H Άλωση της Πόλης: Μια (ακόμη) προδοσία της Δύσης;
Ευάγγελος Χρυσός
Σάββατο, 28. 5. 2022
ώρα 19.00
H Άλωση της Πόλης: Μια (ακόμη) προδοσία της Δύσης;
Κύριε Πρόεδρε, σας ευχαριστώ πολύ για την τιμητική πρόσκληση και για την γενναιόδωρη εισαγωγή.
Αγαπητά μέλη και φίλοι της Οικουμενικής Ομοσπονδίας Κωνσταντινουπολιτών, παρακαλώ, δεχθείτε και εμένα, έναν Θεσσαλονικιό, στην οικογένειά σας, αν και είναι ίσως δύσκολο να καταλάβετε, πόσο Κωνσταντινουπολίτης αισθάνομαι. Ο διάσημος ιστορικός Ζιλμπαίρ Νταγκρόν έγραψε ένα σπουδαίο βιβλίο με τον τίτλο «Η Κωσταντινούπολη της φαντασίας». Κάπου σ’ αυτήν την Κωνσταντινούπολη φαντασθείτε, να έχει κουρνιάσει ο σημερινός σας ομιλητής.
Για άλλη μια φορά φτάσαμε στην επέτειο της αποφράδας ημέρας της Άλωσης. Όμως απόψε δεν θα σας απασχολήσω με απαρίθμηση των γεγονότων και των λεπτομερειών περί την Άλωση. Με προτροπή του αξιότιμου και αεικίνητου Προέδρου σας, φίλου κυρίου Ουζούνογλου, θα αναφερθώ ειδικά στον δυτικό παράγοντα, από τον οποίο μάταια και μοιραία η Πόλη περίμενε τη σωτηρία της. Ωστόσο πρέπει στην αρχή να επισκοπήσω με απόλυτη συντομία τα βασικά δεδομένα του κοσμοϊστορικού γεγονότος, που σφράγισε τη μοίρα του γένους χωρίς νοσταλγικές περιπλανήσεις.
Η ιστορική έρευνα έχει αποφανθεί ότι με τα δεδομένα που ίσχυαν στα μέσα του 15ου αιώνα, η άλωση της Πόλης ήταν αναπόδραστη, παρά τη φαινομενικά απόρθητη οχύρωσή της. Καταρχήν οι επιτιθέμενοι Οθωμανοί είχαν καταλυτική στρατιωτική υπεροχή. Διέθεταν έναν μεγάλο σε μέγεθος και καλά οργανωμένο στρατό, καλοπληρωμένο και καλο-ασκημένο, στον οποίο είχαν στρατολογηθεί όχι μόνον μουσουλμάνοι συνοδοιπόροι του σουλτάνου από την Ανατολή, αλλά και πολλοί άλλοι, δυτικοί και Βαλκάνιοι. Ακόμη και Έλληνες στρατιώτες και τεχνικοί πολέμησαν με τους Οθωμανούς, όλοι ανυπόμονοι να εκπορθήσουν την Πόλη για να μετάσχουν στο μεγάλο φαγοπότι της λεηλασίας που θα ακολουθούσε. Και ακολούθησε.
Απολύτως καθοριστική για την έκβαση της Αλώσεως ήταν η επιτυχής εφαρμογή της νέας πολεμικής τεχνολογίας, που ήταν τα κανόνια. Η Πόλη ήταν πράγματι απόρθητη από την ξηρά, λόγω των τειχών της, αλλά βέβαια αυτό ίσχυε μόνον και εφόσον είχε να αντιμετωπίσει την παλαιά πολιορκητική μηχανική. Όμως η νέα τεχνολογία του τηλεβόλου είχε πλέον ανατρέψει τα δεδομένα αυτά. Ο Μωάμεθ ο Πορθητής είχε την ευστροφία και την οικονομική ευχέρεια να δεχθεί τις υπηρεσίες χριστιανών μηχανικών από την Ουγγαρία, που μέσα σε ελάχιστο χρόνο κατασκεύασαν τεράστια κανόνια μεγάλου βεληνεκούς, που καθημερινά κτυπούσαν ανελέητα τα τείχη της Πόλης.
