«Μέγα οὖν καί πάνυ μέγα τό τῆς ταπεινοφροσύνης χρῆμα…» κατά τόν Ἅγιο Νεόφυτο τόν Ἔγκλειστο

Διακόνου Μιχαήλ Νικολάου

Θεολόγου

«Μέγα οὖν καί πάνυ μέγα τό τῆς ταπεινοφροσύνης χρῆμα, ὅτι Χριστοῦ δόμα (δῶρον) καθέστηκε»[2]. Μεγάλη ἡ ἀλήθεια τήν ὁποία διακηρύττει ὁ Ἅγιος Νεόφυτος γιά τήν ὑψοποιό καί θεοποιό ἀρετή τῆς ταπείνωσης. Πράγματι, ἡ ἀρετή αὐτή εἶναι τό θεμέλιο καί ἡ βάση τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Εἶναι τό πρωταρχικό καθῆκον τοῦ χριστιανοῦ, διότι ὅπως ἀναφέρει ὁ Ἅγιος «καλή δέ καί ἡ μακαρία ταπείνωσις, ὅτι Χριστοῦ μαθητής ὁ ταπεινός ἀναδείκνυται»[3]. Ὁ ἴδιος ὁ Χριστός μέ τήν ἔνσαρκο παρουσία τοῦ πρῶτος διδάσκει ἔμπρακτα τό ταπεινό φρόνημα, μέ τή σάρκωσή Του, τήν ταπεινή  γέννηση, τή ζωή Τοῦ ὑφιστάμενος ἐμπαιγμούς καί τελικῶς μέ τόν  ἑκούσιο σταυρικό θάνατό  Του.

Ὁ ἱερός Ἔγκλειστος ἀναφερόμενος στήν «ἔμπλεων ταπεινώσεως διδαχήν» τοῦ Κυρίου, ὑπογραμμίζει ὅτι ὁ Κύριος θέλοντας νά μᾶς ἐκπαιδεύσει νά ἔχουμε ταπεινό φρόνημα, δίδασκε ὅτι ἦλθε ἐπί γῆς γιά νά κάνει ὄχι τό δικό Του  θέλημα, ἀλλά αὐτό τοῦ Πατρός Του, γι’ αὐτό καί συνεχῶς διακηρύττει ὅτι «διδαχή οὐκ ἔστιν ἐμή ἀλλά τοῦ  πέμψαντός με». Κατά  τόν ἴδιο τρόπο συστήνει τήν προσοχή καί σέ μας, ὥστε νά μήν ἐπιζητοῦμε τήν «ἰδίαν δόξαν» ἀλλά μᾶς προτρέπει «εἰ τί ἕκαστος ἠμῶν χάρισμα κέκτηται, εἴτε τοῦ νοεῖν εἴτε τοῦ λέγειν εἴτε τοῦ ψάλλειν εἴτε τοῦ ἀναγινώσκειν εἴτε τοῦ γράφειν εἴτε τοῦ χειρεργεῖν τεχνικῶς εἴτε τοῦ ἐργασίαν ἔχειν πνευματικήν, μή μέγα φρονείτω, ἀλλά μᾶλλον λεγέτω· Θεοῦ τό δῶρον, οὐκ ἐμόν σπούδασμα. Θεοῦ τό χάρισμα»[4]. Δηλαδή, ὅ,τι καί νά πετύχαμε στή ζωή, ὅτι καί ἄν κατορθώσαμε δέν εἶναι δικό μας ἀλλά εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς Χάριτος τοῦ Θεοῦ καί ὄχι τῶν δικῶν μας δυνάμεων καί ἱκανοτήτων. Ὅπως πολύ εὔστοχα  ὑπογραμμίζει «τῇ θείᾳ συμμαχίᾳ τό φρονηθέν ἐφρονήθη καί τό ἐνεργηθέν ἐνεργήθη»[5]. 

