«Ευφορία των καρπών της Γης»

Η 1η Σεπτεμβρίου δεν είναι μόνο η αρχή του εκκλησιαστικού έτους, αλλά και η Πανορθόδοξη Ημέρα Προστασίας του Περιβάλλοντος, η οποία καθιερώθηκε με την πρώτη επίσημη πατριαρχική εγκύκλιο του αοίδιμου Οικουμενικού Πατριάρχη Δημητρίου (1989), ως ημέρα προσευχής για τη διαφύλαξη του περιβάλλοντος. Η κατάσταση του περιβάλλοντός μας σήμερα, μόνο δύο περίπου δεκαετίες από τη σοφή και θεόπνευστη εκείνη πατριαρχική εγκύκλιο «συστενάζει και συνωδίνει».

Η υποβάθμιση του περιβάλλοντος είναι πλέον μια καθημερινή πραγματικότητα που βιώνουν οι σύγχρονες κοινωνίες. Οι άνθρωποι χρησιμοποιούμε τους φυσικούς πόρους της Γης, όσο ποτέ προηγουμένως, καταστρέφοντας το περιβάλλον και θέτοντας την ευημερία των μελλοντικών γενεών σε κίνδυνο. Μεταξύ του 1980 και του 2005 καταγράφτηκε μια αύξηση στη χρήση των φυσικών πόρων της τάξης του 50% (από 40 δισεκατομμύρια τόνους σε 58 δισεκατομμύρια τόνους) ενώ προβλέπεται να φτάσει τα 100 δισεκατομμύρια τόνους μέχρι το 2030. Οι παγκόσμιες απαιτήσεις για τροφή, ένδυση, στέγαση και μεταφορές επιταχύνονται ραγδαία και ασκούν πιέσεις στα φυσικά οικοσυστήματα, προκαλώντας μεταβολές που συμβαίνουν πέρα από τα όρια στα οποία μπορούν αυτά να λειτουργήσουν, οδηγώντας τα σε σταδιακή υποβάθμιση και καταστροφή. Αυτές οι μεταβολές στα φυσικά οικοσυστήματα έχουν αλυσιδωτές επιπτώσεις στην οικονομία και την κοινωνική συνοχή και εκφράζονται ως παγκόσμια περιβαλλοντικά προβλήματα. Η κλιματική αλλαγή, η απώλεια της βιοποικιλότητας, η ρύπανση, η ενεργειακή κρίση, η υδατική κρίση, η άνοδος της στάθμης των θαλασσών και η οξίνιση των ωκεανών είναι μόνο μερικά από τα παγκόσμια περιβαλλοντικά προβλήματα που βιώνουμε σήμερα. Η ερημοποίηση επηρεάζει το 1/4 της επιφάνειας του πλανήτη και απειλεί πάνω από ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους σε εκατό χώρες περιλαμβανομένων της Κύπρου και της Ελλάδος. Ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι στον πλανήτη δεν έχουν πόσιμο νερό. Τεράστια προβλήματα υγείας αναφύονται ως αποτέλεσμα των παγκόσμιων αυτών περιβαλλοντικών προβλημάτων. Ποια είναι η σχέση της ορθοδοξίας με τη συντελούμενη οικολογική καταστροφή;

Από πολύ νωρίς άγιοι πατέρες και θεόπνευστοι θεολόγοι της Εκκλησίας έχουν εντοπίσει την πνευματική υπόσταση της σύγχρονης οικολογικής κρίσης. Η κτίση δημιουργήθηκε από τον Δημιουργό Θεό ως ο λαμπρός βιότοπος του ανθρωπίνου είδους. «Εποίησεν ως αγαθός το χρήσιμον, ως σοφός το κάλλιστον, ως δυνατός το μέγιστον» κατά τον Μ. Βασίλειο. Και αφού ο Θεός «είδεν ότι καλός λίαν εστί» έθεσε τον άνθρωπο βασιλέα ολοκλήρου της κτίσεως. «Πάντα υπέταξας υποκάτω των ποδών αυτού, πρόβατα και βόας απάσας, έτι δε και τα κτήνη του πεδίου, τα πετεινά του ουρανού και τους ιχθύας της θαλάσσης». Ενός βασιλέα που κατέχει εκείνο το διακριτικό χαρακτηριστικό έναντι της υπόλοιπης δημιουργίας, που τον καθιστά ικανό να εξυψωθεί μέχρι τον ουρανό αλλά και να εξυψώσει μαζί του το σύνολο της θεϊκής δημιουργίας. Ενός βασιλέα που δεν θα καταχραστεί το θεϊκό αυτό προνόμιο αλλά θα ενεργεί, θείω ελέει και δυνάμει, ως ένας καλός διαχειριστής του συνόλου της κτίσεως.

Η φύση, κατά τον Άγιο Εφραίμ τον Σύρο, είναι το δεύτερο βιβλίο που μας έδωσε ο Θεός για να οδηγηθούμε στη θεία θεογνωσία. Διαβάζοντας δε το Βιβλίο της Φύσης πρέπει να αναγνωρίζουμε διά του κτιστού, το Άκτιστο «φως το αληθινόν». Ωστόσο σήμερα, λόγω της εγωιστικής και ληστρικής εκμεταλλεύσεως της φύσης από τον «σοφό» άνθρωπο, τον άνθρωπο της πληροφορίας αντί της γνώσης, τον άνθρωπο του ατομισμού αντί της κοινωνίας, του καταναλωτισμού αντί του ασκητισμού, η «Γη αγλώσσως βοά στενάζουσα. Τι με κακοίς μιαίνετε πολλοί πάντες άνθρωποι;» όπως ο ιερός υμνογράφος Ιωσήφ παρουσιάζει. Η φύση, σύμφωνα με τον Άγιο Νικόλαο Βελιμίροβιτς, είναι ένας καθρέφτης του ανθρώπου. «Κατά τον χαρακτήρα του ανθρώπου και η φύση προσαρμόζει το δικό της χαρακτήρα. Η κακία του ανθρώπου μπορεί να γεμίσει όλη τη φύση με κακία και το έλεος του ανθρώπου μπορεί να μεταμορφώσει όλη τη φύση σε έλεος».

