Επιμνημόσυνος Λόγος για τον Γρηγόρη Αυξεντίου του Πανιερωτάτου Μητροπολίτου Πάφου κ. Γεωργίου

Σε καιρούς που, κατά γενική ομολογία, το εθνικό αισθητήριο έχει αμβλυνθεί, σήμερα που η οικονομική κρίση ωθεί πολλούς, και στην Κύπρο και στην Ελλάδα, σε αναθεώρηση της κλίμακας των αξιών δίνοντας προτεραιότητα σε υλικές και υποτιμώντας τις πνευματικές και εθνικές αξίες, τώρα που οι ήρωες παραγνωρίζονται και άλλα πρότυπα προβάλλονται στη ζωή, είναι παρήγορο και ταυτόχρονα ενθαρρυντικό το γεγονός ότι κάποιοι εξακολουθούν να σκέφτονται ελληνικά και εθνικά. Ακούουν φωνές από το παρελθόν, ενωτίζονται τους ευκλεείς προγόνους τους, δονούνται από τα ίδια ιδανικά που και εκείνοι είχαν εγκολπωθεί και προσπαθούν να τους προβάλουν ως πρότυπα ζωής και στη σημερινή γενιά.
Ευχαριστώ θερμά όλους αυτούς, που σε πείσμα της αντιηρωϊκής εποχής μας, κλίνουν σήμερα ευλαβικά το γόνυ της ψυχής μπροστά στην υπέρτατη θυσία του Γρηγόρη Αυξεντίου, του Κύπριου ήρωα των Πανελλήνων, με την ευκαιρία της 62ης επετείου από το ηρωικό ολοκαύτωμά του. Αυτούς που εκάλεσαν και εμένα από την Κύπρο για το σημερινό μνημόσυνο.
Εντείνοντας την ακοή μας ακούμε και σήμερα τις εκρήξεις που εκείνη την ημέρα συγκλόνιζαν τα βουνά του Μαχαιρά, όταν ένας αυτός, για ώρες πολλές, πάλαιε με εκατοντάδες. Όταν απέδειξε τα σύγχρονα όπλα ενός υπερσύγχρονου στρατού ως άχρηστα σιδερικά. Όταν εξευτέλιζε μιαν αυτοκρατορία και τον “πολιτισμό” της, που καταδέχτηκε, στον 20ο αιώνα, να περιχύσει βενζίνη στο κρησφύγετό του και να τον κάψει ζωντανό.
Δυσχερέστατο από κάθε άποψη, Έλληνες αδελφοί, το έργο που ανέλαβα, να εγκωμιάσω, στο σημερινό μνημόσυνό του, τον υπαρχηγό της ΕΟΚΑ, τον Γρηγόρη Αυξεντίου, που έγινε σύμβολο αγώνα για όλους τους λαούς, που πολεμούν για την ελευθερία τους.

Οι δυσχέρειες δεν παρουσιάζονται μόνο για μένα, αλλά ισχύουν και για τους ευφραδέστερους των ρητόρων, ακόμα και για τους σοφότερους των ανθρώπων. Κι η δικαιοσύνη επιβάλλει ο λόγος της αδυναμίας αυτής να αναζητηθεί όχι σ’ όσους θα επιχειρούσαν να σκιαγραφήσουν την προσφορά και να εγκωμιάσουν τη θυσία του, αλλά σ’αυτόν τον ίδιο τον ήρωα που με τον αγώνα και τη θυσία του δημιούργησε τεράστια απόσταση μεταξύ μας και μεταξύ του.
Ήρωες και πολέμαρχους μάς έδωσε πολλούς η ιστορία. Μα οι περισσότεροι προσδοκούσαν, ή είχαν, τουλάχιστον, την πιθανότητα της νίκης. Εκείνοι που ήξεραν ότι ο θάνατος τους δεν ήταν πιθανότητα, αλλά βεβαιότητα, και όμως επέμεναν για αξίες και αξιοπρέπεια, είναι εκ των πραγμάτων λίγοι. Κορυφαίοι ο Λεωνίδας, ο Παλαιολόγος, ο Αυξεντίου. Μπροστά τους δεν μπορείς παρά να υποκλιθείς και να βιώσεις την σμικρότητά σου.
