Παναγία η Γαλόκτιστη: Το ξωκλήσι που χτίστηκε με γάλα
Αποτελεί ένα από τα δεκάδες ξωκλήσια της ευρύτερης περιοχής Πύργου Τηλλυρίας. Διαφέρει όμως από όλα τα άλλα, χάρη στη λαϊκή παράδοση που το συνοδεύει, ως προς τη χρήση ενός συγκεκριμένου προϊόντος στην ανέγερσή του: Ο λόγος για την Παναγία τη Γαλόκτιστη, που όπως το όνομα καταδεικνύει, χτίστηκε με τη χρήση γάλακτος αντί νερού.
Η πτυχή αυτή έχει καταστήσει δεκαετίες τώρα την εκκλησία της Γαλόκτιστης ως μια από τις πλέον επισκέψιμες για τους πιστούς της περιοχής. Πλέον, το γραφικό αυτό ξωκλήσι της ακριτικής περιοχής βγαίνει από τα στενά όρια της Τηλλυρίας, αποτελώντας αξιοθέατο για ολοένα και περισσότερα οργανωμένα γκρουπ επισκεπτών ανά την Κύπρο, ενώ και αλλοδαποί επισκέπτες του νησιού άρχισαν να εντάσσουν την Παναγία Γαλόκτιστη στο πρόγραμμα των επισκέψεων τους, με πρωτοβουλία ξεναγών τους.
Ο ναός της Παναγίας της Γαλόκτιστης βρίσκεται σε ένα ύψωμα ανάμεσα στον Πάνω και στον Κάτω Πύργο. Κάτοικοι του Κάτω Πύργου ανέφεραν στο «Φ» ότι σύμφωνα με την παράδοση, για να στεριώσει κατά την ανέγερση του ο ναός, αντί για νερό η λάσπη ζυμώθηκε με γάλα από τα πολλά κοπάδια των βοσκών της περιοχής. Ακόμη και σήμερα, τονίζουν, συχνά οι πιστοί ραίνουν τον ναό με γάλα ως μια ένδειξη πίστης προκειμένου να γιατρευτούν από διάφορα προβλήματα.
Το ίδιο το κτίσμα αποτελείται από δύο αρχιτεκτονικές φάσεις, όπως αναφέρεται σε σχετικές μελέτες της διευθύντριας του Τμήματος Αρχαιοτήτων, Μαρίνας Σολομίδου – Ιερωνυμίδου, του Γεώργιου Φιλοθέου και της μητρόπολης Μόρφου: Ο κυρίως ναός είναι μικρών διαστάσεων, μονόχωρος καμαροσκέπαστος. Σ’ αυτόν στα δυτικά προσετέθη τετράγωνος νάρθηκας, ο οποίος καλύπτεται με φουρνικό τρούλο, χαρακτηριστικό γνώρισμα σειράς μνημείων της μεσοβυζαντινής εποχής της Κύπρου. Ως δομικά υλικά χρησιμοποιήθηκαν τοπικοί ηφαιστειογενείς λίθοι, ψαμμιτόλιθοι και κροκάλες από το παρακείμενο ποτάμι. Ως συνδετικό υλικό, χρησιμοποιήθηκε ασβεστοκονίαμα, το οποίο φαίνεται ότι αρχικά κάλυπτε και τις εξωτερικές επιφάνειες των τοίχων, οι οποίες έφεραν ερυθρόγραφη διακόσμηση από γεωμετρικά στοιχεία.
Έχουν εντοπισθεί δύο επάλληλα στρώματα, τα οποία όμως έχουν υποστεί εκτεταμένες φθορές. Η ανασύσταση του εικονογραφικού κύκλου του ναού είναι δύσκολη. Από το αρχικό στρώμα δεν έχει διασωθεί κάποια σκηνή. Στην αψίδα του ιερού βήματος σώζεται από τους συλλειτουργούντες ιεράρχες ο άγιος Αυξίβιος, ενώ στον βόρειο τοίχο του κυρίως ναού εικονίζονται οι άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη. Μέρος της σκηνής της Γέννησης του Χριστού σώζεται στο φουρνικό. Αδιάγνωστος άγιος βρίσκεται στον βόρειο τοίχο του νάρθηκα και στον πεσσό του βόρειου σφαιρικού τριγώνου εικονίζεται ο άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, ο οποίος ήταν μέρος της σκηνής της δέησης. Στον νότιο τοίχο υπήρχε η μορφή αρχαγγέλου.
