Ανάσταση: ο θάνατος του θανάτου (του Σταύρου Σ. Φωτίου*)

Σύμφωνα με την Εκκλησία κόλαση είναι ο τρόπος εκείνος ζωής στον οποίο απουσιάζει η πρόσωπο προς πρόσωπο κοινωνία. Όπως την περιγράφει ο Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος: «Και δεν βλέπουμε ο ένας το πρόσωπο του άλλου αλλά η ράχη του καθενός είναι κολλημένη στη ράχη του άλλου». Ο Θεόδωρος Ντοστογιέφσκι συνοψίζει την πικρότητα αυτής της ακοινωνησίας: «Κόλαση είναι το μαρτύριο του να μην αγαπάς».

Κόλαση, λοιπόν, είναι η απουσία της αγάπης, η αποξένωση του ανθρώπου από τον Θεό και τον συνάνθρωπο. Αποτέλεσμα η αλλοτρίωση της ύπαρξης, η έσωθεν ερημία, η έξωθεν εξορία. Πρόκειται για μια αυτοτιμωρία του εγωκεντρικού ανθρώπου, που επέρχεται όταν αυτοακρωτηριάζει τις υπαρξιακές του προδιαγραφές, όταν δηλαδή αρνιέται να αγαπά και να αγαπιέται.

Την κόλαση βιώνει ο άνθρωπος όταν, αρνούμενος την έκσταση από τον εγωτισμό και τη μέθεξη με τον άλλο, απορρίπτει την αυθυπέρβαση και την αυτοπροσφορά. Για να βιώσει έτσι την εμπειρία του θανάτου, την απουσία κοινωνίας με τον Άλλο και τους άλλους. Τότε, ο ατομικισμός και η μαζοποίηση, η αλληλομαχία και η χρησιμοθηρία, η ανταλλακτική λογική και η εμπορευματοποίηση των πάντων, υποβιβάζουν τον συνάνθρωπο σε απρόσωπη μονάδα χρηστικής υποδιαίρεσης, γενικευμένης κατηγοριοποίησης. Με συνέπεια τον φαύλο κύκλο: η παρουσία του άλλου προκαλεί δυσφορία· η απουσία του προκαλεί μοναξιά.

Για την υπέρβαση της πτωτικής αυτής συνθήκης ενανθρωπίζεται ο Χριστός, κομίζοντας στον άνθρωπο τη δυνατότητα αρμονικής σχέσης του με τον Θεό και, κατ᾽ επέκταση, με τον εαυτό του, τον συνάνθρωπό του και τη φύση. Ο Χριστός φανερώνει τον Τριαδικό Θεό της ελευθερίας και της αγάπης: ο Πατέρας, ο Υιός και το Άγιο Πνεύμα κοινωνούν αυτήν ταύτην την ουσία τους και ταυτόχρονα είναι πρόσωπα μοναδικά και ανεπανάληπτα. Ο ένας με τον άλλο, διά του άλλου, για τον άλλο: κοινότητα φύσης και υποστατική μοναδικότητα. Ο Χριστός κατέρχεται στον άδη για να καταλύσει το σκότος της ακοινωνησίας, να φωτίσει την ωραιότητα του προσώπου, να αναδείξει το κάλλος της δημιουργίας. Αυτός προσφέρει στους ανθρώπους την απροϋπόθετη, καθολική, αιώνια αγάπη· τη δωρούμενη και δωροδόχο ύπαρξη. Ο άνθρωπος που αποδέχεται τη θεϊκή αγάπη σώζεται, είναι σώος, δηλαδή ακέραιος, δεν χωρίζεται ούτε από τον Θεό ούτε απ᾽ τους ανθρώπους. Ο Ιησούς Χριστός, ο Άγιος Ισχυρός, συντρίβει την ειρκτή του άδη, φέρνοντας την καλή αγγελία όλων των εποχών: ο θάνατος, ο αφανισμός της προσωπικής ετερότητας· ο θάνατος, ο αφανισμός της προσωπικής παρουσίας, παύει να έχει τον τελικό λόγο. Η Ανάσταση του Χριστού επιφέρει τον θάνατο του θανάτου.

Η ανάσταση δεν είναι η επιστροφή στην προηγούμενη πεπτωκυία κατάσταση ζωής αλλά σημαίνει την είσοδο του ανθρώπου σ’ ένα ανακαινισμένο κόσμο, απαλλαγμένο από τη φθορά και τον θάνατο, την απόσταση και τη διάσταση. Ο πιστός προγεύεται από τώρα την εμπειρία της όντως ζωής. Η Ανάσταση του Χριστού σηματοδοτεί το πέρασμα προς την ατελεύτητη τελειότητα, τη διαρκή κατάφαση του δώρου της ζωής, την καταξίωση του ύπαρξης. Η βίωση αυτή της ύπαρξης ως συν-ύπαρξης άγει στη συνείδηση καθολικής ευθύνης, στον αγώνα ενάντια σε κάθε μορφής δουλεία, στη ρήξη με οτιδήποτε υποβιβάζει τον άνθρωπο, στη σύγκρουση με οτιδήποτε εξαθλιώνει την κοινωνία.

Δύο είναι οι υπαρξιακές επιλογές του ανθρώπου: το μηδέν ή η θέωση. Στην πρώτη περίπτωση ο άνθρωπος θεωρείται ως ένα παροδικό παιγνίδισμα μιας απρόσωπης ουσίας, ένας τραγικός παραλογισμός. Στη δεύτερη περίπτωση ο άνθρωπος γίνεται ένας κατά χάρη συνδημιουργός του Θεού στην πορεία για τελείωση της κτίσης. Και η Εκκλησία γίνεται τρόπος και τόπος ανάστασης και επανάστασης, άθλημα της όλης ζωής, ελευθερία που αγαπά και αγάπη που ελευθερώνει.

* * *

Το άρθρο αυτό είναι το τελευταίο μιας σειράς άρθρων μου που δημοσιεύθησαν το τελευταίο εξάμηνο. Ευχαριστώ θερμά τον Υπεύθυνο του ιστολογίου της Εκκλησίας Κύπρου Θεοφιλέστατο Επίσκοπο Μεσαορίας κ.κ. Γρηγόριο και τους συνεργάτες του για τη φιλοξενία και την αγαστή συνεργασία μας.

*Ο Σταύρος Σ. Φωτίου είναι καθηγητής στο Τμήμα Επιστημών της Αγωγής του Πανεπιστημίου Κύπρου.

Πρώτη δημοσίευση στην ιστοσελίδα 29 Απριλίου 2016