Ὁ παφηνός Ἔγκλειστος σέ  ἄλλο σημεῖο τῆς διδασκαλίας του, ἀπαριθμώντας τήν ταπείνωση μαζί μέ ἄλλες ἀρετές ὅπως τήν ὑπακοή, τήν ἐγράτεια, τήν ὑπομονή καί τή μνήμη Θεοῦ, λέει ὅτι εἶναι «τά ἀκροθίνια καί μητρώα πασῶν τῶν ἀρετῶν»[6], τῶν ὁποίων ὅταν γίνουμε ἐραστές καί ἀναδειχθοῦμε ἐργάτες χωροῦμε στό πλάτος τῶν οἰκτιρμῶν τοῦ Θεοῦ.Ἐπεξηγώντας, ὁ Ἅγιος, τήν ἐντολή τοῦ Κυρίου «θησαυρίζετε θησαυρούς ἐν οὐρανῷ», στούς οὐράνιους θησαυρούς ἀπαριθμεῖ καί τό ταπεινόν φρόνημα τό ὁποῖο εἶναι ἄσυλος πλοῦτος καί ἄφθαρτος. Τονίζοντας ὅτι τέτοιους θησαυρούς καλλιέργησαν οἱ ἅγιοι ἀπόστολοι, οἱ προφῆτες, οἱ μάρτυρες, οἱ ὅσιοι καί ὅλος ὁ χορός τῶν ἁγίων καί «νῦν πλουτούσι πλοῦτον ἀκένωτον» ἀπολαμβάνουν ἀγγελικῆς εὐφροσύνης καί «Χριστόν ὀρῶσι τόν ὑπεράγαθον»[7].

Πολύ σπουδαία ἐπί τοῦ προκειμένου εἶναι ἡ ἑρμηνεία πού δίνει ὁ Ἅγιος παραλληλίζοντας τήν πνευματική καλλιέργεια καί τόν ἀγώνα κατά τῆς ἁμαρτίας μέ τή γεωργική ἐργασία. Καί ὅπως στή γεωργία, τό ἄροτρο εἶναι ἕνα σημαντικό καί σπουδαῖο γεωργικό ἐργαλεῖο πού καταλήγει σέ αἰχμηρό ὑνί, ἕνα ἤ περισσότερα. Ἔτσι καί στή νοητή γεωργία δηλαδή τήν πνευματική καλλιέργεια, αὐτό τό ὑνί, σύμφωνα μέ τόν  ἱερό Ἔγκλειστο, εἶναι ἡ ταπείνωση, ἐνῶ τό ἄροτρο εἶναι ἡ μετάνοια[8]. Θέλοντας νά τονίσει πόσο σημαντικό εἶναι τό ἔργο τῶν δύο αὐτῶν μεγάλων ἀρετῶν στόν πνευματικό ἀγῶνα πού διεξάγει ὁ πιστός νά ἀπαλλαγεῖ ἀπό τά πάθη του καί τήν ἁμαρτία, νά θεραπεύσει τήν ψυχή του καί νά ἀνακαινίσει τήν ὕπαρξή του στή νέα  πνευματική κατάσταση πού φέρνει ὁ Χριστός. Ὅπως, λοιπόν, τό ἄροτρο μέ τό ὑνί εἶναι τό σπουδαιότερο ἐργαλεῖο γιά τό ὄργωμα καί τήν καλλιέργεια τῆς γῆς ἐξίσου σημαντική εἶναι καί ἡ ταπείνωση στήν καλλιέργεια τῆς ψυχῆς μας, ἐκτελώντας παρόμοια ἐργασία μέ τό ὑνί τό ὁποῖο διακόπτει τή συνέχεια τῆς ἐπιφάνειας τοῦ ἐδάφους καί ἀναποδογυρίζει τό ἔδαφος, θάβοντας χορτάρια, ξεριζώνοντας ἀγκάθια καί ἄλλα ἄχρηστα ὑλικά. Ἔτσι καί ἡ ταπείνωση συνδεδεμένη μέ τό  ἄροτρο τῆς μετανοίας φροντίζει ὥστε νά διακόπτεται ἡ συνέχεια τῆς ἁμαρτωλῆς μας ζωῆς, ξεριζώνει τά πάθη ἀπό τήν ψυχή μας, θάβει τούς πονηρούς λογισμούς καί τούς πειρασμούς καί μᾶς ἀπαλλάσσει ἀπό τήν ἁμαρτία. Ἐνισχύοντας μέ αὐτό τόν τρόπο τόν ἀγωνιζόμενο χριστιανό στήν πνευματική του ζωή καί πορεία γιά νά συναντήσει τόν Θεό.

Στοιχώντας ὁ Ἅγιος Νεόφυτος μέ σύνολη τήν πατερική παράδοση διδάσκει ὅτι τό πρῶτο βῆμα στήν πορεία αὐτή εἶναι ἡ ταπεινοφροσύνη, ἀντίδοτο τῆς δαιμονικῆς ὑπερηφάνιας καί τοῦ ἐγωισμοῦ[9], τά ὁποία ὁ ἄνθρωπος ὀφείλει νά ἀποβάλει. Τό ζεῦγος τῆς ταπεινώσεως  καί τῆς  μετανοίας εἶναι  σύνεργα τῆς  οὐρανίου σπορᾶς, μέ τά ὁποία καλλιεργεῖται ἡ καρδία μας καί γίνεται δεκτική του θείου λόγου καί καρποφορεῖ κατά  Θεόν.

