Καταληκτήρια ὁμιλία ἀπὸ τὸν Πρόεδρο τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς Λατρείας Μητροπολίτη Μόρφου κ. Νεόφυτο

ΙΕΡΑ ΣΥΝΟΔΟΣ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΥΠΡΟΥ ΣΥΝΟΔΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΕΠΙ ΤΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ

Α΄ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ (30 – 31 ΜΑΪΟΥ 2014)

ΚΑΤΑΛΗΚΤΗΡΙΑ ΟΜΙΛΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΡΟΕΔΡΟ
ΤΗΣ ΣΥΝΟΔΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΕΠΙ ΤΗΣ ΛΑΤΡΕΙΑΣ
ΠΑΝΙΕΡΩΤΑΤΟ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΜΟΡΦΟΥ Κ. ΝΕΟΦΥΤΟ

Χάριτι Θεοῦ, πατέρες καὶ ἀδελφοί, φθάσαμε στὴ λήξη αὐτοῦ τοῦ Α´ Λειτουργικοῦ Συνεδρίου. Ἀπὸ χθές, ἂν θυμᾶστε, κατὰ τὴν ἔναρξη, εἴπαμε ὅτι αἰσθανόμαστε πὼς τὸ Συνέδριο αὐτὸ θὰ εἶναι ἱστορικὸ γιὰ τὰ δεδομένα τῆς νεώτερης ἱστορίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου. Ἀπὸ τὶς ἀνακοινώσεις καὶ τὶς συζητήσεις φάνηκε, ὄντως, ὅτι ὑπάρχει μία μεγάλη ἀναζήτηση, ἡ ὁποία ἀναζήτηση, ὅμως, χάνεται κάπου στὴ στοχοθεσία• καὶ αὐτὸ εἶναι ἐπικίνδυνο. Ἀλλὰ πιὸ ἐπικίνδυνο θὰ ἦταν, ἐὰν δὲν ὑπῆρχε ἀναζήτηση• θὰ ἐσήμαινε μία Ἐκκλησία νεκρά.Χαίρομαι, ποὺ ἀρχιερεῖς, ἱερεῖς, διάκονοι, μοναχοί, ψάλτες, λαὸς τοῦ Θεοῦ καί, ἐξαιρέτως, οἱ καλοί μας καθηγητές, εἰσηγητὲς τοῦ παρόντος Συνεδρίου, βρίσκονται ἀπὸ καιρὸ σ’ αὐτὴ τὴν ἀναζήτηση, καὶ αὐτὴ τὴν ἀναζήτηση τὴν ἔκαναν γνώση, ἀγωνία, προσευχή. Αὐτὲς τὶς δύο μέρες ἀπολαύσαμε ὅλη αὐτὴ τὴν ἀναζήτηση, καταγραμμένη σὲ κάθε ἀνακοίνωση. Εὐχαριστοῦμε πάρα πολὺ τοὺς εἰσηγητές, ἐν πρώτοις, οἱ ὁποῖοι μᾶς κατέθεσαν τὴν περιουσία τους καὶ μπορεῖ ἡ Ἐκκλησία τῆς Κύπρου νὰ τὴν ἀξιοποιήσει σ’ αὐτὴ τὴ λειτουργικὴ ἀναζήτηση.

Ὅμως, θὰ ἤθελα νὰ καταθέσω ἕνα – δυὸ ἁπλὰ πραγματάκια. Τὸ ἕνα τὸ ἀκούσαμε στὰ “παραπολιτικὰ” αὐτῶν τῶν συνάξεων. Ἕνας ἐκ τῶν συνέδρων, ὁ π. Πολύβιος, εἶπε στὸν Χωρεπίσκοπο Ἀρσινόης, κ. Νεκτάριο, ἕνα λόγο, ποὺ καθορίζει τὴν εὐθύνη μας ἐπὶ τῆς οὐσίας. Ὁ π. Πολύβιος εἶναι ὀγδόντα δύο ἐτῶν πλέον καὶ πνευματικὸς πολλῶν ἀνθρώπων καὶ ἐν Ἑλλάδι καὶ ἐν Κύπρῳ, ἄρα κουβαλᾶ μία πλούσια λειτουργικὴ ἐμπειρία. Εἶπε, λοιπόν, στὸν ἅγιο Ἀρσινόης: «Χωρὶς εὐσέβεια, τί νὰ κάνουμε τὰ τυπικά; Χωρὶς μετάνοια, τί νὰ κάνουμε τὸ τυπικό;» Ἄρα, πατέρες μου καὶ ἀδελφοί, νὰ μὴ χάσουμε τὸν στόχο, νὰ μὴ χάσουμε τὴν οὐσία καὶ νὰ ψυχρανθοῦμε γιὰ τὴν ἐπιφάνεια τοῦ πράγματος. Αὐτὸ εἶναι πάρα πολὺ οὐσιῶδες.