Δεν χρειάζεται λοιπόν να καταφύγουμε στον μύθο της Κερκόπορτας για να ερμηνεύσουμε το γεγονός της εκπόρθησης των τειχών. Όπως παρατηρεί ένας από τους σύγχρονους των γεγονότων ιστορικούς της αλώσεως, ο Κριτόβουλος, όλα τα άλλα όπλα που διέθεταν οι Οθωμανοί ήταν τελικά περιττά, «τῶν μηχανῶν τὸ πᾶν κατεργασμένων», όλα τα έκαναν οι μηχανές, δηλαδή τα κανόνια.
Εξάλλου, σημαντικό είναι να τονίσουμε την εμφανή έλλειψη πολιτικής και κοινωνικής συνοχής, τη σύγκρουση συμφερόντων ακόμη και μέσα στην ίδια την αυτοκρατορική οικογένεια. Κανένας από τους δυο αδελφούς του Κωνσταντίνου, που ζούσαν στον Μυστρά, δεν προσπάθησε να έλθει στην πολιορκούμενη βασιλεύουσα, έστω με λίγους άνδρες της προσωπικής του φρουράς, για να υπερασπισθεί την Πόλη που αντιμετώπιζε τον έσχατο κίνδυνο.
Εξάλλου υπήρχε μια μικρή αλλά πολύ εύπορη ομάδα αριστοκρατών μέσα στην Πόλη, που κατείχε τα ανώτατα αξιώματα στη βυζαντινή Αυλή και συγχρόνως διέθετε μεγάλη ακίνητη περιουσία μέσα στην Πόλη, αλλά είχε αναπτύξει και επιχειρήσεις σε ευρύ εμπορικό δίκτυο στη Δύση. Αναφέρω τον σημαντικότερο όλων, τον Λουκά Νοταρά. Οι άνθρωποι αυτοί είχαν φροντίσει ώστε ο πλούτος τους σε μεγάλο ποσοστό να φυγαδευτεί εκτός Κωνσταντινουπόλεως και να αποθησαυρισθεί με ασφάλεια στις τράπεζες της Γένοβας και της Βενετίας. Έτσι, αντί να θέσουν τον πλούτο τους στην υπηρεσία του γένους, αυτοί προτίμησαν να διασφαλίσουν τα οικονομικά τους αποθέματα για την αναμενόμενη επόμενη φάση ζωής των οικογενειών τους, δηλαδή για τη ζωή τους μετά την άλωση. Συνέπεια ήταν ότι ο αυτοκράτωρ Κωνσταντίνος δεν είχε τα χρήματα για να δεχθεί τις υπηρεσίες του Ούγγρου μηχανικού που, ως δεύτερη επιλογή, προσέφερε την τεχνολογία των κανονιών στον Μωάμεθ. Μνημονεύεται επίσης ότι Βυζαντινοί έμποροι κρασιού εξαγόραζαν τη βενετική υπηκοότητα εικονικά ώστε να εμφανίζονται ως ξένοι υπήκοοι, και εκμεταλλευόμενοι τις ευνοϊκές ρυθμίσεις, που ίσχυαν για τους αλλοδαπούς εμπόρους, να πωλούν το εμπόρευμά τους ατελώς στους συμπολίτες τους. Από την άλλη, έχουμε επώνυμες καταγγελίες για σοβαρές καταχρήσεις. Σε μια σύγχρονη μαρτυρία διαβάζουμε ότι ο Μανουήλ Ιάγαρις, που ως εργολάβος ανέλαβε το έργο συντήρησης των τειχών κατά την πολιορκία, έφτασε στο σημείο να καταχραστεί 60,000, νομίσματα από το κρατικό ταμείο!
Διαβάστε ολόκληρη τη διάλεξη του κ. Χρυσού πατώντας εδώ…
