῾Η ᾿Εκκλησία τῆς Κύπρου στά χρόνια τῆς ᾿Αγγλοκρατίας
῾Η Τουρκοκρατία τερματίσθηκε τό 1878 μέ τήν ἐνοικίαση τῆς Κύπρου στούς ῎Αγγλους. ῾Η εἴδηση γιά μεταβίβαση τῆς ἐξουσίας σέ μιά χριστιανική δύναμη ἔγινε δεκτή μέ πολλή χαρά ἀπό τήν ᾿Εκκλησία Κύπρου καί τό πλήρωμά της, γιατί τήν εἶδαν ὅλοι ὄχι μόνο ὡς ἀπαλλαγή ἀπό τόν τουρκικό ζυγό, ἀλλά καί ὡς ἀπαρχή τῆς πλήρους ἀπελευθέρωσης. Τά πράγματα, ὅμως, δέν δικαίωσαν αὐτές τίς ἐλπίδες. Βέβαια κατά τή διάρκεια τῆς ᾿Αγγλοκρατίας ἀποκαταστάθηκε κάπως ὁ νόμος καί ἡ τάξη καί ὁ λαός αἰσθανόταν κάποια ἀσφάλεια.
῏Ηταν πιό ἐλεύθερη ἡ ἵδρυση σχολείων καί ἡ ἀνάπτυξη δραστηριότητας σ\’ ὅλους τούς τομεῖς τῆς ζωῆς. Παρά ταῦτα καί οἱ νέοι κατακτητές ἐπενέβαιναν πολλές φορές μέ περιοριστικούς νόμους τόσο στή διοίκηση τῆς ᾿Εκκλησίας, ὅσο καί στήν παιδεία καί στούς ἄλλους τομεῖς τῆς ἐθνικῆς, οἰκονομικῆς καί πολιτιστικῆς δραστηριότητας τοῦ λαοῦ.
Τό 1914 ἡ ἀγγλική κυβέρνηση προσάρτησε τήν Κύπρο καί τό Μάρτιο τοῦ 1925 τήν κήρυξε σέ ἀποικία. ῾Ο ἑλληνικός πληθυσμός τῆς Κύπρου ἀντιλήφθηκε ὅτι οἱ ῎Αγγλοι προσπαθοῦσαν νά ἑδραιώσουν καί νά μονιμοποιήσουν τήν κυριαρχία τους πάνω στή νῆσο. Γι\’ αὐτό ἄρχισε νά συστηματοποιεῖ μέ ἐπικεφαλῆς τήν ᾿Εκκλησία τόν ἀγῶνα γιά ἀπελευθέρωση τῆς νήσου. Μέσα σ\’ αὐτά τά πλαίσια ἐντάσσεται ἡ λαϊκή ἐξέγερση τοῦ 1931, πού οἱ ῎Αγγλοι κατακτητές κατέστειλαν κατά τρόπο ὠμό. Δύο Μητροπολίτες, ὁ Κιτίου Νικόδημος καί ὁ Κυρηνείας Μακάριος, ἐξορίσθηκαν, ὅπως καί ἄλλοι πρόκριτοι τῆς νήσου, τοῦ δέ ᾿Αρχιεπισκόπου Κυρίλλου Γ´ καί τοῦ Μητροπολίτη Πάφου Λεοντίου περιορίσθηκαν μέ εἰδικούς νόμους οἱ κινήσεις καί οἱ ἐνέργειες. Τό 1933 ὁ ᾿Αρχιεπίσκοπος πέθανε καί ἔτσι ἡ ᾿Εκκλησία Κύπρου ἔμεινε χωρίς ᾿Αρχιεπίσκοπο καί μέ ἕνα μόνο ῾Ιεράρχη, τό Μητροπολίτη Πάφου Λεόντιο, μέχρι τό 1946, ὅτε ἤρθηκαν οἱ περιορισμοί στήν ἐκλογή ᾿Αρχιεπισκόπου καί Μητροπολιτῶν, πού ἐπέβαλε ἡ ἀγγλική διοίκηση, καί ἐπιτράπηκε ἡ ἐπάνοδος ἀπό τήν ἐξορία τοῦ Μητροπολίτη Κυρηνείας Μακαρίου. ῾ΟΜητροπολίτης Κιτίου Νικόδημος πέθανε στήν ἐξορία τό 1937.