Ἕνα δεύτερο, τὸ ὁποῖο μοῦ ἐνέπνευσε ἡ καθηγήτρια Λειτουργικῆς, κα Εlena Velkovska, προηγουμένως: Ὅταν τὴν εἶδα νὰ ἀμφισβητεῖ ἐντόνως τὸν ὅρο “Τυπικόν”, ὅπως ἐν ὑστέροις χρόνοις κληροδοτήθηκε σ᾽ ἐμᾶς, καὶ ξαφνικὰ πρότεινε ἕναν ἄλλον ὅρο, γιὰ τὸ ὅποιο σύγχρονο βιβλίο μὲ τυπικὲς διατάξεις ἱερῶν Ἀκολουθιῶν, τὸν ὅρο «Τάξις», μοῦ θύμισε τὴ γριὰ μητέρα μου – εἶναι 94 ἐτῶν σήμερα -, ὅταν ἐρχόταν στὶς Ἀκολουθίες ποὺ κάναμε στὴ Μονὴ Μαυροβουνίου, καὶ στὸ τέλος μοῦ ἔλεγε, ὅταν τῆς ἄρεσε ἡ Ἀκολουθία: «Πολὺ ὡραία τάξις σήμερα»! Μιὰ γριὰ τῆς Κύπρου, ποὺ κομίζει τὴ λαϊκὴ εὐσέβεια τοῦ τόπου της, μποροῦσε νὰ ἀρθρώνει καίριο λόγο γιὰ αὐτό, ποὺ ἐμεῖς κάναμε, καὶ γιὰ τὸ ὁποῖο θὰ κάνουμε τόσες πολλὲς συζητήσεις. Ὅλα αὐτὰ τὰ περὶ Τυπικοῦ ἀποτυπώνουν μία ἐπίγεια τάξη, ποὺ παραπέμπει στὴν οὐράνια τάξη. Καὶ ἐμεῖς πρέπει νὰ συν-κοινωνήσουμε, νὰ πιάσουμε δηλαδὴ σῆμα ἐπικοινωνίας μὲ τὸν οὐρανό. Καὶ τότε θὰ ἔχουμε τάξη, θὰ ἔχουμε τυπικὲς διατάξεις, ποὺ νὰ μποροῦν νὰ ἑνώνουν καὶ νὰ ἐμπνέουν ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ. Μέχρι τότε, ὅμως, ὀφείλουμε ἐν προσευχῇ, ἐν ταπεινώσει πολλῇ, πρῶτα ἐμεῖς οἱ ἀρχιερεῖς κι ὕστερα ἐσεῖς, ὁ κλῆρος καὶ ὁ λαός, νὰ συνεχίσουμε αὐτὴ τὴν ἀναζήτηση μετ’ ἐπιστήμης, ἀλλὰ καὶ μετὰ προσευχῆς.

