
Στην Καινή Διαθήκη ο «καινός οίνος», το καινούργιο κρασί είναι το σύμβολο των μεσσιανικών χρόνων, των χρόνων δηλαδή της εμφάνισης στη γη του Μεσσία. Ο Χριστός διακηρύσσει πράγματι ότι η νέα Διαθήκη, που εγκαινιάζεται στο πρόσωπό του, είναι σαν ένα καινούργιο κρασί που κάνει τους παλιούς ασκούς να διαρραγούν. Το νέο κρασί, στο οποίο συνεχίζεται ακόμα η ζύμωση, δημιουργεί διοξείδιο του άνθρακα, που με τον όγκο του, εξασκεί πιέσεις στα τοιχώματα των ασκών, που αν είναι παλιοί θα διαρραγούν. «Ουδείς βάλλει οίνον νέον εις ασκούς παλαιούς˙ ει δε μη, ρήσσει ο οίνος ο νέος τους ασκούς και ο οίνος εκχείται και οι ασκοί απολούνται˙ αλλά οίνον νέον εις ασκούς καινούς βλητέον»(Μαρκ.2,22). Η παραβολή ήταν προφανής: Οι Φαρισαίοι και οι οπαδοί τους ήσαν τα παλιά ασκιά που δεν μπορούσαν να αντέξουν στη νέα διδασκαλία του Χριστού. Αυτή θα την παραλάμβαναν οι μαθητές του, νέοι και υγιείς κατά την ψυχή και την καρδία.
Παρόμοιο είναι το νόημα της διήγησης του Ιωάννη για το θαύμα της Κανά: Το κρασί του γάμου, το καλό κρασί που είχε φυλαχτεί «έως άρτι», είναι το δώρο της αγάπης του Χριστού, το δείγμα της χαράς που φέρνει ο ερχομός του Μεσσία.
Τέλος στους Ευαγγελιστές, μετά την παράδοση των φρικτών μυστηρίων, κατά τον Μυστικό Δείπνο, γίνεται αναφορά για «οίνον καινόν» που παραπέμπει στο εσχατολικό δείπνο που έχει ετοιμάσει ο Χριστός για τους πιστούς του στη βασιλεία του Πατέρα του: «Λέγω δε υμίν ότι ου μη πίω απ’άρτι εκ τούτου του γεννήματος της αμπέλου έως της ημέρας εκείνης, όταν αυτό πίνω μεθ’υμών καινόν εν τη βασιλεία του πατρός μου»(Ματθ.26,29). Τότε, ασφαλώς, θα είναι και το τέλος των Μεσσιανικών χρόνων.
Στον Χριστιανισμό η αναφορά στον οίνο δεν έχει χαρακτήρα μόνο, ή καθαρά, συμβολικό. Έχει κυρίως μυστηριακό χαρακτήρα. Τελώντας τον Μυστικό Δείπνο ο Χριστός πήρε το ποτήριο με το κρασί, το ευλόγησε και το έδωσε στους μαθητές του για να πιούν, λέγοντας ότι αυτό είναι το Αίμα Του. Η ίδια περιγραφή συναντάται, με μικρές μόνο παραλλαγές, σ’ όλους τους Ευαγγελιστές. Ο Λουκάς λέγει: «Τούτο το ποτήριον η καινή διαθήκη εν τω αίματί μου, το υπέρ υμών εκχυνόμενον»(Λουκ.22,20). Και ο Μάρκος: «Τούτο εστί το αίμα μου το της καινής διαθήκης,το περί πολλών εκχυνόμενον»(Μαρκ.14,24). Ο Χριστός έδωσε και την εντολήν: «Τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν»(Λουκ.22,19). Πριν, λοιπόν, ο Χριστιανός πιει τον «καινόν οίνον» στη βασιλεία του Πατρός, θα πίνει σ’όλη του τη ζωή τον οίνο που θα έχει μεταβληθεί στο «εκχυνόμενο» αίμα του Κυρίου. Ο Απόστολος Παύλος «παραδίδοντας» εκείνο το οποίο παρέλαβε από τον Κύριο, αναφορικά με την τέλεση του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας, σημειώνει: «Οσάκις αν εσθίητε τον άρτον τούτον και το ποτήριον τούτο πίνητε, τον θάνατον του Κυρίου καταγγέλετε, άχρις ου αν έλθη»(Α΄Κορ.11,26). Έτσι η χρήση του οίνου είναι για τον πιστό και μια ευκαιρία, μέσα από το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, να φέρνει στη μνήμη του τη θυσία του Χριστού που είναι η πηγή της σωτηρίας και της αιώνιας χαράς.