Ἡ ταπείνωσις ἑλκύει τή χάρη τοῦ Θεοῦ γι’ αὐτό καί ὁ Ἅγιος τονίζει «ὅσῳ μέγας εἰ, τοσούτον ταπείνου σεαυτόν καί ἔναντι Κυρίου εὐρήσεις χάριν, ὅτι ἀκάθαρτος παρά Κυρίου πᾶς ὑψηλοκάρδιος, καί παντός ἀνθρώπου φρόνημα ὑψηλόν βδέλυγμα Κυρίου… Μέγα ὕψος ἐν ἀληθεῖᾳ φρόνημα ταπεινόν». Πρός ἐπίρρωση τῆς σκέψεώς του αὐτῆς, ἑρμηνεύοντας ὁ Ἅγιος καί ἐπεξηγώντας τή γνωστή Παραβολή τοῦ Τελώνου καί τοῦ Φαρισαίου, στηλιτεύει τήν μεγαλαυχίαν τοῦ Φαρισαίου προτρέποντας «τοῦ μέν (Φαρισαίου) φεύγοντες τό ὑψαύχενον φρόνημα, τοῦ δέ (Τελώνη) μιμούμενοι τήν ἠλεημένην ταπείνωσιν», τήν ὁποία ὅποιος ἐγκολπωθεῖ στή ζωή τοῦ «δύναται σύν Θεῶ γενέσθαι δίκαιος»[10].

Ἡ ταπείνωση, λοιπόν, δέν εἶναι  κάτι πού τό διαθέτουμε ἐκ φύσεως ἀλλά εἶναι κάτι πού καλλιεργοῦμε στήν πορεία τῆς ζωῆς  μας. Συνεπῶς, καλούμαστε, σύμφωνα μέ τήν προτροπή τοῦ ἱεροῦ Νεοφύτου νά μιμηθοῦμε καί ἐμεῖς  σέ κάθε πτυχή τῆς ζωῆς μας τήν ὑψοποιό καί «ἠλεημένην ταπείνωσιν» τῶν Ἁγίων μας «εἰς ὠφέλειαν μέν καί οἰκοδομήν τῶν ἡμετέρων ψυχῶν, εἰς δόξαν δέ καί αἶνον καί εὐχαριστίαν καί τιμήν καί προσκύνησιν τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος πάντοτε, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων· ἀμήν».

[1] Τό κείμενο δημοσιεύτηκε στό περιοδικό Παρέμβαση Ἐκκλησιαστική, τεῦχος 47, σελ. 432-435.

[2] Ἁγίου Νεοφύτου του Ἐγκλείστου, Συγγράμματα Β΄, Βίβλος Κατηχήσεων 13, 3, σ. 261.

[3] Βίβλος κατηχήσεων 52, 4.

[4] Βίβλος Κατηχήσεων 13, 4, σελ. 262.

[5] Βίβλος κατηχήσεων 13, 2, σελ. 261.

[6] Βίβλος κατηχήσεων 52, 5.

[7] Ἁγίου Νεοφύτου τοῦ Ἐγκλείστου, Συγγράμματα Α΄, Περί Χριστοῦ Ἐντολῶν  6, 38-39.

[8] Νεοφύτου του Ἐγκλείστου, Συγγράμματα Α΄, Περί  τοῦ Χριστοῦ Ἐντολῶν, 10, 49-52,  σσ. 205-206.

[9] Ὁ Μέγ. Βασίλειος γράφει σχετικῶς ὅτι ἡ ”ταπείνωσις, Χριστοῦ μίμησις, ἔπαρσις δέ καί παρρησία καί ἀναίδεια, τοῦ διαβόλου μίμημα”. Ἡ ταπείνωση ἐξαλείφει τό πάθος τῆς ὑπερηφανίας, καί εἶναι μία ἀρετή πού οἱ δαίμονες οὔτε ὁ πονηρός μπορεῖ νά ἀνταγωνισθεῖ. Ἡ ταπεινοφροσύνη ἀνοίγει τήν πύλη τοῦ οὐρανοῦ (Ἰωάννης τῆς Κλίμακος) καί ”ὅποιος ἔχει ἀποκτήσει ταπεινό φρόνημα ἔχει μέσα τοῦ ἔνοικο τόν Χριστό, διά τοῦ ὁποίου ἀπέκτησε τήν ταπείνωση τοῦ Κυρίου” (ὅσιος Πέτρος Δαμασκηνός).

[10] Ἁγίου Νεοφύτου του Ἐγκλείστου, Συγγράμματα Β΄, Βίβλος Κατηχήσεων, 54, 4.