\”Παρέμβαση Εκκλησιαστική\”. Τεύχος Ιανουαρίου – Μαρτίου 2012.
Διαβάστε το περιοδικό
Τεύχος 18ο
Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες καὶ ἡ ἀνατροφή τῶν νέων
του Μακαριωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Κύπρου κ. κ. Χρυσοστόμου Β΄
Ὅλοι γνωρίζουμε ὅτι ἡ πνευματικὴ καὶ ἡ ἠθικὴ κατάσταση μίας κοινωνίας ἀντανακλᾶται κυρίως πάνω στὴν νεότητα. Πάντοτε ἡ μεγαλύτερη γενεὰ εἶναι αὐτὴ ποὺ δημιουργεῖ τὸ πλαίσιο, μέσα στὸ ὁποῖο ἀναπτύσσονται καὶ διαμορφώνονται οἱ νέοι. Αὐτὸς εἶναι ὁ λόγος, ποὺ ἡ μεγαλύτερη γενεὰ ἔχει τεράστια εὐθύνη γιὰ τὴν πορεία τῶν νέων.
Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες ὅπως ὅλοι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας εἶχαν βαθιὰ συνείδηση αὐτῆς τῆς ἀλήθειας. Ὁλόκληρη ἡ ποιμαντική τους φροντίδα ἐπικεντρώνεται στὴν παιδευτικὴ διακονία κάθε ἡλικίας καὶ κυρίως τῆς νεολαίας. Ἐναγωνίως στὶς ὁμιλίες τους ἐφιστοῦν τὴν προσοχὴ τῶν μεγάλων γονέων καὶ διδασκάλων γιὰ τὴν ἀπὸ μικρῆς ἡλικίας σωστὴ ἀνατροφὴ καὶ παιδεία τῶν νέων.
Εἶναι βαθεῖς γνῶστες τῆς προβληματολογίας τῶν νέων καὶ αὐτὸ φαίνεται καθαρὰ στὰ ἔργα τους. Χαρακτηριστικὸ εἶναι τὸ ἔργο τοῦ Μ. Βασιλείου, «Πρὸς τοὺς νέους, ὅπως ἂν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων». Ἐπίσης, τὰ ἔπη τοῦ Ἁγ. Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, «Νικοβούλου πρὸς τὸν υἱὸν» καὶ «Παρὰ Νικοβούλου πρὸς τὸν πατέρα». Ὁ Ἅγ. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, μάλιστα, εἶναι αὐτός, ποὺ κατ’ ἐξοχὴν προσφέρει ἐκπληκτικὲς ἀναλύσεις καὶ προτείνει λύσεις γιὰ τὰ προβλήματα τῶν νέων καὶ τὴν σωστὴ ἀνατροφή τους.
Εἶναι ἀδύνατον στὸν λίγο χῶρο ποὺ διαθέτουμε, νὰ παραθέσουμε τὰ ὅσα λέγουν οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες γιὰ τὴν ἀνατρφὴ τῶν νέων. Θὰ περιοριστοῦμε, λοιπὸν, ἀναγκαστικὰ σὲ κάποια καίρια καὶ χαρακτηριστικὰ σημεῖα τῶν λόγων τους.
Ὁ Ἰ. Χρυσόστομος ἀπ’ τὴν ἀρχὴ ἐπισημαίνει ὅτι ἡ νεότητα εἶναι «καθ’ ἑαυτὴν εὐόλισθον πρᾶγμα καὶ ὀξύρροπον πρὸς κακίαν» (Ε.Π. 54, 515). Δηλαδή, εἶναι ἀπὸ μόνη της πρᾶγμα ποὺ γλιστρᾶ εὔκολα καὶ ἔχει μεγάλη ροπὴ πρὸς τὴν κακία. «Μοιάζει μὲ τὴν φωτιά, ποὺ μεταδίδεται σ’ ὅλα γύρω της, τὰ κατακαίει καὶ ἔτσι εὔκολα καὶ γρήγορα αὐξάνεται» (Ε.Π. 49, 221). Νὰ, γιατί διακηρύσσει ἐπανειλημμένα: «Πάντα ἡμῖν δεύτερα ἔστω τῆς προνοίας τῶν παίδων» (Ε.Π. 62, 151). Δηλαδή, ὅλα μπροστὰ στὴν φροντίδα γιὰ τὰ παιδιὰ μας εἶναι δευτερεύοντα. Αὐτὸ στὴν ἐποχή μας, δυστυχῶς, λίγοι γονεῖς καὶ λίγοι διδάσκαλοι τὸ κατανοοῦν σωστά.
