Αγία Παρασκευή η Θεομορφίτισσα

Του δρος Χριστόδουλου Α. Χατζηχριστοδούλου,

Αρχαιολόγου – Εφόρου του Πολιτιστικού Ιδρύματος Τραπέζης Κύπρου

Κειμήλια προσφύγων στην έκθεση “Η Μόρφου ως Θεομόρφου. Του χθες, του σήμερα και του αύριο” (Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου, Λευκωσία 22 Μαρτίου -11 Σεπτεμβρίου 2011).

Η τιμή της αγίας Παρασκευής στη Μόρφου και στην κατεχόμενη Κύπρο

Η Οσιομάρτυς Παρασκευή τιμάται με ναούς σε πολλά μέρη της Κύπρου και θεωρείται θαυματουργή κυρίως για τις ασθένειες των οφθαλμών. Από τα σημαντικότερα κέντρα τιμής της αγίας Παρασκευής στην κατεχόμενη Κύπρο είναι ο ναός του μετοχίου του Σινά στη Βασίλεια και οι ομώνυμοι ναοί στο Κάτω Βαρώσι, στον Άγιο Θεόδωρο Καρπασίας, στην Αγκαστίνα, στη Λάπηθο και στη Μόρφου.

Η Μόρφου και οι άγιοί της, χθες και σήμερα…

Η πόλη της Μόρφου (Θεομόρφου κατά τη βυζαντινή περίοδο, και Μόρφου κατά την περίοδο της Λατινοκρατίας, αλλά και σήμερα) είναι χωρισμένη σε τρεις ενορίες: Του Πολιούχου Αγίου Μάμαντος, του Αγίου Γεωργίου και της Αγίας Παρασκευής. Οι εορτές των συγκεκριμένων αγίων οριοθετούσαν τις γεωργικές και κτηνοτροφικές ασχολίες των Μορφιτών και κυρίως τις εποχές. Ο άγιος Μάμας εορτάζει το Φθινόπωρο (2 Σεπτεμβρίου) [άλλη, μεγάλη πανήγυρης γινόταν την Κυριακή των Βαΐων], ο άγιος Γεώργιος την Άνοιξη (23 Απριλίου) και η αγία Παρασκευή το Καλοκαίρι (26 Ιουλίου). Θα πρέπει να σημειωθεί ότι και το μεσαιωνικό παρεκκλήσι της Παναγίας του Μνασή ή Πνασή, που βρίσκεται μέσα στα περιβόλια της Μόρφου προς το Συριανοχώρι, εορτάζει και αυτό το Καλοκαίρι (2 Ιουλίου) την κατάθεση της Τιμίας Εσθήτας της Θεοτόκου, μιας καθαρά κωνσταντινουπολίτικης εορτής.

Ο ναός του Αγίου Μάμαντος έχει μετατραπεί από τις κατοχικές δυνάμεις σε “μουσείο εικόνων”. Ο ναός του Αγίου Γεωργίου έχει βεβηλωθεί και λεηλατηθεί. Ο απογυμνωμένος ναός χρησιμοποιείται σήμερα ως αίθουσα εκμάθησης χορών. Το παρεκκλήσι της Παναγίας του Μνασή ή Πνασή, το οποίο επίσης έχει λεηλατηθεί, είναι σήμερα ετοιμόρροπο και είναι θέμα χρόνου η κατάρρευσή του! Την ίδια τύχη είχε και ο περικαλλής ναός της Αγίας Παρασκευής, ο οποίος έχει μετατραπεί σε τζαμί. Ότι απέμεινε από το χριστιανικό παρελθόν του στοιβάχτηκε κακή-κακώς στον γυναικωνίτη του ναού.

Στην έκθεση Η Μόρφου ως Θεομόρφου. Του χθες, του σήμερα και του αύριο που διοργανώνει το Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου και η Ιερά Μητρόπολις Μόρφου, στο κτήριο του Πολιτιστικού Ιδρύματος στην παλιά πόλη της Λευκωσίας από 22 Μαρτίου έως και 11 Σεπτεμβρίου 2011, παρουσιάζονται η κατάσταση διατήρησης των μνημείων αυτών 37 χρόνια μετά την τουρκική εισβολή, καθώς και κειμήλια που διασώθηκαν από τους ναούς αυτούς. Μεταξύ αυτών ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα κειμήλια από τον ναό της Αγίας Παρασκευής ένα Ευαγγέλιο, ένα Πεντηκοστάριο και ένα φαιλόνιο. Το καθένα με τη δική του ιστορία και περιπέτεια.

