Ζωντανά μνημεία και σύμβολα της πίστης μας οι τοιχογραφίες του Αγ. Ευφημιανού

Μόνο σε θαύμα και στους αριστοτεχνικούς χειρισμούς του Αρχιεπισκόπου Χρυσόστομου μπορεί να αποδοθεί ο επαναπατρισμός των περίφημων τοιχογραφιών (13ος-14ος αιώνας), που μέχρι το 1974 κοσμούσαν το εξωκκλήσι του Αγίου Ευφημιανού (Θεμωνιανού) στη Λύση. Λίγο μετά την εκλογή του ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος είχε υποσχεθεί στους Λυσιώτες ότι θα «κάνει τα αδύνατα δυνατά» για τον επαναπατρισμό των τοιχογραφιών, που βρίσκονταν στο Μουσείο του Ιδρύματος Μenil στο Χιούστον του Τέξας.

Αρχικά το Ίδρυμα με διάφορα επιχειρήματα και μια ευνοϊκή γι’ αυτό πρόνοια του συμβολαίου δανεισμού των τοιχογραφιών πρώτα για δέκα και μετά για είκοσι χρόνια ήταν αντίθετο στην επιστροφή τους.

Μάλιστα, είχε επιστρατεύσει και διάφορες προσωπικότητες από τον πολιτικό και εκκλησιαστικό χώρο των ΗΠΑ να πείσουν σχετικά τον Αρχιεπίσκοπο.

Ο Μακαριότατος ήταν κάθετος στη θέση του και συντόνισε τις ενέργειες του σε συνεργασία με τη Γενική Εισαγγελία, το Υπουργείο Εξωτερικών, το Τμήμα Αρχαιοτήτων και τον Επίσκοπο Νεαπόλεως Πορφύριο εκπρόσωπο της Εκκλησίας μας στις Βρυξέλλες.

Ο Αρχιεπίσκοπος έδειξε σθεναρή στάση και, όταν το καλοκαίρι, τον επισκέφθηκε ο διευθυντής του Ιδρύματος Μenil Τζόζεφ Χελφενστάϊν. Σημαντικό ρόλο φαίνεται ότι διαδραμάτισε και η κυρία Τζοάνα Κόνελι, Επίτροπος Αρχαιοτήτων Αμερικής, η οποία προΐσταται ανασκαφών στην Πάφο.

Τον περασμένο Ιούνιο ο διευθυντής του Μουσείου επισκέφθηκε στη Λύση το μικρό παρεκκλήσι, στο οποίο ανήκαν οι τοιχογραφίες.

Την ερχόμενη Παρασκευή, σύμφωνα με πληροφορίες μας, ο Αρχιεπίσκοπος θα δώσει συνέντευξη Τύπου στα κυπριακά και ξένα Μέσα Ενημέρωσης και θα αναφερθεί αναλυτικά στην ιστορική υπόθεση, η οποία μάλιστα κερδήθηκε χωρίς να χρειαστεί δικαστικός αγώνας.

Οι τοιχογραφίες θα έλθουν στην Κύπρο περί τα τέλη Φεβρουαρίου, αφού το συμβόλαιο δανεισμού λήγει στις 14/2/2012. Θα τοποθετηθούν σε παρεκκλήσιο, που θα κατασκευαστεί στο Βυζαντινό Μουσείο του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου.

Σε ανακοίνωσή του ο διευθυντής του Ιδρύματος ΜenilΤζόζεφ Χελφενστάιν αναφέρει ότι «μετά από δύο και πλέον δεκαετίες οι αγαπημένες μας βυζαντινές τοιχογραφίες πρόκειται να επιστρέψουν στην Κύπρο το 2012».

Μεγάλη δημοσιότητα στο θέμα του επαναπατρισμού των τοιχογραφιών δίνει ο αμερικανικός Τύπος. Η «ΤΗΕ WΑLLSΤRΕΕΤ JΟURΝΑL» γράφει ότι στα μέσα Φεβρουαρίου, η δανειστική περίοδος του μουσείου Μenilθα τελειώσει.

Η κ. Van Duke είπε πως η μεταβίβαση είναι «γλυκόπικρη» για το μουσείο, αλλά οι διευθυντές σκέφτονται ήδη τρόπους αντικατάστασης του χώρου του ιερού με άλλα έργα τέχνης.

