Μνήμη του Οσίου Συνεσίου, του εν Λύση της Κύπρου αθλήσαντος (1 Μαρτίου)
Σήμερα, η Εκκλησία μας τιμά τον όσιο Συνέσιο τον εν Λύση της Κύπρου αθλήσαντα.
Ο Όσιος Συνέσιος ο θαυματουργός ασκήτευσε κοντά στη Λύση στην περιοχή της Αγλάσυκας κατά τους μέσους βυζαντινούς χρόνους, (10ο – 12ο αιώνα μ.Χ. ), ζώντας σε μια λαξευτή σπηλιά – θαλαμοειδή ρωμαϊκό τάφο.
Με την αγιότητα και σοφία του απέκτησε μεγάλη φήμη και όταν εκοιμήθη αγιοποιήθηκε και προς τιμή του κτίστηκε εκεί μικρός καμαροσκέπαστος ναΐσκος, που αποτέλεσε τον πυρήνα δημιουργίας Ιεράς Μονής. Αν και δεν έγιναν ανασκαφές, από τα γύρω υπολείμματα θεμελίων υπολογίζεται ότι αποτελούσε το Καθολικό μικρής Μονής που τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας έπαυσε να λειτουργεί και ερημώθηκε.. Εξάλλου υπάρχουν μαρτυρίες πως το οικοδομικό υλικό των ερειπίων της Μονής χρησιμοποιήθηκε από τους Άγγλους κατά την κατασκευή του φράγματος των Κουκλιών και παρέμεινε απείραχτο μόνο το Εξωκλήσι ως ιερός χώρος. Το ίδιο συνέβη και με τα ερείπια του ναού του Αγίου Θεοδώρου, που ασκήτευσε επίσης την ίδια περίοδο στην περιοχή της Αγλάσυκας, διακόσια μέτρα δυτικά του Αγίου Συνεσίου.
Εσωτερικά το Εξωκλήσι τοιχογραφήθηκε το 15ο αι. περίπου, όμως λόγω των δυσμενών ιστορικών συνθηκών οι ασυντήρητες τοιχογραφίες του ήταν σε άσχημη κατάσταση. Κατά τη συντήρηση του Εξωκλησιού το 1903 οι πιο πολλές τοιχογραφίες επιχρίσθηκαν και κατά τη μαρμαροθέτηση στο δάπεδο ανακαλύφθηκε διακοσμημένη λάρνακα με το σεπτό λείψανο του Οσίου. Η αντίδραση της τότε Εκκλησιαστικής Επιτροπής, για να μη κατηγορηθεί από τις Αγγλικές αρχές για τυμβωρυχία, ήταν να θάψει το άγιο λείψανο εντός του Εξωκλησιού, προσπάθησε ν’ απαλλαγεί από τη λάρνακα χαρίζοντας την στον ιερέα του Λευκονοίκου και μετέφερε τον ορειχάλκινο οσιακό σταυρό, που ανευρέθη μέσα σ’ αυτή, στην Εκκλησία της Παναγίας στη Λύση, όπου φυλασσόταν μέχρι το 1974 και από τότε χάθηκε. Η λάρνακα κατά θαυματουργό τρόπο επεστράφη και παρέμεινε στο χώρο του Εξωκλησιού μέχρι το 1974. Μετά την Τουρκική Εισβολή το Εξωκλήσι του Αγίου Συνεσίου συλήθηκε βάναυσα. Η τοιχογραφία της Παναγίας στην αψίδα του Ιερού αποκολλήθηκε και αγνοείται η τύχη της. Το ίδιο συνέβη και με τη λάρνακα μέσα στην οποία ανευρέθη το σεπτό σκήνωμα του Οσίου.
Το ερημωμένο Εξωκλήσι σήμερα προκαλεί οδίνη και πόνο στους επισκέπτες του, ιδιαίτερα στους Λυσιώτες και τους γείτονές του Κοντεάτες, που το θυμούνται ως χώρο παρηγοριάς. και προσευχής. Στέκει ακόμη όρθιο, αφημένο στην εγκατάλειψη, έρμαιο των στοιχείων της φύσης και χωρίς πόρτες. Εσωτερικά είναι πυρπολημένο, με ανασκαμένο το πάτωμά του, χωρίς τέμπλο και ψηλά στη συλημένη αψίδα του Ιερού, χωρίς την παρηγορήτρα Παναγία, αντικρύζεις τα πληγωμένα του λιθάρια, που ματώνουν την ψυχή κι’ αποζητούν το δίκιο.
Ο Όσιος Συνέσιος της Λύσης δεν πρέπει να συγχίζεται με τον Άγιο Συνέσιο τον Επίσκοπο Καρπασίας. Είναι τοπικός Άγιος άγνωστος στους πολλούς, όμως μία τοιχογραφία του, που υπάρχει στο Εξωκλήσι του Αγίου Δημητριανού στο Δάλι με ημερομηνία 1317, μαρτυρεί πως ο Άγιος ήταν ευρύτερα γνωστός.
Οι Λυσιώτες δεν ξεχνούν τα όσια και ιερά τους, θα κρατήσουν άσβεστη τη μνήμη του Άη Συνέση όπως και της Παναγίας της Λύσης, του Αγίου Ευφημιανού, του Άη Γιώρκη, του Άη Μάμα, καθώς και όλων των ιερών χώρων και τόπων που θυμίζουν τη Λύση μέχρι την Άγια ημέρα της Επιστροφής.
