Νεολιθική περίοδος

Πρόσφατες μελέτες απέδειξαν πως η Νεολιθική περίοδος της λεγόμενης φάσης της Χοιροκοιτίας (7000 – 5800 π.Χ.), η οποία χαρακτηρίζεται από την απουσία κεραμικής γι’ αυτό και ονομάζεται ακεραμική ή προκεραμική, παρουσιάζει και μια πρώιμη φάση, η οποία ξεκινά από τα μέσα της 9ης π.Χ. χιλιετίας, όπως απέδειξαν ανασκαφές κοντά στην Παρεκκλησιά, ανατολικά της Λεμεσού, στην Κισσόνεργα της Πάφου και αλλού.

Κατά την πρώιμη αυτή φάση δημιουργήθηκαν οι πρώτες, μικρές έστω, κοινότητες. Σημαντικό στοιχείο για την εποχή είναι η παρουσία βοοειδών, τα οποία συμβάλλουν τα μέγιστα στην οικονομία της κοινότητας. Το παράξενο είναι πως κατά την άνθηση του νεολιθικού πολιτισμού, τα βοοειδή φαίνεται να εξαφανίζονται.

Νεολιθικοί οικισμοί υπάρχουν σε ολόκληρη την Κύπρο. Πέρα από αυτόν της Χοιροκοιτίας έχουμε άλλες τουλάχιστο δεκαπέντε τοποθεσίες, όπως την Καλαβασό – Τέντα, τον Απόστολο Ανδρέα – Κάστρο, την Πέτρα του Λιμνίτη και αλλού.

Οι κατοικίες είχαν κυκλικό σχήμα με ένα μόνο δωμάτιο. Σε κάποιες από αυτές που είχαν μεγάλο μέγεθος υπήρχαν κτιστές κολώνες που υποβάσταζαν ένα είδος αποθηκευτικού χώρου. Το κάτω μέρος των κατοικιών ήταν κτισμένο με πέτρες χωρίς συνδετικό υλικό μεταξύ τους, ενώ το μέσο και ανώτερο ήταν κατασκευασμένο από πλιθάρια ψημένα στον ήλιο και πηλό. Στην οροφή που μπορούσε να ήταν θολωτή ή επίπεδη, χρησιμοποιούσαν κλαδιά δέντρων και καλάμια. Στο εσωτερικό υπήρχε εστία για μαγείρεμα φαγητών αλλά και για ζεστασιά το χειμώνα. Υπήρχαν επίσης κτιστοί πάγκοι και παράθυρα.

Στην καθημερινή τους ζωή οι άντρες ασχολούνταν με το κυνήγι, τη γεωργία, την κτηνοτροφία και την κατασκευή αντικειμένων από πέτρα. Οι γυναίκες, επιπρόσθετα προς άλλες εργασίες, μεγάλωναν τα παιδιά και ύφαιναν σε πρωτόγονους αργαλειούς. Το πιο χαρακτηριστικό προϊόν αυτού του πολιτισμού είναι η πληθώρα των πέτρινων σκευών, που κατασκευάζονται από γκρίζο ανδεσίτη. Σε επαφή με την ανατολική Μικρά Ασία παραπέμπει η παρουσία καρνεόλης και οψιανού. Ο τελευταίος είναι είδος φυσικού γυαλιού και χρησίμευε στο κόψιμο δερμάτων και άλλων αντικειμένων.

Διάφορα είδη σπόρων μαρτυρούν την καλλιέργεια δημητριακών, φασολιών, μπιζελιών, φακής, ενώ ανευρεθέντα κόκκαλα ζώων μιλούν για την παρουσία αιγοπροβάτων, χοίρων, ελαφιών και σκύλων.

Οι άνθρωποι της προκεραμικής περιόδου ήταν λιγόχρονοι. Επιστημονικές έρευνες σε ανθρώπινους σκελετούς υποστηρίζουν πως ο μέσος όρος ζωής ήταν γύρω στα 34 χρόνια, ενώ η παιδική θνησιμότητα ήταν πολύ μεγάλη. Οι νεκροί θάβονταν συνήθως κάτω από τα δάπεδα των σπιτιών τους σε συνεσταλμένη στάση, ώστε να μη χρειάζονται πολύ χώρο. Μερικές φορές έχουμε προσφορές προς τους νεκρούς, για τους οποίους μάλλον θα υπήρχε κάποια μορφή λατρείας, επομένως και η πίστη για μιαν άλλη ζωή πέραν της παρούσης.

Φαίνεται πως η εν λόγω κοινωνία ήταν καλά οργανωμένη και αναπτυγμένη και δίκαια θεωρούνται οι δημιουργοί του πρώτου κυπριακού πολιτισμού, γιατί πέρα από χρηστικά αντικείμενα, παρουσιάζονται και άλλα που φέρουν διακόσμηση, μια χρονοβόρα ασχολία που σαφώς υποδηλώνει πως οι Κύπριοι δεν είναι πια τροφοσυλλέκτες, αλλά έχουν ελεύθερο χρόνο και προσπαθούν να κάνουν τη ζωή τους αισθητικά πιο ωραία, διακοσμώντας τα πέτρινά τους αγγεία και ζωγραφίζοντας τους τοίχους των σπιτιών τους.

Δρ. Ανδρέας Δημητρίου