Η εφημερίδα «ΤΗΕ ΝΕW WΟRΚ ΤΙΜΕS» γράφει ότι η επιστροφή πληροί τους όρους της συμφωνίας μεταξύ της Εκκλησίας της Κύπρου και του Ιδρύματος Μenil, το οποίο διευθύνει το μουσείο και το οποίο πλήρωσε 520.000 δολάρια για τις τοιχογραφίες και αργότερα ακόμη 530.000 δολάρια για την αποκατάσταση και τη συντήρησή τους.

Ο Επίσκοπος Νεαπόλεως Πορφύριος, αντιπρόσωπος της Εκκλησίας της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση, είπε «η Εκκλησία ελπίζει ότι οι τοιχογραφίες θα επιστρέψουν μια μέρα στην αρχική τους τοποθεσία. Τώρα θα είναι σε κίνδυνο. Πρέπει να περιμένουμε μέχρι να είναι ασφαλή».

Η εφημερίδα «ΗUSΤΟΝ CΗRΟΝΙCLΕ» σημειώνει ότι, «ενώ η επιστροφή φαινομενικά ανακαλεί πρόσφατες αποφάσεις του Μουσείου Τέχνης Μετροπόλιταν στη Νέα Υόρκη και άλλων επιστροφών ανεκτίμητων έργων τέχνης που μετακινήθηκαν λαθραία από τις χώρες καταγωγής τους, υπάρχει μια διαφορά: ούτε το ίδρυμα Μenilούτε το μουσείο του ισχυρίστηκαν ποτέ ότι είναι οι ιδιοκτήτες των τοιχογραφιών».

«Οι τοιχογραφίες είναι ζωντανά μνημεία και σύμβολα της πίστης μας», δήλωσε με email του ο Κώστας Κατσαρός, ο οποίος διευθύνει το νομικό τμήμα της Αρχιεπισκοπής.

Η εκκλησία στη Λύση ήταν ολόκληρη τοιχογραφημένη. Οι περισσότερες τοιχογραφίες είχαν καταστραφεί, εκτός από τις τοιχογραφίες του τρούλου και του τεταρτοσφαιρίου της αψίδας που σώζονταν σε πολύ καλή κατάσταση. Το 1973 συντηρήθηκαν από το ειδικό συνεργείο του Τμήματος Αρχαιοτήτων υπό την επίβλεψη του βυζαντινολόγου Αθανάσιου Παπαγεωργίου. Συντηρητής ήταν ο κ. Ανδρέας Φαρμακάς.

Στο κέντρο του τρούλου μέσα σε κύκλο ήταν ζωγραφισμένος ο Παντοκράτορας. Γύρω από Αυτόν, υπήρχε ζώνη, στην οποία ήταν ζωγραφισμένη η Δέηση. Δεξιά και αριστερά, δηλαδή, από την Ετοιμασία του Θρόνου, που περιβάλλεται από φωτεινή δόξα, εικονίζονται η Θεοτόκος και ο Πρόδρομος δεόμενοι, ακολουθούμενοι από δεόμενους αγγέλους.

Στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας εικονιζόταν, σύμφωνα με τον βυζαντινολόγο Χριστόδουλο Χατζηχριστοδούλου, η Θεοτόκος όρθια με τα χέρια υψωμένα σε δέηση και τον Χριστό μέσα σε στηθάριο, μπροστά στο στήθος της, στον γνωστό τύπο της Βλαχερνίτισσας ανάμεσα στους αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ.

Η Μαρίνα Ιερωνυμίδου, αρχαιολόγος στο Τμήμα Αρχαιοτήτων, επισκέφθηκε τις τοιχογραφίες στο Χιούστον του Τέξας. Δήλωσε στον «Φ» όταν είδε τις τοιχογραφίες πως ένιωσε μεγάλο δέος, αλλά και ταυτόχρονα ότι «χάνονταν μέσα στον συγκεκριμένο χώρο, το παρεκκλήσιο που έγινε δεν άρμοζε ήταν πολύ μοντέρνο». Η αξία των τοιχογραφιών είναι πολύ μεγάλη και τεράστιας σημασίας τόσο για την Κύπρο, όσο και στον ευρύτερο βυζαντινό χώρο, σημείωσε.

Η κυρία Στέλλα Πισσαρίδου, συντηρήτρια στο Τμήμα Αρχαιοτήτων, επισκέφθηκε το Μουσείο Μenilδύο φορές. Βρήκε τις τοιχογραφίες σε πολύ καλή κατάσταση. Τα αισθήματά της ήταν συγκίνηση και χαρά, γιατί ήταν σε καλή κατάσταση, τις είχα εξετάσει».

Αριστείδης Βικέτος, Δημοσιογράφος (Εφημ. Ὁ Φιλελεύθερος”, 27.9.2011).