Ὁ Ἅγ. Γρηγόριος ὁ Θεολόγος εἶναι αὐτὸς ποὺ διατυπώνει ὑπέροχα τὸν «χρυσοῦν κανόνα» τῆς Παιδαγωγικῆς: «Τέχνη τεχνῶν καὶ ἐπιστήμη ἐπιστημῶν φαίνεταί μοι, ἄνθρωπον ἄγειν, τὸ πολυτροπώτατον ζῶον καὶ ποικιλώτατον» (Ε.Π. 35, 325). Δηλαδή, νομίζω ὅτι εἶναι ἡ τέχνη τῶν τεχνῶν καὶ ἡ ἐπιστήμη τῶν ἐπιστημῶν, τὸ νὰ ὁδηγεῖς (παιδαγωγεῖς) τὸν ἄνθρωπον, αὐτὸ τὸ πολυτροπώτατο καὶ ποικιλώτατο πλάσμα. Αὐτὸ φυσικὰ ἰσχύει καὶ γιὰ τοὺς νέους, ποὺ κυρίως ἔχουν ἀνάγκη καθοδηγήσεως.
Ὅταν ἡ ἀνατροφὴ τῶν νέων παραμεληθεῖ, τότε ἐπέρχονται στὴν κοινωνία χίλια δυὸ κακά. Γράφει χαρακτηριστικὰ ὁ Ἰ. Χρυσόστομος: «Αὐτὸ εἶναι ποὺ ἀνατρέπει ὅλη τὴν οἰκουμένη, τὸ ὅτι ἀμελοῦμε τὰ παιδιά μας. Καὶ γιὰ μὲν τὰ σώματά τους φροντίζουμε ἐπιμελῶς, ἀλλὰ ἀδιαφοροῦμε γιὰ τὶς ψυχές τους, πρᾶγμα ποὺ εἶναι δεῖγμα ἐσχάτης ἀνοησίας» (Ε.Π. 51, 327).
Ποιός, ὅμως, εἶναι ὁ σκοπὸς τῆς ἀνατροφῆςπαιδείας, ποὺ πρέπει νὰ προσφέρουμε στοὺς νέους;
Στὸν ἑλληνικὸ ἀνθρωπισμὸ ποὺ καὶ σήμερα γοητεύει πολλοὺς σκοπὸς τῆς παιδείας εἶναι νὰ κάνει τὸν ἄνθρωπο ἀληθινὸ ἄνθρωπο, μὲ τὴν ὑπέρβαση τῶν ζωωδῶν ἐνστίκτων. Αὐτὸς ὁ σκοπὸς συνοψίζεται στὴν γνωστὴ ρήση τοῦ Μενάνδρου: «Ὡς χαρίεν ἐστ’ ἄνθρωπος, ὅταν ἄνθρωπος ᾖ!». Δηλαδή, τί χαριτωμένο (πλᾶσμα) εἶναι ὁ ἄνθρωπος, ὅταν εἶναι ἀληθινὸς ἄνθρωπος!
Σύμφωνα μὲ τὴν διδασκαλία τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν ποὺ εἶναι ἡ διδασκαλία τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας οὐσιαστικὸς στόχος τῆς ἀγωγῆς τοῦ ἀνθρώπου καὶ φυσικὰ τῶν νέων εἶναι ὁ ἀγώνας «ὁμοιωθῆναι Θεῷ κατὰ τὸ δυνατὸν ἀνθρώπου φύσει» (Μ. Βασίλειος, Ε.Π. 32, 69). Αὐτὸς ὁ σκοπὸς φαίνεται καὶ στὸν «Ἐπιτάφιον», του Ἁγ. Γρηγορίου, «εἰς τὸν Μ. Βασίλειον», ὅπου κάνει σύγκριση τῆς χριστιανικῆς πρὸς τὴν «θύραθεν» (κοσμικὴ) παιδεία. Ὁ Ἰ. Χρυσόστομος, ἐπίσης, τονίζει: «Ἄνθρωπο θὰ ἀποκαλέσω ἐκεῖνον ποὺ διασώζει (στὴν προσωπικότητά του) τὴν εἰκόνα τοῦ Θεοῦ… καὶ αὐτὸς ποὺ ἐφαρμόζει τὶς ἐντολὲς τοῦ Δεσπότου (Χριστοῦ) αὐτὸς εἶναι ἄνθρωπος» (Ε.Π. 53, 71).
