Γιώργος Ηλιάδης: Ο αρχαιολόγος της Πάφου

Δικαίως χαρακτηρίζεται ως ο πιο σπουδαίος αρχαιολόγος της Πάφου. Υπήρξε επιφανής φιλόλογος, συγγραφέας, μελετητής της αρχαίας Ιστορίας και της πολιτισμικής παράδοσης της Πάφου. Άφησε πίσω του πολυσήμαντο συγγραφικό έργο, καθώς επίσης το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης, μετέπειτα Εθνογραφικό Μουσείο Πάφου, σήμα κατατεθέν για την πόλη και για τον ίδιο τον ιδρυτή του, Γεώργιο Ηλιάδη. Η αγάπη του για την Πάφο ήταν δεδομένη, αφού αυτή ήταν η γενέτειρά του. Στη μικρή πολίχνη, που τότε ονομαζόταν Κτήμα, γεννήθηκε στις 14 Δεκεμβρίου 1912 ο Γεώργιος (ή Γιώργος, όπως έγινε περισσότερο γνωστός) Ηλιάδης.

Φοίτησε με επιτυχία στο Γυμνάσιο Πάφου. Αφού εξασφάλισε το απολυτήριο Μέσης Εκπαίδευσης το 1930, ήταν έτοιμος για ανώτερες σπουδές. Επιβιβάστηκε σε ατμόπλοιο και μετέβη στην Αθήνα, όπου σπούδασε φιλολογία και φιλοσοφία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο.

Υπηρέτησε την εκπαίδευση επί 35 χρόνια

Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του, επέστρεψε στην Κύπρο. Προσλήφθηκε ως καθηγητής Μέσης Εκπαίδευσης το 1943 και εργάστηκε σε διάφορα Γυμνάσια του τόπου μας, σε ορισμένα μάλιστα από τη θέση του υποδιευθυντή και του γυμνασιάρχη. Υπηρέτησε συνολικά επί 35 συναπτά έτη στα γυμνάσια του Λευκονοίκου, της Μόρφου, του Πολεμίου (το 1959-1961 ως γυμνασιάρχης). Στο Α’ Γυμνάσιο Πάφου υπηρέτησε ως βοηθός γυμνασιάρχης για έξι χρόνια (1968-1974).

Οι μαθητές του Γιώργου Ηλιάδη αποκόμιζαν από εκείνον γνώσεις, αλλά και αγάπη για τη λογοτεχνία, σύμφωνα με τον εκ Πάφου φιλόλογο, Γεώργιο Χατζηκωστή:

«Ως εκπαιδευτικός επέδειξε ιδιαίτερο ζήλο στη μελέτη και προβολή της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Στη διδασκαλία του ήταν γλαφυρός δάσκαλος, με ευρύ πνεύμα χωρίς τυποποίηση. Συχνά παρέκαμπτε το αναλυτικό πρόγραμμα των μαθημάτων και προσέφερε στους μαθητές του ευρύτερη και βαθύτερη θεώρηση των πραγμάτων».

Άρχισε από το 1939 να συλλέγει αντικείμενα

Κατά την υπηρεσία του στη Μέση Εκπαίδευση, πέρα από τα διδακτικά του καθήκοντα ο Γιώργος Ηλιάδης έπαιρνε πρωτοβουλίες για τη διοργάνωση πολιτιστικών εκδηλώσεων. Παράλληλα εργαζόταν νυχθημερόν για τη μελέτη της Ιστορίας της Πάφου, των αρχαιολογικών της μνημείων, καθώς επίσης της λαϊκής παράδοσης.

Τον έλκυε η λαϊκή πολιτιστική μας κληρονομιά. Θαύμαζε τα απλά πράγματα καθημερινής χρήσης, που ήταν φτιαγμένα με μεράκι και σοφία από λαϊκούς τεχνίτες, οι οποίοι στις πλείστες περιπτώσεις δεν είχαν κατάρτιση, ούτε καν στοιχειώδη μόρφωση. Άρχισε να συλλέγει τέτοια αντικείμενα από το καλοκαίρι του 1939, όταν ήταν ακόμη φοιτητής, ηλικίας 19 χρόνων. Σταδιακά θα εμπλούτιζε τις διάφορες συλλογές του.

