Μοναδικές εικόνες και τοιχογραφίες για τη Θεοτόκο

Η Παναγία που κυοφορεί, που πενθεί, που έχει δύο πρόσωπα, η αυτοκράτειρα, η μητέρα βρέφους, η προστάτιδα, εκείνη που προσφέρει κάθε παρηγοριά. Πρόκειται για τις «Παναγίες της Κύπρου», οι οποίες παρουσιάζονται σε ομώνυμη φωτογραφική έκθεση που υλοποιείται με αφορμή τη συμπλήρωση 150 χρόνων από την ανέγερση του ναού της Παναγίας Φανερωμένης στη Λευκωσία. Τα εκθέματα αποτελούν εικονίσματα, τοιχογραφίες και ναοί από τις ελεύθερες και κατεχόμενες περιοχές που χαρακτηρίζονται από μοναδικότητα και είναι εξέχουσας ιστορικής και θρησκευτικής σημασίας. Ο «Φ» βρέθηκε στην έκθεση και ενημερώθηκε για το περιεχόμενο από τον δρα Χριστόδουλο Χατζηχριστοδούλου, βυζαντινολόγο και μέλος της εκκλησιαστικής επιτροπής του ναού Παναγίας Φανερωμένης και από τον υποψήφιο διδάκτορα θρησκευτικού τουρισμού και ξεναγό της έκθεσης, Κωνσταντίνο Κυπριανού.

Ανάμεσά στα εκθέματα τοιχογραφία από τον ναό Παναγιάς Θεοτόκου στο Τρίκωμο που χρονολογείται το 12ο αιώνα. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ότι η Παναγία απεικονίζεται ως εγκυμονούσα. Ο Ιησούς δεν βρίσκεται ως συνήθως στα χέρια της, αλλά εντός ενός κόκκινου κύκλου που συμβολίζει τη μήτρα, ο οποίος τοποθετείται στην περιοχή τους στήθους.

Η Μαχαιριώτισσα (Αγιοσορίτισσα) που είναι η παλαιότερη χρονολογημένη εικόνα της Παναγίας στην Κύπρο, αφού χρονολογείται στον 11ο αιώνα. Η Θεοτόκος απεικονίζεται στραμμένη στο πλάι. Είναι λιποβαρής και με σκούρα χρώματα καθώς πενθεί. Ως Παναγία των Παθών, λιτανεύετε την Τρίτη της Λαμπρής.

Η Αγία Φύλαξ (1814). «Είναι ένα μοναδικό προσωνύμιο της Θεοτόκου, το οποίο δεν απαντάται σχεδόν καθόλου στον χριστιανικό κόσμο. Σημαίνει η προστάτιδα, εκείνη που φυλάει», σημείωσε ο κ. Χατζηχριστοδούλου. Πέρα από το όνομα, μοναδικό γνώρισμα της εικόνας είναι και έκφραση του Ιησού, ο οποίος χαμογελά.

Η Παναγιά Οδηγήτρια (Χαρδακιώτισσα) στην Κυθρέα, η οποία χρονολογείται τον 17ο αιώνα. Σύμφωνα με την παράδοση, κατά τη διάρκεια της εισβολής και αφού έπεσε η Μια Μηλιά ο υπεύθυνος ιερέας έσπευσε να πάρει τα κειμήλια ώστε να τα διασώσει. Όμως, ξέχασε την εν λόγω εικόνα. Το αυτοκίνητο δεν ξεκινούσαν μέχρι που το εικόνισμα μεταφέρθηκε στο όχημα. 

Μια άλλη μοναδική εικόνα, είναι η αναγεννησιακή Παναγία Χορδακιώτισσα του 1853 από το ομώνυμο εξωκλήσι στη Σωτήρα Αμμοχώστου. Η Θεοτόκος αναπαρίσταται ως αυτοκράτειρα, με στέμμα εμφανώς πιο πολυτελές, ενώ και ο Ιησούς απεικονίζεται ως πριγκιπόπουλο. Ανάλογη είναι η απεικόνιση, επίσης της αναγεννησιακής Παναγίας Ελεούσας στο Ζακάκι Λεμεσού.

Βεβαίως, δεν μπορεί να λείπει η Παναγία Φανερωμένη «η Κυρά της Λευκωσίας», που χρονολογείται το 14ο αιώνα. Από την αρχική αγιογραφία διασώθηκε μόνο το πλαίσιο στο οποίο βρίσκονται επιγραφές με προσευχές για να σταματήσει την ανομβρία και να διώξει τις ακρίδες.

Μεγάλης σημασίας το εικόνισμα που απεικονίζει δύο Παναγίες. Την Γοργοεπήκοο (Αγαπητική) και την Πληροφορούσα (Μισητική), του 1792 στο ναό της Χρυσαλινιώτισσας στη Λευκωσία. Σύμφωνα με την ερμηνεία, η Αγαπητική έφερε την αγάπη και τον Χριστό, ενώ η Μισητική έφερε την αποστροφή προς την αμαρτία. 

Στην τοιχογραφία της Παναγίας Αρακιώτισσας του 12ου στη μονή του Άρακα στα Λαγουδερά, αναπαρίσταται όρθια. Επιπλέον, ο Ιησούς είναι βρέφος, ακουμπισμένος ξαπλωτά στα χέρια της Θεοτόκου, ενώ φέρει στο αυτί του ένα μικρό σκουλαρίκι από την εβραϊκή παράδοση, ως σύμβολο του πρωτότοκου και του μονογενή. 

«Η Παναγία η Κυκκώτισσα, η οποία βρίσκεται στη Μονή Κύκκου στη Λευκωσία από θρησκευτικής άποψης είναι η σημαντικότερη εικόνα της Παναγίας στην Κύπρο», ανέφερε ο κ. Χατζηχριστοδούλου. Η παράδοση αναφέρει ότι αγιογράφος ήταν ο ίδιος ο Απόστολος Λουκάς και ότι δημιουργήθηκε στην παρουσία της Παναγιάς, όσο ζούσε. Ωστόσο, επειδή το πρόσωπό της ακτινοβολούσε ήταν αδύνατο να την κοιτάζει κατάματα και έτσι τοποθέτησε έναν κουβά νερό για να την κοιτά από την αντανάκλαση. Αυτός είναι και ο λόγος που ο Χριστός βρίσκεται στο δεξί της χέρι, αφού την έβλεπε σε καθρέφτισμα. Σύμφωνα και πάλι με την παράδοση, το πρόσωπο παραμένει εκτυφλωτικό και για αυτό είναι σκεπασμένο. Υπάρχουν από πάνω ασήμι, πάνω από αυτό δερμάτινες ζώνες και πάνω από όλα αυτά υφαντό με την Παναγία. «Συμφωνά πάντα με την παράδοση, ένας Πατριάρχης Αλεξανδρείας τον 18ο αιώνα ετόλμησε να την ξεσκεπάσει και τυφλώθηκε», συνέχισε ο βυζαντινολόγος.     

Από αυτό το εικόνισμα επηρεάστηκαν και άλλοι αγιογράφοι, τοποθετώντας τον Χριστό στη δεξιά πλευρά της Παναγιάς. Συνήθιζαν, δε, στο εικόνισμα να βάζουν σε κάποιο σημείο και τον Απόστολο Λουκά ως φόρο τιμής.

Δέσποινα Ψύλλου

Πηγή: philenews.com