Γι᾽ αὐτὸ τὸν λόγο, ἡ Συνοδικὴ Ἐπιτροπὴ Λατρείας – καθόσον αὐτὴ ἡ Ἐπιτροπὴ εἶναι συγκροτημένη ἐπὶ τῇ βάσει σχετικῆς ἀποφάσεως τῆς Ἱερᾶς Συνόδου-, ἀπεφάσισε ὅτι θὰ συνεχιστοῦν αὐτὰ τὰ Συνέδρια. Καὶ προσωπικὰ χαίρομαι πάρα πολύ, ποὺ βρίσκουμε ἀρωγὸ αὐτῆς τῆς προσπάθειας τὸν Μητροπολίτη Λεμεσοῦ Ἀθανάσιο, γιὰ νὰ στεγάζει αὐτὰ τὰ Συνέδρια. Καὶ δὲν εἶναι αὐτὴ ἡ στέγη μόνο ὑλική, ἀλλά, νομίζω, εἶναι τὸ κοινὸν ὅραμα, ποὺ ἀναπτύσσεται μέσα ἀπὸ ὅλη αὐτὴ τὴν προσπάθεια• νὰ κάνουμε δηλαδὴ κάτι, ποὺ νὰ ἀνταποκρίνεται στὴν Τάξη Ἀκολουθιῶν τοῦ ὁσίου Σάββα, τοῦ ὁσίου Θεοδώρου τοῦ Στουδίτου, τοῦ ἁγίου Νεοφύτου τοῦ ἐγκλείστου, τῆς Μονῆς τοῦ Κουτσοβέντη, τῶν πρωτοψαλτῶν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου Κωνσταντίνου καὶ Γεωργίου Βιολάκη (ΤΜΕ), ἐν πάσῃ περιπτώσει μία Τάξη, ποὺ νὰ μὴ διασαλεύσει τὴν ἁρμονία στοὺς κόλπους αὐτῆς τῆς Ἐκκλησίας. Τὸ ὅτι μεταξὺ τῶν μελῶν τῆς Συνοδικῆς Ἐπιτροπῆς Λατρείας ὑπάρχει αὐτὴ ἡ συναλληλία, ἡ συντροφικότητα, ἡ ἀγάπη, ἡ καλὴ διάθεση, ἡ κοινὴ ἀναζήτηση, γιὰ μένα προσωπικὰ εἶναι τὸ καλύτερο προζύμι. Ἀλλὰ τὸ προζύμι πρέπει νὰ ζυμωθεῖ καὶ πρέπει νὰ αὐξηθεῖ καὶ εἶναι εὐθύνη καὶ δική σας, πατέρες, αὐτή. Νὰ μὴ στρατευτοῦμε πίσω ἀπὸ θέσεις, γιὰ νὰ προκαλέσουμε ἀντιθέσεις. Τὰ ζήσαμε στὸ παρελθὸν καὶ δὲν ὠφέλησαν τὴν Ἐκκλησία τῆς Κύπρου αὐτά. Νὰ τὸ ἔχουμε ἔγνοια τοῦτο.

Πρόθεση, λοιπόν, τῆς Ἐπιτροπῆς Λατρείας εἶναι νὰ συνεχιστοῦν αὐτὰ τὰ Συνέδρια κατ’ ἔτος. Κάθε τρία χρόνια θὰ λαμβάνει χώρα Συνέδριο ἐπιστημονικοῦ χαρακτῆρος, ὅπως τὸ σημερινό. Τὰ ἄλλα δύο χρόνια, ποὺ θὰ μεσολαβοῦν μεταξὺ τῶν ἀνὰ τριετία, θὰ εἶναι περισσότερο ποιμαντικοῦ χαρακτῆρος, γιὰ ἱερεῖς καὶ ἱεροψάλτες. Πρέπει νὰ κινηθοῦμε καὶ στὶς δύο ὁμάδες, οἱ ὁποῖες εἶναι πολὺ βασικὲς γιὰ τὴν τάξη τῆς ἐκκλησιαστικῆς λατρείας.