Ἡ Παιδεία, ὅπως τὴν ἐννοοῦν οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες, δὲν εἶναι μία ξερὴ μετάδοση γνώσεων (πολυμάθεια), μὲ σκοπὸ τὸν ἐμπλουτισμὸ τῆς κοινωνίας μὲ ἐξειδικευμένους ἐργάτες, τεχνικοὺς καὶ ἐπιστήμονες, ὥστε ν’ αὐξηθεῖ ἡ παραγωγὴ καὶ κατανάλωση ἀγαθῶν, μὲ τελικὸ σκοπὸ τὴν καλοπέραση. Εἶναι ἡ «ἀνατροφὴ μετ’ εὐλαβείας» καὶ «μετάληψις ἁγιότητος» (Ἰ. Χρυσόστομος, Ε.Π. 63, 205). Αὐτὸς ὁ σκοπὸς, ἀσφαλῶς, συγκρούεται μὲ τὶς σημερινὲς ἀπόψεις περὶ «φυσικῆς ἀγωγῆς» τῶν παιδιῶν, ποὺ σημαίνει• ἄφησε τὸ παιδὶ ἐλεύθερο νὰ ζήσει, ὅπως θέλει!
Βέβαια, μὲ τὰ ὅσα λέγουν οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες δὲν ἀποκλείουν τὴν «θύραθεν» παιδεία καὶ τὴν ἐπιστημονικὴ γνώση γιὰ τοὺς νέους. Γι’ αὐτὸ καὶ ὁ Ἰ. Χρυσόστομος λέγει πρὸς τοὺς ἰσχυριζομένους κάτι τέτοιο: «Θὰ μοῦ πεῖς, τότε τί, λοιπόν, θὰ γκρεμίσουμε τὰ σχολεῖα; Δὲν σοῦ συνιστῶ κάτι τέτοιο, ἀλλὰ νὰ μὴ γκρεμίσουμε τὸ οἰκοδόμημα τῆς ἀρετῆς καὶ τὸ ἀφήσουμε νὰ ταφεῖ μέσα στὰ ἐρείπια καὶ μαζί της ἡ ψυχή» (Ε.Π. 47, 185).
Ὁ Μ. Βασίλειος στὴν περίφημη ὁμιλία του εἰς τὸ «Πρόσεχε σεαυτῷ» (Ε.Π. 31, 197) τονίζει πόσο μεγάλη ἀξία ἔχει γιὰ τὸν ἄνθρωπο, καὶ μάλιστα τὸν νέο, ἡ αὐτογνωσία καὶ ἡ σωστὴ ἱεράρχηση τῶν ἀναγκῶν του. Λέει χαρακτηριστικά: «Ἐξέτασε τὸν ἑαυτόν σου ποιὸς εἶσαι καὶ μάθε τὴν (ἀληθινὴ) φύση σου. Ὅτι τὸ μὲν σῶμα σου εἶναι θνητό, ἀθάνατη δὲ ἡ ψυχή, καὶ ὅτι εἶναι διπλὴ ἡ ζωή μας. Ἡ μὲν (μία πλευρὰ τῆς ζωῆς) εἶναι οἰκεία πρὸς τὴν σάρκα καὶ γρήγορα παρέρχεται, ἡ δὲ (ἄλλη) εἶναι συγγενὴς πρὸς τὴν ψυχὴ καὶ δὲν δέχεται περιορισμὸ… Πρόσεχε τὸν ἑαυτόν σου, δηλαδή: οὔτε στὰ δικά σου, οὔτε στὰ γύρω ἀπὸ σέ, ἀλλὰ στὸν ἑαυτό σου μόνο πρόσεχε. Διότι ἄλλο πρᾶγμα εἶναι ὁ ἑαυτός μας, ἄλλο τὰ δικά μας καὶ ἄλλο τὰ γύρω ἀπὸ ἐμᾶς. Ὁ ἑαυτός μας, λοιπὸν, εἶναι ἡ ψυχὴ καὶ ὁ νοῦς μας, μὲ τὰ ὁποῖα (κυρίως) ἔχομε γίνει «κατ’ εἰκόνα» Θεοῦ. Δικό μας εἶναι τὸ σῶμα καὶ οἱ αἰσθήσεις του. Γύρω ἀπὸ ἐμᾶς εἶναι τὰ χρήματα, οἱ τέχνες καὶ τὰ λοιπὰ ποὺ συνιστοῦν τὸν (ἀνθρώπινο) βίο».