Το μνημόσυνο ενός ανθρώπου, που βρίσκεται στο πάνθεον των αθανάτων, που έγινε ίνδαλμα όσων αγωνίζονται για την ελευθερία και την αξιοπρέπειά τους, δεν εναρμονίζεται, ασφαλώς, με δάκρυα και θλίψη. Συνιστά αφορμή εντρύφησης στο παράδειγμά του και άντλησης διδαγμάτων για το παρόν και το μέλλον. Είναι ένα μάθημα αγάπης προς την πατρίδα και μια προτροπή προς αυτογνωσία• και το παράδειγμά του Αυξεντίου είναι για μας ολόκληρη αποκάλυψη. Η αυταπάρνησή του συνιστά ανεπανάληπτο μάθημα υπέρβασης των γηίνων.
Με την ευγονία, τη βιολογική και την ψυχοπνευματική, με την οποία τον προίκισαν εκατόν αδιάλειπτες ελληνικές γενεές των προγόνων του στην Κύπρο, οικοδόμησε αδαμάντινο τον χαρακτήρα του, και ηρωική την ψυχή του. Ανδρώθηκε με το όραμα της ελευθερίας και της Ελλάδας. Με τη θυσία του τίμησε τον Ελληνισμό ολόκληρο, καταξίωσε την ελληνική του ταυτότητα και δικαίωσε τη χριστιανική του πίστη.
Ήταν φορέας της ελληνικής αρετής που επιτάσσει ανάκτηση, ή προάσπιση της ελευθερίας, με κάθε θυσία. Κι όταν ακόμα η συμβατική λογική λέει πως η αντιπαράθεση προς τον κατακτητή, ή η αντίσταση προς επίδοξους κατακτητές, είναι άπελπις. Ήταν γνώστης και θαυμαστής πολλών διαχρονικών παραδειγμάτων της Ιστορίας μας: Του μολών λαβέ του Λεωνίδα, του «εγώ Γραικός γεννήθηκα, Γραικός θε να πεθάνω» του Αθανάσιου Διάκου, του δικού μας, του Σαλαμίνιου Ονήσιλου που τα ’ βαλε πεζός με τα έφιππα στίφη των Περσών. Κι αποδείχτηκε όχι μόνο άξιος μιμητής τους, αλλά και κατά πολύ ανώτερός τους.
Δεν χρειάστηκε να περιπλανηθεί, ούτε και δυσκολεύτηκε στην αναζήτηση αξιών και στόχων του αγώνα του. Οι αξίες και τα ιδανικά που ενέπνευσαν τους αγώνες των Ελλήνων, σ’όλη την έκταση της Ελληνικής γης, για ελευθερία, δικαιοσύνη και ανθρώπινη αξιοπρέπεια ενέπνευσαν και τον ίδιο. Η φλόγα που οιστρηλατούσε την ανήσυχη ψυχή του φούντωσε με την εντρύφηση σ’αυτές τις αξίες και δεν μπορούσε να τιθασευτεί.
Ήξερε από τη μακραίωνη Ιστορία μας ότι η ελευθερία αγοράζεται και ζυγίζεται με αίμα˙ και πως είναι πάντα «απ’τα κόκκαλα βγαλμένη». Γι’αυτό κι ήταν αποφασισμένος για κάθε θυσία. Είχε, ακόμα, συναίσθηση και της αριθμητικής αλλά και της πολεμικής μειονεξίας μας απέναντι στον Άγγλο κατακτητή. Ήξερε όμως ότι χωρίς πίστη σε σκοπό, τα όπλα και τα πυρομαχικά δεν χρησιμεύουν σε τίποτα. Κι αποδείχτηκε, στην περίπτωση τού απελευθερωτικού μας αγώνα, για άλλη μια φορά, εκείνο που’ναι γνωστό πάντα στην Ιστορία: Ότι το ψυχικό σθένος καταβάλλει τον αριθμό.