Τὸ Συνέδριό μας τίμησε ἡ παρουσία τοῦ κ. Bernard Flusin, Καθηγητὴ τῆς Βυζαντινῆς Ἱστορίας στὸ Πανεπιστήμιο τῆς Σορβόννης στὸ Παρίσι. Ὁ κ. Flusin, παρότι Γάλλος στὸ γένος, γνωρίζει πολὺ καλύτερα ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες τὴν «βασίλειον τάξιν» Κωνσταντίνου τοῦ Πορφυρογεννήτου. Καὶ ἀναδεικνύεται Ρωμῃὸς – ὄχι Βυζαντινὸς – περισσότερο ἀπὸ πολλοὺς Ρωμῃούς, καθότι “Ἕλληνές εἰσιν οἱ τῆς ἡμετέρας παιδείας μετέχοντες”. Λοιπόν, πρέπει καὶ ἐμεῖς, κλῆρος καὶ λαός, νὰ μετέχουμε αὐτῆς τῆς παιδείας. Ἕνας τρόπος, ποὺ δὲν εἶναι ἀσφαλῶς ὁ μοναδικὸς – καὶ δεχόμαστε εἰσηγήσεις ἐπ’ αὐτοῦ – εἶναι νὰ ἐκδοθεῖ σὲ χρηστικὴ ἔκδοση, ὄχι σὲ κριτικὴ ἔκδοση – καθότι ἀκούω αὐτὸ θὰ τὸ κάνουν ἄλλα ἐρευνητικὰ κέντρα στὴν Ἀμερικὴ καὶ στὴν Εὐρώπη -, ἡ Τάξις Ἀκολουθιῶν τῆς ἐν Κύπρῳ Μονῆς Ἁγίου Ἰωάννου Χρυσοστόμου τοῦ Κουτσοβέντη (Κώδικας Parisinus Graecus 402), ἔτσι ποὺ νὰ μποροῦμε νὰ ἔχουμε μιὰ βάση ἱστορική, ἕνα ἀσφαλὲς παλαιὸ σημεῖο ἀναφορᾶς. Βεβαίως νὰ μὴν εἶναι ἡ μοναδική, νὰ μὴ μετατρέψουμε τὸ ἐν λόγῳ Τυπικὸ Ἀκολουθιῶν τοῦ Κουτσοβέντη σὲ ἕνα ἄλλο ΤΜΕ (Τυπικὸ τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας, κατὰ τὴν ἔκδοση τοῦ πρωτοψάλτου Γεωργίου Βιολάκη), τὸ ὁποῖο πολλοὶ ἀπολυτοποίησαν. Νὰ μὴν καταλήξουμε δηλαδὴ ὁ καθένας νὰ ὀχυρώνεται πίσω ἀπὸ ἕνα Τυπικό, γιὰ νὰ πολεμήσει τὸν ἄλλο, διότι ἐνίοτε γίνεται καὶ αὐτό. Ἁπλὰ θὰ εἶναι μία ἱστορικὴ λειτουργικὴ βάση αὐτῆς τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας τῆς Κύπρου. Καὶ ἐλπίζω καὶ προσδοκῶ στὴ συνέχεια νὰ γίνουν καὶ ἄλλες τέτοιες ἐκδόσεις, γιὰ νὰ μπορέσει ἔτσι ὁ πιστὸς λαὸς νὰ ἔχει πρόσβαση σ᾽ αὐτὰ τὰ σημαντικὰ λειτουργικὰ κείμενα, ποὺ ἔθρεψαν τὴ λατρεία αὐτῆς τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας. Τὴν εὐθύνη αὐτῆς τῆς μεταγραφῆς ἔχουμε μὲ ἀπόφασή μας ἀναθέσει στὸν π. Παρασκευᾶ Ἀγάθωνος, καθότι ἤδη ἔχει ἐργαστεῖ ἐπὶ τοῦ θέματος (γι᾽ αὐτὸ καὶ ἡ σχετικὴ σημερινὴ ἀνακοίνωσή του) καὶ μπορεῖ, σὲ ἐπαφὴ μὲ ἄλλα μέλη τῆς Ἐπιτροπῆς Λατρείας, νὰ φέρει ταχύτερα εἰς πέρας αὐτὴ τὴν προσπάθεια. Ἀντιλαμβάνεσαι, ἀγαπητέ μου πάτερ Παρασκευᾶ, ὅτι εἶναι σημαντικὸ νὰ ἔχουμε στὰ χέρια μας ἐκδεδομένο αὐτὸ τὸ Τυπικὸ τῆς Μονῆς Κουτσοβέντη, καὶ ἔτσι σὲ τρία χρόνια, ὅταν θὰ ἔχουμε τὸ ἑπόμενο ἐπιστημονικὸ Συνέδριο, νὰ μποροῦν οἱ ἱερεῖς μας νὰ εἶναι ἐνήμεροι ὅλων αὐτῶν τῶν ὡραίων πραγμάτων, ποὺ μᾶς ἀναγνώσατε προηγουμένως.