Έδινε συχνά διαλέξεις σε θέματα στους τομείς των ενδιαφερόντων του. Για παράδειγμα, στις 5 Νοεμβρίου 1939 η διάλεξή του, στο πλαίσιο της σειράς διαλέξεων που διοργάνωσε ο Σύλλογος Κινύρας της Πάφου, με προεξάρχοντα τον λόγιο δικηγόρο Λοΐζο Φιλίππου, είχε θέμα «Τα αντιπροσωπευτικά μνημεία της τέχνης και η κοσμοθεωρία της εποχής τους».

Συμμετείχε και επόπτευε αρχαιολογικές ανασκαφές

Τον μάγευαν τα ευρήματα της αρχαιολογικής σκαπάνης. Ήξερε πολύ καλά ότι η γη της Πάφου έκρυβε πολιτιστικούς θησαυρούς και ιστορία αιώνων. Επιδίωξε και πήρε μέρος, σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα επόπτευσε ανασκαφές που πραγματοποίησαν ξένες αρχαιολογικές αποστολές σε πολλούς ιστορικής σημασίας για την Πάφο χώρους, όπως στους Τάφους των Βασιλείων, στις κατακόμβες του Αγίου Λαμπριανού και της Αγίας Σολομονής, καθώς επίσης στο Στρατόπεδο της Φρουράς.

Επιστέγασμα αυτών του των δραστηριοτήτων ήταν οι μελέτες που έφερε σε πέρας και τις οποίες δημοσίευσε σε εφημερίδες και σε περιοδικά αρχαιολογίας.

Τότε μόλις είχε ανακαλυφθεί από την αρχαιολογική σκαπάνη η έπαυλη του θεού Διόνυσου στην Πάφο. Στη φωτογραφία ο Γιώργος Ηλιάδης ξεναγεί το 1962 εκπρόσωπο του βρετανικού ραδιοτηλεοπτικού σταθμού ΒΒC.

Διορίστηκε επίτιμος έφορος του Μουσείου στην Πάφο

Το συγγραφικό έργο του Γιώργου Ηλιάδη τον καταξίωσε και εξύψωσε το κύρος του ανάμεσα στον επιστημονικό κόσμο. Απόδειξη αποτελεί το γεγονός ότι το 1950 ανακηρύχθηκε επίτιμος έφορος του Επαρχιακού Αρχαιολογικού Μουσείου Πάφου. Ήταν επιβράβευση για τις προσπάθειές του, αλλά και εφαλτήριο για να συνεχίσει ακόμη πιο συστηματικά και μακροπρόθεσμα προς την ίδια κατεύθυνση. Παράλληλα συγκρότησε ιδιωτικό Μουσείο, το οποίο ονόμασε Μουσείο Λαϊκής Τέχνης Πάφου, στο οποίο ενέταξε τις διάφορες συλλογές του.

Συνέχιζε να ανταποκρίνεται με προθυμία σε κάθε πρόσκληση να μοιραστεί τις γνώσεις που αποκόμιζε από τις μελέτες και τις έρευνές του. Θέματα των διαλέξεών του ήταν ως συνήθως η αρχαιολογία και ο λαϊκός πολιτισμός, όπως εκείνη που έδωσε το 1950 στο σωματείο Ευσέβεια στην Πάφο με θέμα «Η σημασία της κυπριακής λαϊκής τέχνης».

Πρωτοστάτησε στον Φυσιολατρικό Όμιλο Πάφου

Ήταν ένας από τους πρωτεργάτες για την ίδρυση του σωματείου, το οποίο έμελλε να αποτελέσει τον εμπνευστή πνευματικών, λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων. Πρόκειται για τον Φυσιολατρικό Όμιλο Πάφου, του οποίου ο Γιώργος Ηλιάδης υπήρξε πρόεδρος για μια πενταετία (1950-1955) από τη μέρα της ίδρυσής του.

