Ομιλία για την επέτειο της 1ης Απριλίου 1955

Κατακλυσμένοι με αισθήματα ευλάβειας και εθνικής υπερηφάνειας, παρευρισκόμαστε σήμερα στον Ιερό τούτο χώρο, στο Εθνικό μνημόσυνο που τελεί το Σωματείο «ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ Προσφύγων Λατσιών» προς τιμή των ηρωικώς πεσόντων κα΄τα τη διάρκεια του Εθνικοαπελευρωτικού Αγώνα της ΕΟΚΑ 1955 – 59.

Μεγάλη Επέτειος η 1η του Απρίλη. Φέρνει στη μνήμη, μικρών και μεγάλων, μέσα από τη ψυχή και την καρδιά, άλλες εποχές που φαντάζουν πλέον απόμακρες. Η θύμηση στρέφεται πίσω στα χρόνια της λεβεντιάς και του ηρωϊσμού. Στρέφεται πίσω στη γενιά της ΕΟΚΑ. Να αντλήσουμε θάρρος και δύναμη από το μεγαλείο του ηθικού και αγωνιστικού αναστήματος των ηρώων μας. Να κατανοήσουμε το μήνυμα της θυσίας τους και να φωτίσουμε τη ψυχή μας με την ανταύγεια της δόξας τους. Το παράδειγμά τους, είναι το μήνυμα του μεγάλου χρέους προς την Πατρίδα, μηνύματα για την περιφρόνηση προς το θάνατο και για νεότερες γενιές διδάγματα εθελοθυσίας και αυτοθυσίας.

Το έπος του 1955- 59 είναι ανεπανάληπτο! Είναι η πιο λαμπρή και ένδοξη σελίδα της σύγχρονης Ιστορίας της Κύπρου. Με επικεφαλής τον αείμνηστο Εθνάρχη Μακάριο και τον Διγενή, τα παιδιά της ΕΟΚΑ έδειξαν απαράμιλλη αυτοθυσία, πίστη, ήθος, καρτερικότητα, αντοχές, δύναμη και αποφασιστικότητα. Όταν ο Κυπριακός Ελληνισμός είδε και απόειδε ότι με πρεσβείες, υπομνήματα και παρακάλια δεν μπορούσε να αποκτήσει τα δίκαιά του και να ενωθεί με τη Μητέρα Ελλάδα, πήρε τα όπλα ως η μόνη διέξοδος που του απέμεινε, για να υπερασπίσει την τιμή, την αξιοπρέπεια και την Ιστορία του και να διεκδικήσει την ελευθερία του.

Την 1η του Απρίλη, οι γαλανόλευκες ας εκδιπλωθούν στον αέρα. Και υπό τη σκιάν τους ας περάσουν οι στρατιές των μαχητών, των αγωνιστών, των ηρώων, των απλών και αφανών Ελλήνων Κυπρίων, που αποφάσισαν με το αίμα τους να αποτινάξουν το βρετανικό ζυγό. Σήμερα, οι μορφές των αγίων ηρώων της ΕΟΚΑ φτερουγίζουν ανάμεσά μας. Και από τα Φυλακισμένα Μνήματα ακούονται βροντερές ιαχές: «Θάρρος, αδέλφια, ατρόμητοι»! «Γεια σας, αδέλφια! Να συνεχιστεί ο αγώνας! Ζήτω η Ελλάς!» Από τα βουνά και τα λαγκάδια, από τα κρησφύγετα και τις οπές της γης, από τις Κεντρικές Φυλακές, τις Πλάτρες και τον Πενταδάκτυλο, μέχρι το Μαχαιρά, αντιλαλούν καθάριες οι προσταγές των αγωνιστών και των ηρώων μας:
Την ελευθερία μας, δεν θα μας τη δώσει κανείς. Κερδίζεται με ασταμάτητο αγώνα, ακόμα και με αίμα.