Εὐχαριστῶ ὅλους σας γιὰ τὴν ὑπομονή σας νὰ ἀκούσετε αὐτὰ τὰ τόσο ἐξειδικευμένα θέματα καὶ ἀνακοινώσεις καὶ πιὸ πολὺ εὐχαριστοῦμε ὅλους τοὺς εἰσηγητὲς τῶν ἐπιστημονικῶν ἀνακοινώσεων τοῦ Συνεδρίου. Ἰδιαίτερα εὐχαριστῶ τοὺς καθηγητὲς Πανεπιστημίου, ποὺ ἦλθαν ἀπὸ μακρυά, γιὰ νὰ δώσουν σοφία καὶ γνώση καὶ ἐπιστήμη καὶ τάξη σ’ ἐμᾶς τοὺς ‘‘ἀτάκτους’’ ! Εὐχαριστοῦμε πολὺ κι ἐσᾶς, ἅγιε Λεμεσοῦ, γιὰ τὴν ἀγάπη, τὴ φιλοξενία, τὴ φιλοφρόνηση καὶ τὸ κοινὸ ὅραμα. Αὐτὸ εἶναι πολὺ οὐσιωδέστερο ὅλων τῶν ὑπολοίπων. Ἐκφράζω ἀκόμη τὶς θερμές μου εὐχαριστίες καὶ πρὸς ὅλους τοὺς ἀρχιερεῖς, ποὺ ἦταν παρόντες καὶ χθὲς καὶ σήμερα. Ἕνας ἐκ τῶν ἀρχιερέων, πολὺ σεβαστὸς σ᾽ ἐμένα προσωπικά, ποὺ ἦταν χθὲς παρών, μοῦ εἶπε στὸ αὐτί: «Πολὺ θαυμάσια αὐτὰ ποὺ κάνετε, ἀλλὰ ὄχι ἀλλαγές», στὸ Τυπικὸ ἐννοεῖ! Νομίζω, ἡ ἀπάντηση θὰ δοθεῖ μέσα ἀπὸ αὐτὲς τὶς λειτουργικὲς ἐπιστημονικὲς συνάξεις.

Φρονῶ προσωπικὰ -καὶ πιστεύω ὅτι ἐκφράζω καὶ τὰ μέλη τῆς Ἐπιτροπῆς Λατρείας-, ὅτι χρειάζονται καὶ τὰ μὲν καὶ τὰ δέ. Δηλαδὴ καὶ ἐπιστημονικὴ λειτουργικὴ γνώση καὶ κάποιες ἀλλαγές. “Ταῦτα ἔδει ποιῆσαι, κἀκεῖνα μὴ ἀφιέναι”. Σήμερα στὴν Κύπρο, γιὰ νὰ ἔχει κοινὴ λειτουργικὴ τάξη ἡ Ἐκκλησία της, χρειάζεται ὁπωσδήποτε ἐπιστημονική γνώση τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἱστορίας καὶ τῆς λειτουργικῆς πρακτικῆς. Τέρμα οἱ αὐτοσχεδιασμοί, ἐκτὸς κι ἂν εἶναι ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ – γιατὶ ὑπάρχουν κι αὐτοί. Πάντοτε τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιο ξαφνιάζει τοὺς ἀρχιερεῖς του καὶ τοὺς ἱερεῖς του.

Καὶ τὸ δεύτερο, νομίζω, ποὺ χρειάζεται, ἐκτὸς ἀπὸ τὴν ἐπιστημονικὴ γνώση, εἶναι καὶ κάποιες διορθώσεις. Αὐτό, ποὺ κάνουμε στὶς Τυπικὲς Διατάξεις τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου εἶναι, ὄχι ἀλλαγές, ἀλλὰ διορθώσεις, ἐπὶ τῇ βάσει παλαιοτέρων τοῦ ΤΜΕ τυπικῶν διατάξεων, ὅπου διασωζόταν τὸ μυστήριον ἐναργέστερον. Οἱ ἀλλαγές, ποὺ εἰσηγούμαστε, δὲν εἶναι νεωτερισμοί, ἀλλ᾽ ἐπαναφορὰ τῆς ἀρχαίας λειτουργικῆς τάξεως τῆς Ἐκκλησίας Κύπρου καὶ ὄχι μόνον. Ζοῦμε σ’ ἕνα κόσμο, ποὺ καταργεῖ τὸ μυστήριο. Καὶ ὅ,τι ὑπηρετεῖ τὸ μυστήριο, θὰ πρέπει νὰ τὸ ἀναδείξουμε. Κατὰ τὸν Steven Runciman, στὴ λαίλαπα τοῦ 21ου αἰώνα, ποὺ εἶναι λαίλαπα ἐκκοσμίκευσης καὶ νέας ἐποχῆς, θὰ ζήσει ὅ,τι ἔχει μυστήριο. Νὰ μὴν ἀφήσουμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ πᾶνε στὰ τελετουργικὰ τῆς μαγείας. Καὶ ἐκεῖ ὑπάρχουν τελετές, ἀλλὰ ἐκεῖνες ὁδηγοῦν στὸ σκότος. Ἡ δική μας τελετουργία ὁδηγεῖ στὸ φῶς, τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν, καὶ θὰ πρέπει νὰ δώσουμε μέσα ἀπὸ τρόπους ἀρχαίους τὴν ἀλήθεια τοῦ Χριστοῦ, ποὺ εἶναι πάντοτε καινούργια.

Εὐχαριστῶ πολύ.