Την ίδια περίοδο ο Γιώργος Ηλιάδης προχώρησε σε εκπαιδευτικές καινοτομίες για την Πάφο. Ίδρυσε τη Νυκτερινή Σχολή Κτήματος (1951-1952), καθώς και το Ινστιτούτο Ανώτερης Λαϊκής Μόρφωσης. Όραμά του ήταν να αποκτούν πρόσβαση στην εκπαίδευση και τα χαμηλά, μη προνομιούχα στρώματα του λαού.

Ήταν ανήσυχο πνεύμα. Έψαχνε, ερευνούσε, συγκέντρωνε υλικό και το αξιοποιούσε στις μελέτες του. Έτσι το 1954 περιόδευσε στην Αγγλία, τη Σκωτία, την Ουαλία και την Ιρλανδία, με τρίμηνη υποτροφία από το Βρετανικό Ινστιτούτο, για να μελετήσει εκθέματα, ντοκουμέντα και άλλα υλικά σε μουσεία, πινακοθήκες, αρχαιολογικούς χώρους, πανεπιστημιακά ιδρύματα, βιβλιοθήκες κ.λπ. Για τον ίδιο σκοπό πήγε και σε άλλες χώρες, όχι μόνο της Ευρώπης, αλλά και της Ασίας.

Η συλλογή του με αντικείμενα λαϊκής τέχνης εμπλουτιζόταν ολοένα και περισσότερο. Μάζευε όχι στην τύχη ό,τι έβρισκε μπροστά του, αλλά συστηματικά, με πρόγραμμα και στοχευμένα.

Ο Γιώργος Ηλιάδης παρέδωσε το 1973 στον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο εκ μέρους του Φυσιολατρικού Ομίλου Πάφου τον ζωγραφικό πίνακα Ο όρκος του πολεμιστού που είχε φέρει από το Παρίσι ο Πορφύριος Δίκαιος. Στα αριστερά του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου διακρίνεται ο Ανδρέας Φυλακτού, συγγραφέας και μελετητής της Ιστορίας της Πάφου, ο οποίος διετέλεσε γενικός διευθυντής του Υπουργείου Παιδείας.

Μιλούσε επτά γλώσσες, ξεναγώντας επισήμους

Κάθε φορά που κάποιος υψηλά ιστάμενος προσκεκλημένος επισκεπτόταν την Πάφο, επιστρατευόταν ο Γιώργος Ηλιάδης για ξενάγηση στους αρχαιολογικούς χώρους και στα αξιοθέατα της Πάφου. Ένας από τους σταθμούς στις ξεναγήσεις του ήταν το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης και αργότερα Εθνογραφικό Μουσείο Πάφου. Είναι μακρύς ο κατάλογος των προσωπικοτήτων που θαύμασαν τις συλλογές του Μουσείου: πολιτικά πρόσωπα, πρωθυπουργοί, υπουργοί και βουλευτές, αρχιερείς, πατριάρχες, αρχιεπίσκοποι και μητροπολίτες, ακαδημαϊκοί και διεθνούς φήμης επιστήμονες, λογοτέχνες, καλλιτέχνες, ζωγράφοι, δημοσιογράφοι κ.ά.

Ήταν ευχάριστος τύπος ο Γιώργος Ηλιάδης και οι επισκέπτες απολάμβαναν τις ξεναγήσεις που έκανε. Εξάλλου ήταν πολύγλωσσος, αφού κατείχε επτά γλώσσες, μεταξύ των οποίων τα γαλλικά, τα ιταλικά και τα γερμανικά. Αυτό του έδινε μεγάλη άνεση στην επικοινωνία με τους ανθρώπους από ξένες χώρες.

Απέκτησε διεθνές κύρος στον επιστημονικό κόσμο

Οι δραστηριότητές του Γιώργου Ηλιάδη επεκτάθηκαν και εκτός Κύπρου. Το 1958 πήρε μέρος στο 7ο Διεθνές Συνέδριο Κλασικής Αρχαιολογίας, που πραγματοποιήθηκε στη Ρώμη.