Ο αγώνας των παλληκαριών της ΕΟΚΑ ήταν μια άνιση αναμέτρηση ανάμεσα στη δύναμη των Άγγλων και την ελληνική και χριστιανική ψυχή των Κυπρίων. Στην κορύφωση του αγώνα, οι αποικιοκράτες διατηρούσαν στο νησί γύρω στους 40.000 στρατιώτες. Πόσοι ήταν οι αγωνιστές; Μερικές εκατοντάδες αλλά συμπαραστατούμενοι, βοηθούμενοι και ενισχυόμενοι από όλον τον λαό. Ήταν τιμή και πατριωτικό καθήκον, όλοι να συμμετέχουν στον αγώνα, ο καθένας με τον τρόπο του και τις δυνατότητές του. Ανεξάρτητα από την έκβαση του αγώνα, εκείνο που πρέπει να επισημανθεί και να υπογραμμιστεί είναι ότι μέσα από τα αίματα και τα δάκρυα, μέσα από τις κακουχίες, τα «κέρφιου» και τις στερήσεις, μέσα από τα βασανιστήρια και τις συλλήψεις, τους ηρωισμούς και τις αυτοθυσίες, η ψυχή των Ελλήνων ήταν εκείνη που βγήκε νικήτρια σε έναν αγώνα άνισο, αλλά ωραίο και μοναδικό.

Ο αγώνας της ΕΟΚΑ ήταν ένα απίστευτο έπος ψυχής, όχι μόνο παλληκαριάς και αυτοθυσίας. Μέσα από τον αγώνα μεγαλούργησε, αποθεώθηκε και έλαμψε η ελληνική και χριστιανική ψυχή των Ελλήνων της Κύπρου. Μέσα από τους αγώνες και υπό το σκότος δουλείας και κατατρεγμών, οι Έλληνες της Κύπρου δεν ήξεραν ούτε από όπλα, ούτε από πόλεμο, ούτε από μάχες. Οι Κύπριοι ήσαν κατά πλειοψηφία ταπεινοί αγρότες με χαρακτηριστικά τη μετριοπάθεια, την εργατικότητα και τη σύνεση. Πέρα από κάποιες εξεγέρσεις εναντίον κατά καιρούς δυναστών, δεν είχαν αγωνιστική παράδοση.
Η ακατάβλητη όμως πίστη στον θεό και στην Ελλάδα ήταν οι πανίσχυρες κινητήριες δυνάμεις, που θωράκιζαν τους αγωνιστές στις μάχες, στα βασανιστήρια ή όταν ανέβαιναν στο ικρίωμα.

Μερικοί φλογεροί ιερωμένοι, όπως ο μ. Παπάσταυρος Παπαγαθαγγέλου και πολλοί  δάσκαλοι και καθηγητές ανέλαβαν στους ώμους τους το βαρύ φορτίο να ενσταλάξουν στις ψυχές των νέων μας την πίστη στον θεό και την αγάπη στην Ελλάδα μας. Ο όρκος της Επιτροπής αγώνα, που υπογράφτηκε μυστικά στην Αθήνα, στις 7/3/1953, διά του οποίου ο κυπριακός Ελληνισμός θα αξίωνε ένωση με την Ελλάδα, άρχιζε κατά το πρότυπο των ορκομωσιών του ’21: «Ορκίζομαι εις το όνομα της Αγίας και Ομοουσίου και Αδιαιρέτου Τριάδος..». Και όταν ο Αρχηγός της ΕΟΚΑ, στρατηγός Διγενής, προκήρυσσε τον αγώνα κατά των Άγγλων δυναστών, άρχιζε ως εξής: «Με τη βοήθειαν του Θεού, με πίστιν εις το τίμιον αγώνα μας, με τη συμπαράστασιν ολόκληρου του Ελληνισμού και με την βοήθειαν των Κυπρίων αναλαμβάνωμεν τον αγώνα δια την αποτίναξιν του αγγλικού ζυγού».