Ο οίνος(η κουμανταρία) στη Θεία Ευχαριστία.
Από την αρχαιότητα, ιδιαίτερα στον σημιτικό κόσμο, ο άνθρωπος απέδιδε ιερή αξία στην τροφή, που εξασφάλιζε τη ζωή, συντηρώντας και αυξάνοντας το σώμα και τα διάφορα όργανα του ανθρώπου, και η οποία οφειλόταν στη γενναιοδωρία του Θεού. Το ψωμί, το νερό, το κρασί, οι καρποί κλπ, είναι αγαθά για τα οποία δοξάζουμε τον παροχέα Θεό. Στα κοινά γεύματα, ή δείπνα, δημιουργούνται ισχυροί φιλικοί δεσμοί ανάμεσα στους συνδαιτυμόνες αλλά και ανάμεσα σ’αυτούς και στον Θεό. (Παρενθετικά αναφέρω ότι για αποφυγή αυτών των δεσμών, ο Μωυσής απαγόρευσε το χοιρινό κρέας στους Εβραίους, για να μην έρχονται αυτοί σε επαφή με τους περίοικους ειδωλολατρικούς λαούς, οι οποίοι είχαν το χοιρινό ως κύρια τους τροφή, και να επηρεάζονται με τον τρόπο αυτό από την ειδωλολατρική θρησκεία τους).
Ο Μυστικός Δείπνος, που τέλεσε ο Χριστός λίγο πριν από το πάθος του, μοιάζει σαν την έσχατη προετοιμασία του δείπνου που υποσχέθηκε ο Χριστός, κατά το οποίο θα γευτεί, μαζί με τους μαθητές του, το καινούργιο(καινό) κρασί στη βασιλεία τού πατέρα του. Σ’ αυτό το τελευταίο δείπνο δίνει ο Χριστός στο ψωμί και στο κρασί τη σημασία της νέας πραγματικότητας, του Σώματος και του Αίματός του. Ο Χριστός προΐσταται σ’ ένα γεύμα όπου οι τελετουργικές ευλογίες αποδίδουν στις τροφές την αξία μιας άλλης τάξεως. Δεν μιλά, ούτε δρα παραβολικά, ώστε κάποια συγκεκριμένα αντικείμενα(ψωμί και κρασί) να βοηθούν στην κατανόηση μιας αφηρημένης πραγματικότητας. Είναι μια πραγματική μεταβολή του ψωμιού σε Σώμα και του κρασιού σε Αίμα Του.
Το γεγονός ότι το ψωμί και το κρασί είναι χωριστά στο τραπέζι του Μυστικού Δείπνου δείχνει τον βίαιο χωρισμό του σώματος και του αίματος. Ο Χριστός αναγγέλλει τον επερχόμενο θάνατό του και τον παρουσιάζει σαν μια θυσία, παρόμοια με τη θυσία των θυμάτων που με το αίμα τους σφραγίστηκε η πρώτη διαθήκη στο Σινά.
Οι αρχαίοι λαοί, μαζί και ο Ισραηλιτικός, συνήθιζαν να αντιλαμβάνονται τους καρπούς μιας θυσίας τρώγοντας το σφάγιο. Έτσι ενωνόταν κανείς με την προσφορά και με τον Θεό που τη δεχόταν. Ο Απόστολος Παύλος γράφοντας στους Κορινθίους επιτιμά όσους μετείχαν στα δείπνα των ειδωλολατρών τρώγοντας ειδωλόθυτα και τους ρωτά: «Ουχί οι εσθίοντες τας θυσίας κοινωνοί του θυσιαστηρίου εισί;»(Α΄Κορ.10,19). Δίνοντας, λοιπόν, εντολή ο Χριστός στους πιστούς να τρώγουν το σώμα του και να πίνουν το αίμα του, τους οδηγεί στη μετοχή της θυσίας του, κάνοντας δική τους τη δική του προσφορά αγάπης και λαμβάνοντας τη χάρη που απορρέει από αυτή.