Ὁ Ἰ. Χρυσόστομος συνιστᾶ, ἐπίσης, ὡς ἀπαραίτητο στὴν ἀνατροφὴ τοῦ νέου τὸ «νὰ γνωρίσει τὴν φύση τῶν ἀνθρωπίνων πραγμάτων, δηλαδή τί εἶναι ὁ πλοῦτος καὶ ἡ δόξα καὶ ἡ ἐξουσία καὶ νὰ τὰ περιφρονεῖ καὶ νὰ ἐπιδιώκει τὰ μέγιστα ἀγαθά. Νὰ τοῦ ἐπαναλαμβάνουμε δὲ τὴν συμβουλή• παιδί μου μόνο τὸν Θεὸ νὰ φοβᾶσαι καὶ τίποτε ἄλλο…» (Περὶ Κενοδοξίας, §67). Ἔτσι, ὅταν θὰ ἔλθουν οἱ δυσκολίες στὴν ζωή (ὅπως τώρα μὲ τὴν παγκόσμια οἰκονομικὴ κρίση), θὰ μπορεῖ νὰ λέει μαζὶ μὲ τὸν Ἰ. Χρυσόστομο: «Οὐ πενίαν (πτωχεία) δέδοικα, οὐ πλούτου ἐπιθυμῶ, οὐ θάνατον φοβοῦμαι» (Ε.Π. 52, 427). Ὁ δὲ Ἅγ. Γρηγόριος συμπληρώνει: «Θαρσεῖτε• μετὰ Χριστοῦ γὰρ ἡ νίκη, τοῦ τὸν κόσμον νικήσαντος» (Ε.Π. 35, 769).
Μελετώντας κάποιος τὰ ἀνωτέρω, θὰ κατηγοροῦσε ἴσως τοὺς Τρεῖς Ἱεράρχες γιὰ μονομέρεια καὶ σκοταδισμό, διότι δῆθεν συνιστοῦν ἀδιαφορία γιὰ τὸν ἐπίγειο βίο καὶ τὸν παρόντα κόσμο. Αὐτὸ εἶναι μέγα λάθος! Λέει ὁ Ἰ. Χρυσόστομος: «Δὲν σοῦ λέγω νὰ κρατήσεις τὸ παιδί σου ἀνύπανδρο καὶ νὰ τὸ… ἀναγκάσεις νὰ γίνει μοναχός. Ὄχι, δὲν σοῦ λέγω αὐτὸ… Ἀνάθρεψε (σοῦ λέγω) ἕναν ἀθλητὴ τοῦ Χριστοῦ καὶ μάθε τον καὶ ὡς ἄνθρωπος τοῦ κόσμου νὰ εἶναι εὐσεβὴς ἀπὸ μικρὸς» (Περὶ Κενοδοξίας, § 19).
Τὸ πόσο ἐνδιαφέρονται οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες καὶ γιὰ τὴν ἐνδοκοσμικὴ προκοπὴ τῶν νέων, δείχνουν οἱ λόγοι τοῦ Ἁγ. Γρηγορίου, ποὺ ἐπαινεῖ ἕναν νόμο τῶν Ἀθηναίων, ὁ ὁποῖος ὅριζε νὰ ἐπιλέγουν οἱ νέοι τὸ ἐπάγγελμα ποὺ τοὺς ἁρμόζει. «Τὸ σύμφωνο μὲ τὴν φύση», λέγει, «ὁδηγεῖ στὴν ἐπιτυχία, τὸ ἀντίθετο ὅμως πρὸς τὴν φύση φέρνει ἀποτυχία» (Ε.Π. 37, 289). Προτείνει, δηλαδή, ἕνα εἶδος «ἐπαγγελματικοῦ προσανατολισμοῦ». Ὁ Ἰ. Χρυσόστομος, ἐπίσης, σὲ μία ἐποχὴ ποὺ οἱ χειρωνακτικὲς ἐργασίες θεωροῦνταν ὑποτιμητικές, ἔλεγε: «Νὰ μὴν καταφρονοῦμε αὐτοὺς ποὺ τρέφονται ἀπὸ τὰ χέρια τους, ἀλλὰ περισσότερο νὰ τοὺς μακαρίζουμε γι’ αὐτὸ» (Ε.Π. 51, 193). Ἔτσι, ἐμμέσως ἐνθαρρύνει καὶ τὴν «τεχνικὴ ἐκπαίδευση» τῶν νέων, καθὼς καὶ τὴν ἐνασχόληση μὲ τὴν γεωργία, «ἥν καὶ πρώτην εἰσήγαγεν ὁ Θεός, τὸν ἄνθρωπον πλάσας» (Ε.Π. 61, 506).