Με βάση αρχιτεκτονικά και τεχνοτροπικά στοιχεία, ως εποχή ανέγερσης του κυρίως ναού, προτείνεται ο 11ος αιώνας και για τον νάρθηκα και δεύτερη φάση τοιχογράφησης ο 12ος αιώνας. Αξιόλογη είναι η μεγάλων διαστάσεων εφέστιος εικόνα του ναού, η οποία εικονίζει βρεφοκρατούσα Παναγία στον τύπο της Κυκκώτισσας και χρονολογικά τοποθετείται στα τέλη του 13ου αιώνα.
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες παλιών κατοίκων του χωριού, στον χώρο που βρίσκεται το ξωκλήσι, παλαιότερα υπήρχε ένα χωριό, γνωστό ως «Το χωρκούι» και σ’ αυτό κατοικούσαν αρκετοί βοσκοί. Για τους κατοίκους αυτού του χωριού, λέγεται πως μια χρονιά είχε πέσει μεγάλη αρρώστια στα πρόβατα τους, γι’ αυτό και παρακαλούσαν την Παναγία να τους τα γιατρέψει. Η Παναγία τους βοήθησε και τότε θα έκτιζαν τη μισοχαλασμένη εκκλησία της. Αποφάσισαν να κτίσουν την εκκλησία όχι με νερό, αλλά με γάλα. Σύμφωνα με την παράδοση, ζύμωναν τον πηλό με γάλα και όταν κάποια στιγμή προσπάθησαν να βάλουν νερό για να το κάνουν αυτό οι πέτρες δεν κολλούσαν μεταξύ τους.
Γύρω από το μοναδικό αυτό εκκλησάκι, κυκλοφορούν πολλές ιστορίες για θαύματα στο χωριό και σε όλη την Τηλλυρία. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή είναι η αποδοχή της οποίας τυγχάνει ο συγκεκριμένος ναός μεταξύ των Τουρκοκυπρίων. Κάτοικοι της Τηλλυρίας τονίζουν ότι από τα παλαιότερα χρόνια, με την ανέγερση του, το εκκλησάκι αποτέλεσε χώρο προσκυνήματος και ταμάτων για πολλούς Τουρκοκύπριους. Γεγονός που δεν έχει σταματήσει ούτε συνεπεία της εισβολής και κατοχής, επεσήμαναν, με εκατοντάδες Τουρκοκύπριους να προσέρχονται μετά το άνοιγμα των οδοφραγμάτων στην Γαλόκτιστη για προσκύνημα.
Είναι εντυπωσιακό, αναφέρουν παράγοντες του Κάτω Πύργου, το γεγονός ότι προσέρχονται να προσκυνήσουν ακόμη και νεότερες γενιές Τουρκοκυπρίων, που δεν πρόλαβαν την εποχή της ειρηνικής συνύπαρξης και των κοινών δράσεων πολιτιστικής ή και θρησκευτικής μορφής με τους προγόνους τους.
Η φήμη της εκκλησίας αυτής έχει επεκταθεί όμως τα τελευταία, κυρίως, χρόνια στην επαρχία Πάφου αρχικά και στην υπόλοιπη Κύπρο στη συνέχεια. Τόσο μεμονωμένοι επισκέπτες, όσο και οργανωμένοι εκδρομείς από κοινότητες της Πάφου φτάνουν ολοένα και συχνότερα στην ακριτική περιοχή με σκοπό να προσκυνήσουν την Παναγία Γαλόκτιστη και να δουν από κοντά την εκκλησία με την τόσο αλλιώτικη ιστορία.
Στην μετά πανδημία εποχή, ο χώρος αποτελεί πλέον χώρο ενδιαφέροντος και για τουριστικές εκδρομές αφού ξεναγοί και οργανωμένες επιχειρήσεις περιηγήσεων προτείνουν πλέον την Παναγία Γαλόκτιστη για τις δράσεις τους.
Πηγή: philenews.com