Γιατί, όμως, χρησιμοποιεί τον οίνο(και εμείς την κουμανταρία) γι’αυτό τον σκοπό ο Χριστός; Θα μπορούσε με την ευλογία του, ως παντοδύναμος, να μετατρέψει οποιοδήποτε υγρό σε αίμα του. Οι λόγοι πολλοί:
α) Για να μπορούν οι πιστοί να επαναλαμβάνουν αυτό το γεγονός παντού και πάντοτε, («τούτο ποιείτε εις την εμήν ανάμνησιν» ήταν η προτροπή του Χριστού), ο Χριστός επέλεξε είδη πολύ συνηθισμένα για να τα κάμει σώμα και αίμα του. Το ψωμί είναι απαραίτητο και βασικό συστατικό της διατροφής του ανθρώπου παντού. Το κρασί ήταν και είναι διαδομένο σ’όλες τις χώρες της Μέσης Ανατολής και όχι μόνον.
β) Προσφέροντας στον Θεό κάποια αγαθά από τα δικά του(«Τα σα εκ των σων», λέμε απευθυνόμενοι προς αυτόν) πρέπει να δείχνουμε και τη συνειδητή συμμετοχή μας σ’αυτή την προσφορά. Δεν προσφέρουμε απλά προϊόντα της γης, π.χ. σταφύλι ή σιτάρι, αλλά μεταποιημένα προϊόντα και μάλιστα τέτοια που να δείχνουν, σε κάθε στάδιο της παρασκευής τους, τη φροντίδα και επαγρύπνηση του ανθρώπου. Το να μετατραπεί το σιτάρι σε αλεύρι, και τούτο σε ψωμί, θέλει τη φροντίδα του ανθρώπου. Το ίδιο και το γλεύκος θέλει φροντίδα, και μάλιστα πολύ μεγάλη, για να ζυμωθεί και να γίνει κρασί. Φροντίδα για τη θερμοκρασία της ζύμωσης, τους ζυμομύκητες, τη μη εκτροπή της ζύμωσης προς παραγωγή άλλων προϊόντων, προστασία από τον αέρα για να μη οξειδωθεί η αλκοόλη σε οξικό οξύ, φροντίδα για την ωρίμανση σε δρύινα βαρέλια για να αποκτηθεί το άρωμα κλπ. Με το κρασί, λοιπόν, ο άνθρωπος προσφέρει στον Θεό ένα μεταποιημένο προϊόν που έτυχε της δικής του ιδιαίτερης φροντίδας. Και ήταν ένας σοβαρός λόγος για την επιλογή του από τον Χριστό για το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας.
γ) Το χρώμα του κόκκινου κρασιού, που κυρίως αυτό χρησιμοποιείται, παραπέμπει στο χρώμα του αίματος. Το «αίμα της σταφυλής» όπως παρουσιάζεται στην Αγία Γραφή μπορεί να σημαίνει και το κρασί όχι μόνο το χρώμα του γλεύκους.
δ) Στην Κύπρο χρησιμοποιείται, από τα πολλά είδη κρασιού που παράγουμε, η κουμανταρία κατά την τέλεση της Θείας Ευχαριστίας. Και αλλού βέβαια συνηθίζεται ο γλυκύς ερυθρός οίνος. Η μετάληψη του Αίματος του Χριστού είναι και πρόγευση της χαράς, της ευδαιμονίας και της ευχαρίστησης της Βασιλείας των Ουρανών. Στη Βασιλεία των Ουρανών επικρατεί «η ανέκφραστος ηδονή των καθορώντων του Θεού το κάλλος το άρρητον». Εκεί υπάρχει «ήχος καθαρός εορταζόντων» κατά την υμνολογία μας. Η κουμανταρία, λοιπόν, που είναι γλυκύς και αρωματικός οίνος, με πολλές αρωματικές ύλες που προέρχονται από τα σταφύλια, λόγω της σύστασης του εδάφους, ή δημιουργούνται κατά την παλαίωσή της, είναι το πιο κατάλληλο είδος κρασιού που παραπέμπει σ’ αυτή την πρόγευση των μελλόντων αγαθών.