Το Ευαγγέλιο τυπώθηκε στην Αθήνα το 1899 και σταχώθηκε από σανίδες επενδυμένες με κόκκινο βελούδινο ύφασμα. Το μπροστινό κάλυμμα διακοσμήθηκε το 1928 με αργυρά ελάσματα που απεικονίζουν την Ανάσταση του Χριστού στο κέντρο και του τέσσερις ευαγγελιστές στις τέσσερις γωνιές. Στο Λίθο του Μνήματος είναι γραμμένη η ακόλουθη επιγραφή, η οποία ταύτιζε την προέλευση του ευαγγελίου “1928 ΔΙΕΞΟΔΩΝ / ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΑΓΙΑΣ / ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΜΟΡΦΟΥ”.

Σύμφωνα με πληροφορίες του Στυλιανού Περδίκη, διευθυντή του Μουσείου της Μονής Κύκκου, το ευαγγέλιο κλάπηκε από το ναό και κατέληξε σε παλαιοπωλείο της Κωνσταντινούπολης. Με ενέργειες του Πανιερωτάτου Μητροπολίτου Κύκκου και ηγουμένου της Μονής Κύκκου τότε κ. Νικηφόρου το ευαγγέλιο αγοράστηκε από τη Μονή Κύκκου, η οποία το δώρισε στη Μητρόπολη Μόρφου κατά τη διάρκεια των εγκαινίων της έκθεσης Ιερά Μητρόπολις Μόρφου. 2000 χρόνια Τέχνης και Αγιότητος, που έγινε στο Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου στην παλιά Λευκωσία το 2000.

Μέσα στο ευαγγέλιο εντοπίστηκε λυτό δακτυλογραφημένο φύλλο, με ημερομηνία 14 Απριλίου 1968, της Ιεράς Μητροπόλεως Κυρηνείας (τότε η Μόρφου ανήκε στη μητρόπολη Κυρηνείας), όπου αναγράφεται το ωρολόγιο πρόγραμμα των ακολουθιών της Μ. Εβδομάδας.

Το Πεντηκοστάριο είναι εκκλησιαστικό βιβλίο με αναστάσιμες ακολουθίες, που ψάλλονται την περίοδο μετά το Πάσχα. Το συγκεκριμένο τυπώθηκε στην Αθήνα το 1959 από την Αποστολική Διακονία. Φέρει σημείωση με μελάνι ότι είναι της εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής Μόρφου: “Ευρύχου / 02.02.2009 / Το παρών βιβλίο που ελευθερώσαμε από την Τουρκική Εισβολή το 2006 και το παραδίδουμε στον Μητροπολίτη Μόρφου κ. Νεόφυτο για να το επιστρέψει στον Ναό που ανήκει. Τον Ιερό Ναόν Αγίας Παρασκευής Μόρφου. Περιμένοντας την ελευθερία του τόπου μας! / Πόλα Γεωργίου / Κυριάκος Καλορκώτης”.

Το φελόνι ανήκει στον ιερέα π. Ιωάννη Πηλασίδη, τελευταίο εφημέριο του ναού. Βρέθηκε πεταγμένο στο γυναικωνίτη του ναού της Αγίας Παρασκευής και παραδόθηκε από τον Μιχάλη Γεωργιάδη στον Μητροπολίτη Μόρφου. Το φελόνι αυτό έχει χρώμα μοβ και χρησιμοποιείτο σε ακολουθίες και τελετές με πένθιμο χαρακτήρα.

Ο κατάλογος της έκθεσης

Κυκλοφορεί ο επιστημονικός κατάλογος της έκθεσης με τίτλο Η Μόρφου ως Θεομόρφου. Του χθες, του σήμερα και του αύριο, στον οποίο περιλαμβάνονται πιο αναλυτικές περιγραφές των εκθεμάτων, μεταξύ αυτών και των κειμηλίων από τον Ναό της Αγίας Παρασκευής στη Μόρφου. Ο κατάλογος διατίθεται από την Αγορά, το πωλητήριο του Πολιτιστικού Ιδρύματος, τη Θεομόρφου, το βιβλιοπωλείο της Ιεράς Μητροπόλεως Μόρφου και άλλα βιβλιοπωλεία.