Μὲ μεγάλη ἀγωνία οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες καὶ περισσότερο ὁ Ἰ. Χρυσόστομος, συνιστοῦν στοὺς γονεῖς νὰ δώσουν ἐγκαίρως στὰ παιδιὰ τους σωστὴ ἀγωγὴ περὶ τὸ γενετήσιο ἔνστικτο. Φυσικὰ, τὰ ὅσα συνιστοῦν δὲν ἔχουν καμιὰ σχέση μὲ φροϋδικῆς προελεύσεως σεξουαλικὴ ἀσυδοσία, ποὺ συνιστᾶ ἡ «πεφωτισμένη» δυτικὴ κουλτούρα, μὲ μόνο περιορισμὸ τὴν προφύλαξη ἀπὸ τὰ ἀφροδίσια νοσήματα καὶ τὸ AIDS. Δυστυχῶς, ὅμως, οἱ θιασῶτες τοῦ πανσεξουαλισμοῦ κλείνουν τὰ μάτια μπροστὰ στὰ ὀλέθρια ἀποτελέσματα τῆς «ἀγωγῆς» ποὺ προτείνουν: βιασμούς, παιδεραστίες, αἱμομιξίες, ἐμπόριο γυναικῶν, πορνογραφία, ἐγκλήματα «τιμῆς», μοιχεῖες καὶ τὰ ἐξ αὐτῶν διαζύγια, αὐτοκτονίες, ἑκατομμύρια ἐκτρώσεις καὶ παρὰ τὰ τόσα προφυλακτικὰ μέτρα ἀφροδίσια νοσήματα καὶ AIDS!
Νὰ, γιατί ὁ Ἰ. Χρυσόστομος συνιστᾶ στοὺς γονεῖς: «Καὶ πρῶτα ἀπ’ ὅλα, προσέξετε πολύ νὰ καταβάλετε ἐπιμελῆ φροντίδα, γιὰ νὰ ἐξοβελίσετε τὸ σπέρμα τῆς ἀκολασίας, διότι τὴν ψυχὴ τῶν νέων περισσότερο ἀπ’ ὅλα ταράσσει ἡ σαρκικὴ ἐπιθυμία… Δίδαξε τὸ παιδὶ νὰ εἶναι νηφάλιο, νὰ εἶναι πάντοτε προσεκτικό, νὰ μετέχει τῶν προσευχῶν… καὶ σὲ καθετί ποὺ λέει ἢ κάνει νὰ σταυροκοπιέται» (Περὶ Κενοδοξίας, §22). Πρέπει, ἐπίσης, νὰ ἔχει συνεχῶς ὅπως ὁ πάγκαλος Ἰωσὴφ τὴν αἴσθηση τῆς πανταχοῦ παρουσίας τοῦ Θεοῦ καὶ νὰ λέγει: «Πῶς ποιήσω τὸ ρῆμα τὸ πονηρὸν τοῦτο, καὶ ἁμαρτήσομαι ἐναντίον τοῦ Θεοῦ;» (Γέν. λθ΄, 9).
Ἂν ζοῦσαν σήμερα οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες, εἶναι βέβαιο ὅτι θὰ πονοῦσαν πολὺ καὶ θὰ καυτηρίαζαν μὲ τὴν παρρησία ποὺ τοὺς διέκρινε πολὺ αὐστηρὰ αὐτὴ τὴν μανία ποὺ μᾶς κατέβαλε γιὰ τὸν πλήρη ἐξευρωπαϊσμό μας, ἀπ’ τὸν ὁποῖο μὲ τὸν ἀνίατο ἐπαρχιωτισμὸ μας νομίζουμε ὅτι ἐξαρτᾶται ἡ ἐπιβίωσή μας. Θὰ μᾶς ἔλεγαν σίγουρα ὅτι χρέος τῆς ἀνατροφῆς, ποὺ δίνουμε στὰ παιδιά μας, εἶναι νὰ ἐνισχύει τὴν ἱστορική μας συνείδηση, ποὺ εἶναι ἑλληνορθόδοξη καὶ νὰ διασώζει τὴν ἀληθινή μας ταυτότητα. Ἡ παθητικὴ ἀφομοίωση μὲ τὴν Δύση, ἡ ὁποία παρὰ τὴν φανταχτερή της βιτρίνα λιμοκτονεῖ πνευματικά, ἰσοδυναμεῖ μὲ τὴν αὐτοκαταστροφή μας.
Εὔχομαι ὁλοψύχως ὁ Κύριος, μὲ τὶς πρεσβεῖες τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, νὰ μᾶς ἀξιώσει νὰ ξαναβαπτισθοῦμε στὴν Πατερική μας Παράδοση καὶ ἔτσι νὰ ὁδηγήσουμε τοὺς νέους μας, στὴν ὄντως ζωή, ποὺ εἶναι ἡ ἐν Χριστῷ ζωή.
