H κοινότητα της Πιτσιλιάς, Ζωοπηγή, της Επαρχίας Λεμεσού

Η Ζωοπηγή είναι χωριο της επαρχίας Λεμεσού το οποίο ανήκει στη γεωγραφική περιφέρεια Πιτσιλιάς και είναι κτισμένο γύρω στα 24 χιλιόμετρα βόρεια της πόλης της Λεμεσού σε μέσο υψόμετρο 885 μέτρων.

Το τοπίο της περιοχής που είναι διαμελισμένο από τους παραποτάμους του ποταμού Γερμασόγειας και του ποταμού Λιμνάτη (Ξυλούρικος).

Φωτογραφία: Maria Kiriakou

Το χωριο Ζωοπηγή γειτνιάζει με το χωριό Κάτω Μύλος στα βόρεια, με το χωριό Άγιος Θεόδωρος στα βορειοανατολικά, στα νότια με τα χωριά Καλό Χωριό και Λουβαρά και στα ανατολικά με το χωρίο Άγιος Μάμας.

Φωτογραφία: Costas Mageiroudes

Πληθυσμός;
Η Ζωοπηγή γνώρισε μεγάλες αυξομειώσεις του πληθυσμού στην πάροδο του χρόνου. Πιο συγκεκριμένα το 1881 οι κάτοικοι της ήταν 172 και αυξήθηκαν στους 215 το 1891. Το 1901 μειώθηκαν στους 212 για να αυξηθούν και πάλι στους 254 το 1911. Το 1946 αυξήθηκαν στους 307 για να μειωθούν στους 265 το 1960. Το 1976 μειώθηκαν στους 261 και στους 214 το 1982. Το 2001 οι κάτοικοι του χωριού ανέρχονταν στους 198. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 η Ζωοπηγή είχε 140 μονίμους κατοίκους.

Καλλιέργειες και Ασχολίες:
Στην Ζωοπηγή καλλιεργούνται αμπέλια, οινοποιήσιμες ποικιλίες όπως Ξυνηστέρι και ντόπιο μαύρο και όφθαμλο, ελιές, αμυγδαλιές, λαχανικά και φρουτόδεντρα. Από αρχαιοτάτων χρόνων, από την ποικιλία Ξυνηστέρι και από το ντόπιο μαύρο σταφύλι, παράγεται γλυκό κρασί της Κύπρου το λεγόμενο Νάμα, το οποίο αργότερα, την περιοχή των Σταυροφοριών ονομάστηκε Κουμανταρία.

Φωτογραφία: Stelios Nikolaou‎

Η ονομασία του Χωριού:
Σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση το χωριό αρχικά ονομαζόταν «Ζωοδόχος Πηγή» που αργότερα με την ένωση των δύο αυτών λέξεων ονομάστηκε Ζωοπηγή. Η εκδοχή αυτή αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στην Ζωοδόχο Πηγή.

Ιστορικά στοιχεία:
Σύμφωνα με τον Νέαρχο Κληρίδη, η Ζωοπηγή είναι ένα από τα νεότερα χωριά της Κύπρου το οποίο δημιουργήθηκε κατά την εποχή της βενετικής κατοχής της Κύπρου. Κατά τον 16ο αιώνα σημειώνεται στον χάρτη του Ορτέλιους του 1573 με την ονομασία «Zopy». Στον ίδιο χάρτη είναι σημειωμένος και ο κοντινός προς την Ζωοπηγή οικισμός Ορόγγου που σήμερα δεν υπάρχει.

Η Ορόγγου ήταν προγενέστερος οικισμός και πιθανολογείται ότι οι κάτοικοι του μετακινήθηκαν σταδιακά μερικά χιλιόμετρα βορειοδυτικότερα και δημιούργησαν ένα νέο χωριό, την Ζωοπηγή. Η Ορόγγου υπήρχε μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα και έπειτα εγκαταλείφθηκε εντελώς για άγνωστη αίτια. Όπως άγνωστη παραμένει και η αίτια μετακίνησης των κάτοικων σε άλλο χωριο. Πιο πιθανό φαίνεται να ήταν η ύπαρξη νερού και πιο εύφορη γης στη περιοχή του νέου χωριού.

Φωτογραφία: Costas Kamenos

Αξιοθέατα και εκκλησίες χωριού:
Κάνοντας κανείς μια βόλτα στη Ζωοπηγή θα διαπιστώσει ότι ο οικισμός δεν είναι συμπαγής λόγω του διαμελισμού της περιοχής. Εν τούτοις, θα εντυπωσιαστεί από την διατήρηση της παραδοσιακής λαϊκής αρχιτεκτονικής των σπιτιών με τις κεραμιδένιες στέγες, τα γραφικά ανώγια, τις μικρές αυλές, τους ψηλούς αυλόγυρους και τις κληματαριές.

Επίσης, στο χωριο θα συναντήσει την πολιούχο εκκλησία του χωριού «Eκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής» η οποία είναι μονόκλιτη ξυλόστεγης με μια προεξέχουσα αψίδα στα ανατολικά, πεντάπλευρη εξωτερικά και ημικυκλική εσωτερικά, πιθανόν του 13ου αιώνα, που στο εσωτερικό της σώζονται κομμάτια τοιχογραφιών του 16ου αιώνα και το εξωκλήσι του Αγίου Νεκταρίου. Αξίζει να σημειωθεί ότι σίφωνα με τον Γκάννι, κατά την δεκαετία του 1930 το σχολείο της Ζωοπηγής στεγαζόταν σε παλιά εκκλησία που ήταν αφιερωμένη στην Αγία Μαρίνα.

Θα ήταν παράληψη να μην αναφέρουμε, το μνημείο που είναι αφιερωμένο στον Αντώνη Αντωνίου και το Μνημείο του Μιχαήλ Γεωργαλλά ήρωα του 1955-1959, που υπάρχουν στο χωριό όπως και το κρησφύγετο της περιοχής. Επίσης, στο χωριό υπάρχει το Μουσείο Κουμανταρίας το οποίο ιδρύθηκε το 1940 και στο οποίο τα εκθέματα είναι οργανωμένα ανά χρονολογικές περιόδους.