Λέγεται, πολλές φορές, ότι νικά όποιος είναι αποφασισμένος να πεθάνει˙ και ότι κερδίζει εκείνος που ριψοκινδυνεύει τα πάντα για έναν υπέρτατο σκοπό. Επαληθεύτηκε αυτό στον Αυξεντίου. Αποφάσισε ο ίδιος να πεθάνει. Μα ο ηρωικός θάνατός του αξίζει πολύ περισσότερο από χιλιάδες ζωές. Ο τάφος του, στα φυλακισμένα μνήματα, έγινε «τάφος ζωαρχίας» και το καμένο κρησφύγετό του στον Μαχαιρά έγινε χώρος απ’όπου ο Κυπριακός λαός θα αντλεί δύναμη μέχρι την ολοκλήρωση και τη δικαίωση του αγώνα του.
Σε χρόνο ανύποπτο, μετά τη θυσία άλλου αγωνιστή, έγραφε ο Αυξεντίου στον πατέρα του:
“… Μην απογοητεύεσθε από μιαν αποτυχία ή μιαν αντιξοότητα. Όταν υπάρχουν άνθρωποι αποφασισμένοι να αποθάνουν δεν μπορεί παρά να νικήσουμε. Αυτό το αντιλαμβάνονται πολύ καλά οι κατακτηταί, γι’αυτό και λυσσούν περισσότερο. Μα όσο πιο πολύ λυσσούν, τόσο πιο πολύ πλησιάζει η ώρα της Ελευθερίας…”
Και στη σύζυγό του Βασιλική,-ως γνωστόν ο γάμος τους έγινε κατά τη διάρκεια του αγώνα, ένα βράδυ, σ’ένα ξωκκλήσι κοντά στην Κερύνεια-, έγραφε τα εξής, λίγο πριν το ολοκαύτωμά του:
“… Μην ανησυχείς και ο άντρας σου δεν το έχει να πιαστεί έτσι εύκολα-εύκολα Στην εσχάτην ανάγκην, θα αγωνισθώ και θα πεθάνω ως Έλληνα, αλλά ζωντανόν δεν θα με πιάσουν…”
Αξίζει να παραθέσουμε κάποια μικρά αποσπάσματα από το “Οδοιπορικό Ελευθερίας” το οποίο εξέδωσε το “Ίδρυμα Απελευθερωτικού Αγώνα ΕΟΚΑ 1955-1959,” που περιγράφουν τη θυσία του ήρωά μας: … Πρωί-πρωί Βρετανοί στρατιώτες άρχισαν έρευνα, μετά την προδοσία… γύρω από το κρησφύγετο του Αυξεντίου και τον καλούσαν ονομαστικώς, τόσον αυτόν όσο και τους άντρες του να βγουν και να παραδοθούν. Ο Αυξεντίου διέταξε τότε τους τέσσερις συναγωνιστές του… να βγουν από το κρησφύγετο και να παραδοθούν, λέγοντάς τους ότι ο ίδιος θα παρέμενε εκεί και θα πολεμούσε μέχρι θανάτου. “Πρέπει να πεθάνω” τους είπε…
Οι Βρετανοί βλέποντας ότι δεν βγήκε ο Αυξεντίου έγιναν νευρικοί και άρχισαν να ουρλιάζουν κυριολεκτικά, καλώντας τον να βγει έξω. “Έβγα έξω” του φώναζαν, “αλλιώς θα σου ρίξουμε βόμβες και θα σε σκοτώσουμε”. Τότε ακούστηκε μια ριπή από το κρησφύγετο και ο Άγγλος δεκανέας Μπράουν, που καλούσε τον Αυξεντίου να παραδοθεί, έπεσε νεκρός. Ευθύς αμέσως άλλος Άγγλος στρατιώτης έριξε μια χειροβομβίδα μέσα στο κρησφύγετο, μετά την έκρηξη της οποίας συνέχιζαν να τον καλούν να βγει και να παραδοθεί, χωρίς όμως να πάρουν καμιά απάντηση. Τότε ο Αυγουστής Ευσταθίου, ένας από τους συντρόφους του, τους είπε: «Πέθανε. Τι του φωνάζετε;» Την ίδια στιγμή ένας Άγγλος στρατιώτης τον άρπαξε και τον ανάγκασε να μπει στο κρησφύγετο για να βγάλει έξω «τον νεκρό» Αυξεντίου. Ο Αυγουστής μπήκε στο κρησφύγετο φωνάζοντας στον Αυξεντίου να μην πυροβολήσει. Μόλις μπήκε μέσα και είδε ότι ο «Σταυραετός του Μαχαιρά» ήταν ελαφρά τραυματισμένος στον λαιμό και στο γόνατο, φώναξε στους Βρετανούς: «Ελάτε. Τώρα είμαστε δύο».