Το πιο πάνω διαδεδομένο και χιλιοτραγουδημένο θούριο του αγώνα της ΕΟΚΑ άρχιζε με τα λόγια: «Εμπρός με σύμβολο τον Σταυρό μας…». Η επίκληση των θείων δεν ήταν υπόθεση απλώς των μερικών εκατοντάδων αγωνιστών, ήταν η απαντοχή και η καταφυγή όλων σχεδόν των Ελλήνων της Κύπρου. Τα μοναστήρια της νήσου ήταν καταφύγιο αλλά και κέντρα ανεφοδιασμού των ανταρτών. Πολλοί ιερείς συμμετείχαν ενεργά στον αγώνα. Ίσως να είναι μοναδικό φαινόμενο στην ιστορία, ένας ολόκληρος λαός να επιεδεικνύει τόση και τέτοια βαθιά πίστη στον Θεό και ταυτόχρονα να εμμένει αταλάντευτα στην ένωση με την Ελλάδα μας. Τον Αύγουστο του 1958, ο αγωνιστής Μιχαήλ Παρίδης περικυκλώνεται από τους Άγγλους. Καλείται να παραδοθεί. Απαντά: «Οι αγωνισταί της Ελευθερίας δεν παραδίδονται. Νικούν ή πεθαίνουν»! Άνοιξε πυρ, κτυπήθηκε από τις σφαίρες των Άγγλων και έπεσε νεκρός.

Παραμονή Πρωτοχρονιάς του 1957, η αντάρτικη ομάδα του ήρωα υπαρχηγού της ΕΟΚΑ Γρηγόρη Αυξεντίου περικυκλώθηκε από τους Άγγλους, ύστερα από προδοσία, στο χωριό Ζωοπηγή. Στην έξοδο που επιχειρήθηκε, τραυματίστηκε θανάσιμα ο 20χρονος Μιχαήλ Γιωργάλλας. Πριν αφήσει την τελευταία πνοή του, είπε στον ηρωικό αρχηγό του: Μάστρε μου, πεθαίνω. Ζήτω η Ελλάς! Τον Νοέμβριο 1958, σε ενέδρα των Άγγλων έπεσε ηρωικά ο Σάββας Ροτσίδης, 23 ετών. Σε ένα άτεχνο θεατρικό έργο του εμφανίζει την Κύπρο καταματωμένη και κουρελιασμένη να λέει: «Δεν θα πεθάνω. Ενόσω υπάρχει η ψυχή, η ελπίδα μου θα μένει». Τον Σεπτέμβρη 1958, τέσσερις αγωνιστές της ΕΟΚΑ έπεφταν ηρωικά μαχόμενοι στον αχυρώνα του Λιοπετρίου, αφού αρνήθηκαν να παραδοθούν. Ο Ανδρέας Κάρυος, ένας ταπεινός αγρότης, έγραψε: «Έτσι είναι η ζωή και νικά όποιος ξέρει να υπομένει με καρτερικότητα και ελπίδα στον Θεό».

Τον Οκτώβρη 1958 έπεσε κοντά στη Λεμεσό ο ήρωας Νίκος Ευαγόρου. Στην τσέπη του βρέθηκε ένα κείμενο. Έγραφε «Βρίσκομαι εδώ στο καθήκον, πιστός στους νόμους της θρησκείας και της πατρίδας, γιατί με κάλεσε η φωνή της δούλης Κύπρου να αγωνισθώ, να πολεμήσω με τα άλλα παιδιά της για λευτεριά. Ναι, γλυκειά μου Πατρίδα, θα πολεμήσω και θα πεθάνω για τη δικιά σου την Λευτεριά. Το λέει η πένα μου, το λεν τα χείλη μου, το λέει και η ψυχή μου». Ο Νίκος Ευαγόρου δεν ήταν παρά μόνο17 χρονών έφηβος…