ε) Η υψηλή περιεκτικότητα της κουμανταρίας σε οινόπνευμα(15%) δεν επιτρέπει τη ζύμωση του υπολειπόμενου σακχάρου.(Στην περιεκτικότητα αυτή του οινοπνεύματος οι ζυμομύκητες αναστέλλουν την εργασία τους). Η υψηλή περιεκτικότητα σε σάκχαρα, σε συνδυασμό με την περιεκτικότητα σε οινόπνευμα, προστατεύουν την κουμανταρία και από την οξείδωση. Για την Θεία Κοινωνία, επομένως, που πολλές φορέα φυλάσσεται για μέρες(για την μετάληψη ασθενών ή νεοβαπτιζομένων) είναι ιδανικός τύπος κρασιού η κουμανταρία για μη αλλοίωσή της.
Η χρήση της κουμανταρίας στην τέλεση του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας είχε σαν αποτέλεσμα την προσέγγισή της από τους πιστούς με κάποιο ιερό δέος. Και όταν την γεύονται σε κοινά γεύματα, η προσέγγισή τους είναι διαφορετική από την προσέγγιση οποιουδήποτε άλλου κρασιού. Γι’ αυτό και την χρησιμοποιούν και σε άλλες θρησκευτικές τελετές, όπως π.χ. στο κοινό ποτήριο των νεονύμφων στην ακολουθία του στεφανώματος, καθώς και στην πλύση των οστών κατά την εκταφή των νεκρών.
Όταν επισκεπτόμαστε ξένες Εκκλησίες, το δώρο που παίρνουμε-πολλές φορές μάς το ζητούν-είναι κυπριακή κουμανταρία. Και νιώθουμε περήφανοι γιατί ο εκλεκτός αυτός οίνος, που υμνήθηκε από ποιητές και αγαπήθηκε από βασιλείς και αυτοκράτορες, χρησιμοποιείται από μας για την τέλεση του μυστηρίου των μυστηρίων, της Θείας Ευχαριστίας. Αισθανόμαστε και μιαν εγκαύχηση γιατί ο τόπος μας, ευνοημένος και ευλογημένος από τον Θεό, έχει τέτοια συστατικά στη γη του, που δίνει αυτό το μοναδικό προϊόν.
Υποχρέωσή μας δεν είναι μόνον η προώθηση του προϊόντος και η ενθάρρυνση στους παραγωγούς να συνεχίσουν την εργασία τους. Ύψιστη υποχρέωσή μας είναι η προστασία και υπεράσπιση της γης μας που κινδυνεύει σήμερα τον έσχατο των κινδύνων, τον κίνδυνο του εκτουρκισμού. Για να μπορέσουμε, μένοντας στη γη μας, να συνεχίσουμε, μαζί με τα άλλα έργα μας, και την παραγωγή της κουμανταρίας, του οινοπνευματώδους αυτού ευφραντικού, όπως την παραλάβαμε από τους προγόνους μας, τόσο για τη δόξα του Θεού, όσο και για την ευχαρίστηση των ανθρώπων.
Ευχαριστώντας και πάλι τους υπευθύνους αυτών των εκδηλώσεων για την ευκαιρία που μου έδωσαν, εύχομαι όπως ο Θεός ευλογεί τα έργα μας και μας βοηθήσει να κρατηθούμε στον τόπο μας, που από την αυγή της ιστορίας του ήταν Ελληνικός και εδώ και δυο χιλιάδες χρόνια Χριστιανικός.