Από εκείνη τη στιγμή άρχισε η μεγάλη μάχη των δύο ανδρών εναντίον των Βρετανών στρατιωτών, οι οποίοι δύο φορές προσπάθησαν να μπουν στο κρησφύγετο με καταιγιστικά πυρά, αλλά αναγκάστηκαν και τις δύο φορές να οπισθοχωρήσουν.
Ο Αυξεντίου, ύστερα από πολύωρη μάχη, έκρινε ότι έπρεπε να κάμει έξοδο. Διέταξε τον Αυγουστή να ρίξει τη μοναδική καπνογόνο βόμβα που είχαν και, υπό την κάλυψη των πυρών του Αυγουστή που θα προπορευόταν, να γίνει η έξοδος. Πράγματι ρίχτηκε η βόμβα, αλλά το αυτόματο του Αυγουστή, δεν λειτούργησε και έτσι χάθηκε χρόνος, οπότε τα αποτελέσματα της καπνογόνου εξαφανίστηκαν. Έτσι οι δύο αγωνιστές παρέμειναν στο κρησφύγετο και συνέχισαν τη μάχη για οκτώ ώρες.
Στο τέλος οι Βρετανοί, μη μπορώντας να τα βγάλουν πέρα, ανατίναξαν το κρησφύγετο με βόμβες και δυναμίτιδα και περιλούζοντάς το με βενζίνη το πυρπόλησαν, επιστρατεύοντας για τον σκοπό αυτό ένα ελικόπτερο. Το κρησφύγετο μεταβλήθηκε σε πυροτέχνημα. Οι φλόγες περιέζωσαν τους δύο αγωνιστές. Ο Αυξεντίου ανάμεσα στις φλόγες διατήρησε την ψυχραιμία του και είπε στον Ματρώζο,-ήταν το ψευδώνυμο του Αυγουστή-, «μη φοβάσαι». Ο Ματρώζος κοίταξε για τελευταία φορά τον φλεγόμενο αρχηγό του και πετάχτηκε έξω από το κρησφύγετο χωρίς να τον αντιληφθούν οι Βρετανοί, με ελαφρά εγκαύματα στο πρόσωπο και στα χέρια. Ο ήρωας διαμελίστηκε και κατακάηκε. Ήταν 28 χρονών.
Στο στρατιωτικό νοσοκομείο όπου οι κατακτητές μετέφεραν ό,τι απέμεινε από το σώμα του, κλήθηκε ο πατέρας του να τον “αναγνωρίσει”. Πράγματι ο Πιερής Αυξεντίου μπήκε στο νεκροτομείο, “αναγνώρισε” τον γιο του και βγήκε έξω μ’ ένα πλατύ χαμόγελο. Μπήκε στο αυτοκίνητο του δικηγόρου Μιχαλάκη Τριανταφυλλίδη για να φύγουν, οπότε ξέσπασε σε γοερό κλάμα. Ο δικηγόρος τον ρώτησε γιατί κλαίει αφού πριν λίγο γελούσε και του απάντησε: “Να μη μας βλέπουν οι σκύλοι να κλαίμε γιε μου”. Ήταν μια απάντηση βγαλμένη από τα τρίσβαθα της Ελληνικής Ιστορίας”
Αργότερα ο συνταγματάρχης Μόραν του Αγγλικού κατοχικού στρατού αναγκάστηκε να παραδεχθεί ότι :”ο Αυξεντίου διεξήγαγε μίαν τρομεράν, εμπνευσμένην μάχην επί δέκα ώρας”.