Ο Ευαγόρας Παλληκαρίδης, ο έφηβος και πολλά υποσχόμενος ποιητής, απευθύνεται στους συμμαθητές του. «Παλιοί συμμαθηταί! Αυτή την ώρα κάποιος λείπει ανάμεσά σας. Κάποιος που φεύγει αναζητώντας λίγον ελεύθερο αέρα. Κάποιος που μπορεί να μην το ξαναδείτε, παρά μόνο νεκρό. Μην κλάψετε στον τάφο του. Δεν κάνει να τον κλαίτε. Λίγα λουλούδια του Μαγιού σκορπάτε του στον τάφο. Του φτάνει αυτό ΜΟΝΑΧΑ. Θα πάρω μιαν ανηφοριά . θα πάρω μονοπάτια/ να βρω τα σκαλοπάτια/ που παν στη Λευτεριά /…Τα σκαλοπάτια θ’ ανεβώ/ θα μπω σ’ ένα παλάτι/ (το ξέρω θαν’ απάτη/ δεν θάναι αληθινό)/ Μες το παλάτι θα γυρνώ / ώσπου να βρω τον θρόνο/ βασίλισσα μια μόνο / να κάθεται σ’ αυτόν./Κόρη πανώρια, θα της πω/ άνοιξε τα φτερά σου/ και πάρε με κοντά σου/ μονάχα αυτό ζητώ».

Στις 21/9/1956 απαγχονίζονται οι Στ. Μαυρομμάτης, Μιχαήλ Κουτσόφτας και Ανδρέας Παναγίδης. Ο Παλληκαρίδης τραγουδά: «Ποτέ δεν θα πεθάνουνε / όσοι πεθάναν σήμερα./ Και της σκλαβιάς τα σίδερα θα σπάσουν κάποια μέρα./ Και θ’ ακουστούν ελεύθερα/ τραγούδια πέρα ως πέρα / στο Ελληνικό νησί.» Οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ θυσιάστηκαν, απαγχονίστηκαν και υπέφεραν για την πεντασύλλαβη κόρη.

Οι αγωνιστές μας ήσαν γαλουχημένοι στα νάματα της πίστης και της Ελλάδας. Ιδού τι έγραφαν οι ήρωες μας που απαγχονίστηκαν από τους Άγγλους και τάφηκαν στα Φυλακισμένα Μνήματα:

•Ο ήρωας Μιχαήλ Καραολής: (στον αδελφό του): «Αφού ο Θεός, μου επιφύλαξε το πικρόν τούτο ποτήριο «ου μη πιω τούτο»;

•Ο ήρωας Ανδρέας Ζάκος: «Η ώρα του θανάτου πλησιάζει, μα στην ψυχή μας φωληάζει η ηρεμία. Τη στιγμή αυτή ακούμε την Ηρωική Συμφωνία του Μπετόβεν. Στη θέση που βρισκόμαστε τώρα ούτε με το μικροσκόπιο δεν μπορούμε ν’ ανακαλύψουμε, που υπάρχει τραγωδία στον θάνατο».

•Ο ήρωας Στέλιος Μαυρομμάτης: «Θέλω να ξέρετε ότι ο γυιος και αδελφός σας πέθανε με το χαμόγελο στα χείλη, γιατί κράτησε μέχρι τέλους τον ιερό όρκο που έδωσε να θυσιαστή χάριν της ελευθερίας της Κύπρου».

•Ο ήρωας Ανδρέας Παναγίδης: «Δεν χάσαμε το θάρρος μας αλλά βαδίσαμεν με το κεφάλι ψηλά προς την αγχόνην, διότι η Ελευθερία χρειάζεται θυσίας. Δεν θα δω την Κύπρο ελεύθερη, αλλά προσέφερα το αίμα μου για να την δουν οι νέες γενεές της Κύπρου ελέυθερη».

•Ο ήρωας Μιχαήλ Κουτσόφτας: «Οι μόνες λέξεις που μπορούν να ακούσουν απ’ τα χείλη μας οι δυνάστες είναι αυτές: Ελευθερία ή θάνατος (…). Μάνα, αν είσαι Ελληνίδα, μην κλάψεις. Ο γιός σου τραβάει για την δόξα και την τιμή».

•Ο ήρωας Ευαγόρας Παλληκαρίδης, έγραφε: «Για σένα Κύπρο αθάνατη, πατρίδα τιμημένη / θα δώσω από το αίμα μου κάθε σταλαματιά / για να σε δω ελεύθερη και χιλιοδοξασμένη / δεν θα διστάσω Κύπρο μου, να πέσω στη φωτιά».