Το 1959 έγινε μέλος της Διεθνούς Ένωσης Κλασικής Αρχαιολογίας και της Ένωσης Προϊστορικών και Πρωτοϊστορικών Επιστημών, καθώς επίσης του Διεθνούς Συμβουλίου Μνημείων και Αξιοθεάτων. Όποτε είχε τη δυνατότητα, προσπαθούσε να συμμετέχει σε συνέδρια και άλλες εκδηλώσεις αυτών των διεθνών φορέων.

Πολυσήμαντο συγγραφικό έργο

Ο Γεώργιος Ηλιάδης άφησε παρακαταθήκη συγγραφικό έργο, που αποτελεί πηγή αναφοράς για μελετητές. Το 1967 προχώρησε σε μία αξιόλογη έκδοση με τον τίτλο «Εθνογραφικό Μουσείο Πάφου». Το 1970 εξέδωσε τη συλλογή «Μελέτες και άρθρα», στην οποία συμπεριέλαβε δικά του κείμενα που είχε δημοσιεύσει σε εφημερίδες και περιοδικά, σε θέματα που αφορούσαν τη λαογραφία και γενικά τον πολιτισμό της Κύπρου.

Η επιστημονική διάσταση των ασχολιών του ήταν ιδιαίτερα σημαντική για τον Γιώργο Ηλιάδη. Αυτό προκύπτει και από το γεγονός ότι ετοίμασε και εξέδωσε το 1974 το βιβλίο «Μεθοδολογία της Ιστορίας και τα προβλήματά της ως ιστορικής επιστήμης».

Ήθελε να δει την αγαπημένη του πόλη να αναπτύσσεται. Είχε έγνοια για το ιστορικό παρελθόν της Πάφου, αλλά έστρεφε το ενδιαφέρον του στο παρόν και το μέλλον της. Γι’ αυτό συμμετείχε στην Επιτροπή που είχε συσταθεί για την προαγωγή του τουρισμού, όχι μόνο στην πόλη, αλλά και σε ολόκληρη την επαρχία της Πάφου.

Σε αυτό το πλαίσιο των ενδιαφερόντων του μπορεί να ενταχθεί και ο αρχαιολογικός οδηγός που εξέδωσε το 1979 με τίτλο «Ο οίκος του Διόνυσου. Η έπαυλη των μωσαϊκών της νέας Πάφου». Αξίζει να σημειωθεί ότι ο οδηγός αυτός, προκειμένου να εξυπηρετήσει τον σκοπό, για τον οποίο τον ετοίμασε ο Γιώργος Ηλιάδης, μεταφράστηκε και εκδόθηκε σε ακόμη τρεις γλώσσες, στα αγγλικά και τα γερμανικά το 1980, καθώς επίσης στα γαλλικά το 1984.

Μια ακόμη σημαντική έκδοση διά της γραφίδος του Γιώργου Ηλιάδη είδε το φως το 1981 με τίτλο «Ο Παλαμάς και η Πάφος. Η ελληνολατρεία στην παλαμική ποίηση».

Η επόμενη έκδοση που ετοίμασε ο Γιώργος Ηλιάδης αποτελούσε επίσης οδηγό για τους περιηγητές και ήταν αφιερωμένος στο «Εθνογραφικό Μουσείο Πάφου». Αυτός ήταν και ο τίτλος του βιβλίου που κυκλοφόρησε το 1987.

Στο βήμα της εκδήλωσης στην Πάφο ο Γιώργος Ηλιάδης. Στην πρώτη σειρά δεξιά διακρίνεται ο υφυπουργός παρά τω Προέδρω, Πάτροκλος Σταύρου, κι αυτό αποτελεί ένδειξη ότι πρόκειται για την εκδήλωση που ήταν αφιερωμένη στον Πορφύριο Δίκαιο το 1972.

Τιμήθηκε με Έπαινο από την Ακαδημία Αθηνών

Πνεύμα ανήσυχο ήταν συνεχώς απασχολημένος με πολιτιστικές εκδηλώσεις, παράλληλα προς τα εκπαιδευτικά και διευθυντικά του καθήκοντα στο σχολείο.