Πόσοι άγιοι και μακαριστοί γέροντες της ορθοδοξίας μας δεν δείχνουν, με την οσιακή και θεία επίγεια ζωή τους, την αγαπητική σχέση τους με τη φύση και τα ζώα, το παράδειγμα για την ορθή και ορθόδοξη προσέγγιση του κτιστού κόσμου και της όλης δημιουργίας; Ο γέροντας Παΐσιος έλεγε «Να μην κάθεσαι μέσα, να φεύγεις έξω στη φύση. Οι ομορφιές της φύσεως είναι οι μικρές αγάπες που μας οδηγούν στη μεγάλη Αγάπη, τον Χριστό». Επίσης, έλεγε ότι «τα ζώα έχουν διαίσθηση και καταλαβαίνουν, αν τα αγαπάς, αν τα πονάς. Τα ζώα στον Παράδεισο αισθάνονταν την ευωδία της Χάριτος και υπηρετούσαν τον Αδάμ. Μετά την παράβαση η φύση συστενάζει με τον άνθρωπο. Όταν όμως ένας άνθρωπος επανέρχεται στην κατάσταση προ της πτώσεως, τα ζώα τον πλησιάζουν ξανά χωρίς φόβο». Ο γέροντας Πορφύριος είπε: «Το λουλουδάκι αυτό με το άρωμά του δοξάζει τον Κύριο». Ο πατήρ Ιουστίνος Πόποβιτς έλεγε ότι «τα παιδιά και τα λουλούδια θα μας σώσουν».

Ο γέροντας Ιάκωβος Τσαλίκης μαζί με τις διάφορες διακονίες είχε στις τσέπες του σπόρους από κουκουνάρια των πεύκων και τους έσπερνε σε όλη την περιοχή, ενώ έκανε και προσευχή να διαφυλάσσεται το δάσος. Ο γέροντας Αμφιλόχιος Μακρής έλεγε «Όποιος φυτεύει δέντρο, φυτεύει ελπίδα, ειρήνη, αγάπη και έχει τις ευλογίες του Θεού». Και πόσοι άγιοι γέροντες δεν βίωσαν μιαν πέραν από τους φυσικούς νόμους σχέση με τη φύση, όπως ο Άγιος Σεραφείμ του Σάρωφ με την αρκούδα, ο γέροντας Παΐσιος με τα άγρια πουλιά, ο γέροντας Χατζηγεώργης με τον αγριόχοιρο, ο όσιος Παύλος της Ομπνόρας με τα πουλιά, τις αλεπούδες, την αρκούδα, τα κουνέλια αλλά και τόσοι άλλοι άγιοι πατέρες.

Είναι σαφές ότι η ορθοδοξία διδάσκει ένα διαφορετικό τρόπο ζωής από αυτό που ακολουθεί ο σημερινός άνθρωπος και που οδηγεί στην παρατηρούμενη καταστροφή του περιβάλλοντος. Διδάσκει ένα ορθόδοξο οικολογικό ασκητισμό ο οποίος είναι ικανός να οδηγήσει στην αειφορία της Γης ή ακόμα και στην «ευφορία των καρπών της Γης» όπως ψάλλεται στη θεία λειτουργία.

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος διερωτάται: «Πόσοι από εμάς εξετάζουμε τις τροφές που καταναλώνουμε, τα αγαθά τα οποία αγοράζουμε, την ενέργεια την οποία σπαταλούμε; Πόσο συχνά αφιερώνουμε χρόνο για να εξετάσουμε τις καθημερινές επιλογές μας είτε ως άτομα, είτε ως θεσμοί, είτε ως ενορίες, κοινότητες, κοινωνίες, έθνη;».

Δρ. Ανδρέα Χατζηχαμπή, (Επιστημονικός Υπεύθυνος του ΚΥ.Κ.Π.Ε.Ε).

Περιβαλλοντικό Κέντρο της Μητρόπολης Λεμεσού

Η Ιερά Μητρόπολις Λεμεσού στα πλαίσια του ποιμαντικού της έργου και της όλης προσφοράς της ίδρυσε (το 2004) και λειτουργεί το Κυπριακό Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Εκπαίδευσης (ΚΥ.Κ.Π.Ε.Ε.) το οποίο είναι το πρώτο περιβαλλοντικό κέντρο που ιδρύθηκε από ορθόδοξη εκκλησία και που δραστηριοποιείται στους τομείς της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, περιβαλλοντικής έρευνας και πληροφόρησης. Πάνω από 25000 μαθητές έχουν συμμετάσχει μέχρι σήμερα στα προγράμματα του ΚΥ.Κ.Π.Ε.Ε. Το παράδειγμα της Ιεράς Μητρόπολεως Λεμεσού για ίδρυση περιβαλλοντικών κέντρων ακολούθησαν και άλλες τοπικές εκκλησίες στο εξωτερικό. Οι δράσεις αυτές συμβάλλουν ουσιαστικά και έμπρακτα στην προστασία του περιβάλλοντος και τη σωτηρία του πλανήτη μας.