•Ο ήρωας Ιάκωβος Πατάτσος (προς τη μητέρα του): «Το όνομά σου θα γραφή στην ιστορία γιατί εδέχθης να θυσιασθή το παιδί σου για την Πατρίδα».

•Ο ήρωας Χαρίλαος Μιχαήλ: «Επειδή γνωρίζω για ποιο σκοπό θα εκτελεσθώ αισθάνομαι τον εαυτό μου ισχυρόν και γαλήνιον (…) Τι κι αν ζήσω 50 και 60 χρόνια, πάλι θα πεθάνω και μάλιστα άδοξα».

Λόγια – Μεγαλείο ψυχής. Λόγια βγαλμένα από αθάνατους γίγαντες και ηρωικούς μάρτυρες που περνούν από τα ξέφωτα της Ιστορίας και βαδίζουν προς την αιωνιότητα. Φτερουγίζουν και ακτινοβολούν από τον παράδεισο της αθανασίας οι αθάνατες ψυχές και μας φωτίζουν με τα φωτοστέφανά τους οι μνήμες των ανδρειωμένων, για να οδηγούν την πορεία μας και τα πιστεύω μας προς έργα μεγάλα και θαυμαστά.

Το γεγονός ότι δεν υλοποιήθηκε, τελικά, το όραμα της Ένωσης και το γεγονός ότι στην μετανεξαρτησιακή πορεία της Κύπρου, έγιναν τρομερά λάθη που έφεραν τη διχοτόμιση, δεν αφαιρεί τίποτα από το μεγαλείο εκείνου του Αγώνα. Ούτε έχει καμία σημασία το γεγονός ότι οι καιροί άλλαξαν και τα όπλα έδωσαν τη σκυτάλη στη διπλωματία.

Καθώς λοιπόν η μνήμη μας ταξιδεύει στο ηρωικό έπος του 55 – 59, υποκλινόμαστε μπροστά στο μεγαλείο του αγώνα που άνοιξε το δρόμο για την ανεξαρτησία της Πατρίδας μας.

Για τους Έλληνες της Κύπρου, ονόματα όπως του Αυξεντίου, του Παλληκαρίδη, του Μάτση, του Πατάτσου, του Καραολή, προκαλούν ρίγη συγκίνησης.

Είναι εκείνα τα ηρωϊκά παιδιά που έδωσαν νόημα και κύρος στην έννοια της Ελευθερίας.

Είναι εκείνα τα ηρωϊκά παιδιά που έδωσαν με τις θυσίες τους, νόημα στην έννοια της Πατρίδας.

Με οδηγό τους ήρωές μας ας μην καμφθεί το αγωνιστικό μας φρόνημα. Ας κρατήσουμε ψηλά το κεφάλι! Είναι προνόμιο του Έλληνα να χτίζει στους αιώνες καινούργιους παρθενώνες!
Σήμερα, γιορτάζοντας την μεγάλη και ένδοξη επέτειο του αγώνα της ΕΟΚΑ, καλούμαστε να αποδώσουμε το φόρο τιμής που χρωστάμε στη μνήμη εκείνων που ηρωικά έπεσαν, που με τη μεγάλη τους θυσία μας χάρισαν την Ελευθερία και να τους στεφανώσουμε με τη δάφνη της ευγνωμοσύνης. Ακόμη, σήμερα, οφείλουμε να διακηρύξουμε και να υποσχεθούμε, πως όχι μόνο θα προασπίσουμε την Ελευθερία που μας κληροδότησαν οι μεγάλοι μας νεκροί, αλλά θα την ολοκληρώσουμε για να γίνουμε και ΕΜΕΙΣ, ΑΞΙΟΙ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΜΑΣ!

-Αιωνία ας είναι η μνήμη των ηρώων μας!
-Ζήτω η 1η Απριλίου 1955
-Τιμή και δόξα στους ήρωές μας!
-Αθάνατοι!

Του Παναγιώτη Α. Κυπριανού, Δημάρχου Λατσιών