Συμμετείχε τακτικά σε διάφορες διοργανώσεις, όπως στις Παλαμικές Γιορτές στην Εβδομάδα Διονυσίου Σολωμού, στα ανθεστήρια που διοργανώνονταν στην Πάφο κ.λπ.

Επίσης συνέχιζε το έργο του με τη συλλογή ανέκδοτου πολύτιμου λαογραφικού υλικού, το οποίο απέστελλε στην Ακαδημία Αθηνών. Αυτός ήταν και ο λόγος που τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών με Έπαινο το 1966.

Ο Γιώργος Ηλιάδης συνεργαζόταν και εκτιμούσε το έργο άλλων αρχαιολόγων της Κύπρου. Το 1972 ως πρόεδρος του Φυσιολατρικού Πνευματικού Ομίλου Πάφου ήταν ομιλητής στο φιλολογικό μνημόσυνο του περίφημου αρχαιολόγου Πορφύριου Δίκαιου, ο οποίος είχε διατελέσει διευθυντής του Τμήματος Αρχαιοτήτων. Σε εκείνη την εκδήλωση ο αδελφός του τιμώμενου, Νίκος Δίκαιος, προσέφερε ως δωρεά στον Όμιλο τον πίνακα του Γάλλου ζωγράφου Μισιέλ Ζιενό «Ο όρκος του πολεμιστού».

Ίδρυσε ιδιωτικό Μουσείο Λαϊκής Τέχνης

Έτυχε πολλών τιμητικών διακρίσεων

Παρά τα χρόνια που ήδη βάραιναν την πλάτη του, ο Γιώργος Ηλιάδης παρέμενε δραστήριος, με το πάθος που τον διέκρινε για την κυπριακή εθνογραφία. Έτυχε πολλών διακρίσεων, δίκαιων και αντάξιων της προσφοράς του. Το 1993 τιμήθηκε από το ΑΚΕΛ με το Βραβείο Πολιτιστικής Προσφοράς Τεύκρου Ανθία και Θεοδόση Πιερίδη, ενώ το 1997 τιμήθηκε από τον Δήμο Πάφου με το Βραβείο Αφροδίτη.

Τιμητική μπορεί να θεωρηθεί και η ανάδειξή του το 1997 στη θέση του προέδρου του Ιστορικού Αρχαιολογικού Ομίλου Πάφου, καθώς και της τοπικής οργάνωσης Alliance Francaise. Διετέλεσε επί 25 χρόνια πρόεδρος του Γαλλικού Συνδέσμου στην Κύπρο.

Το 1958 ο Γιώργος Ηλιάδης νυμφεύτηκε τη γυναίκα που έμελλε να γίνει συνοδοιπόρος του στη ζωή, τη Χρύσω Αντωνιάδου.

Το έργο του παραμένει ζωντανό μέχρι σήμερα

Ο επίλογος στη ζωή του Γιώργου Ηλιάδη γράφτηκε το 2007, όταν ο Γιώργος Ηλιάδης ήταν ήδη 95 χρονών. Άφησε πίσω του ανεκτίμητης αξίας έργο, που παραμένει εσαεί μνημείο για τον άνθρωπο, τον φιλόλογο, τον ερευνητή.

Το 2008 γιορτάστηκε με λαμπρότητα η επέτειος των 50 χρόνων του Εθνογραφικού Μουσείου Πάφου, το οποίο επίσης συμμετείχε με διάφορες εκδηλώσεις στον θεσμό Πάφος 2017 – Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Τα γεγονότα αυτά, όπως και πολλά άλλα, μαρτυρούν ότι ο σπόρος που έριξε ο Γιώργος Ηλιάδης με το έργο του φύτρωσε και αποδίδει καρπούς μέχρι σήμερα, καρπούς πολύτιμους για τον πολιτισμό της Πάφου.

Χρύσανθος Χρυσάνθου

Πηγή: philenews.com