Μετά τήν ἄρση τῶν περιορισμῶν καταρτίσθηκε ᾿Εκλογική Σύνοδος ἀπό τούς ὑπάρχοντες δύο ῾Ιεράρχες, Πάφου καί Κυρηνείας, καί τό Μητροπολίτη Δέρκων ᾿Ιωακείμ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ἡ ὁποία, μέ βάση τίς πρόνοιες τοῦ Καταστατικοῦ Χάρτη τῆς ᾿Εκκλησίας Κύπρου, προέβη στήν πλήρωση τοῦ ᾿Αρχιεπισκοπικοῦ Θρόνου μέ τήν ἐκλογή ὡς ᾿Αρχιεπισκόπου τοῦ Μητροπολίτη Πάφου Λεοντίου, ὁ ὁποῖος 36 μέρες μετά τήν ἐκλογή του πέθανε. Δύο ἄλλοι Μητροπολίτες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, ὁ Περγάμου ᾿Αδαμάντιος καί ὁ Σάρδεων Μάξιμος, ὕστερα ἀπό πρόσκληση τῆς ᾿Εκκλησίας Κύπρου, ἦλθαν στή νῆσο πρός καταρτισμό νέας ᾿Εκλογικῆς Συνόδου, ἡ ὁποία προκήρυξε ἐκλογές γιά τήν ἀνάδειξη νέου ᾿Αρχιεπισκόπου καί Μητροπολιτῶν γιά τούς κενούς θρόνους. ᾿Εκλέγηκαν ᾿Αρχιεπίσκοπος ὁ ἀπό Κυρηνείας Μακάριος ὁ Β´ καί Μητροπολίτες οἱ Πάφου Κλεόπας, Κιτίου Μακάριος καί Κυρηνείας Κυπριανός. Τό 1950 πέθανε ὁ ᾿Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Β´ καί ἐκλέγηκε ᾿Αρχιεπίσκοπος ὁ ἀπό Κιτίου Μακάριος ὁ Γ´.
Μετά τήν ἐκλογή τῶν μελῶν τῆς ῾Ιερᾶς Συνόδου, ἡ ᾿Εκκλησία Κύπρου ρίχτηκε στή μάχη γιά τήν ἀνασυγκρότησή της, ἐπιτυγχάνοντας τήν ἀναδιοργάνωση ὅλων τῶν τομέων· θρησκευτικοῦ, κοινωνικοῦ, ἐκπαιδευτικοῦ, πολιτιστικοῦ, ἐθνικοῦ. Τό 1949 ἱδρύεται ἡ ῾Ιερατική Σχολή «᾿Απόστολος Βαρνάβας» γιά τή μόρφωση τοῦ κλήρου, διοργανώνονται Σεμινάρια, Κατηχητικά Σχολεῖα καί Χριστιανικές Κινήσεις, ἱδρύονται Θρησκευτικοί Σύλλογοι καί καταρτίζεται ἀπό ἐπιφανεῖς ἐκπροσώπους τοῦ κυπριακοῦ λαοῦ τό ᾿Εθναρχικό Συμβούλιο. Τό 1950 τό Γραφεῖο ᾿Εθναρχίας, τοῦ ὁποίου προήδρευε ὁ τότε Μητροπολίτης Κιτίου καί μετέπειτα ᾿Αρχιεπίσκοπος Μακάριος Γ´, προκήρυξε δημοψήφισμα γιά τό μέλλον τοῦ Κυπριακοῦ λαοῦ, ὁ ὁποῖος στό σύνολό του τάχθηκε ὑπέρ τῆς ἑνώσεως τῆς Κύπρου μέ τήν ῾Ελλάδα.
῾Ο Μακάριος Γ´ ἔδωσε ἰδιαίτερη προσοχή στήν πνευματική ἀνύψωση τοῦ κλήρου καί τοῦ λαοῦ καί στή βελτίωση τῆς μισθοδοσίας τοῦ κλήρου, μερίμνησε γιά τή δημιουργία φιλανθρωπικῶν ἱδρυμάτων, ἀνύψωσε τό ἐθνικό φρόνημα καί ὀργάνωσε συστηματικά τόν ἐθνικό ἀγώνα τόσο σέ διεθνῆ κλίμακα, ὅσο καί στό ἐσωτερικό γιά ἀπελευθέρωση τῆς νήσου. ᾿Αποτέλεσμα αὐτῆς τῆς δράσης τοῦ Μακαρίου Γ´ ἦταν καί ὁ κατά τῆς ἀγγλικῆς κατοχῆς ἀπελευθερωτικός ἀγώνας τοῦ 1955-59 κάτω ἀπό τήν πολιτική καθοδήγηση τοῦ ἰδίου καί τή στρατιωτική ἡγεσία τοῦ Γεωργίου Γρίβα- Διγενῆ.
Δρ. Αντρέα Μιτσίδη