Έτσι, με το αίμα και τη θυσία του ο Αυξεντίου έγραψε κατηγορία αδυσώπητη κατά των ισχυρών της γης: Την κατηγορία ότι στον 20ό αιώνα εξακολουθούσαν να αρνούνται στους άλλους το δικαίωμα που κήρυτταν ως ιερό και απαραβίαστο για τους εαυτούς τους. Κι ότι έπρεπε να χύνεται, ακόμα, αίμα και να θυσιάζονται με τον πιο φρικτό τρόπο άνθρωποι, για να δίδεται το φυσικότερο δικαίωμα του ανθρώπου, το δικαίωμα της ελευθερίας. Η μνήμη του, και μόνο γι’αυτό, θα’ναι πάντα «μετ’εγκωμίων». Γιατί με τη θυσία του μάς διέγραψε πορεία ζωής και με τη δράση του περιέγραψε την αξιοπρέπεια που πρέπει να επιδεικνύουμε ως Έλληνες και ως Χριστιανοί.
Εξηνταδύο χρόνια από τον θάνατο τού Αυξεντίου και ύστερα από μιαν άκρως επικίνδυνη εθνική περιπέτεια που ακολούθησε, οφείλουμε να αντλήσουμε διδάγματα από τη θυσία του για το μέλλον. Η θυσία του, που αναζωπύρωσε, τότε, τον αγώνα της ΕΟΚΑ, εμψύχωσε και πείσμωσε τον Κυπριακό Ελληνισμό, και έγινε παγκόσμιο σύμβολο πάλης για ελευθερία, αποτελεί και για μας σήμερα πυξίδα ζωής και δείκτη πορείας. Οφείλουμε να εμπνευστούμε από το ολοκαύτωμά του ιδιαίτερα σήμερα. Σήμερα που κύριο πρόβλημα της Κύπρου αλλά και ολόκληρου του Ελληνισμού παραμένει η αποτροπή του Τουρκικού επεκτατισμού, χρειαζόμαστε ανασύνταξη δυνάμεων, αναβάπτιση στο εθνικό παρελθόν, παραδειγματισμό από τη ζωή του Γρηγόρη Αυξεντίου. «Αναθεωρούντες την έκβαση της αναστροφής» του, θα πρέπει και εμείς «να μιμούμαστε τον τρόπον».
Η Κύπρος, στη μακραίωνη ιστορία της, βρέθηκε πολύ συχνά στο στόχαστρο κατακτητών που προέρχονταν άλλοτε από την Ανατολή και άλλοτε από τη Δύση. Δοκιμάστηκε από αλλεπάλληλες εισβολές και πολυκύμαντες κατοχές, πληγώθηκε με τρομερές λεηλασίες, αλλά άντεξε. Άντεξε γιατί οι πρόγονοί μας δεν σαγηνεύτηκαν από τις υποσχέσεις των κατακτητών, ούτε και κάμφθηκαν από τις απειλές τους. Έμειναν προσηλωμένοι, παρά τις κακουχίες και τους εξανδραποδισμούς, στις αξίες και στα ιδανικά της πίστης και της πατρίδας μας.
Σήμερα, όμως, βρισκόμαστε μπροστά στη δυσκολότερη περίοδο της Ιστορίας μας. Οι Τούρκοι, από το 1956, υλοποιούν, χωρίς παρεκκλίσεις ένα σχέδιο που κατάρτισαν από τότε για “επανάκτηση”, όπως λεν, της Κύπρου. Πέντε από τα έξι στάδια του λεγόμενου “σχεδίου Νιχάτ Ερίμ” έχουν δυστυχώς υλοποιηθεί:
Πρώτος στόχος τους, που τον πέτυχαν, ήταν η παρεμπόδιση της απόδοσης της Κύπρου στην Ελλάδα. Ο απελευθερωτικός μας αγώνας γινόταν για την ένωση. Μπόρεσαν, μέσω της Αγγλικής δολιότητας, να μην μας παραχωρηθεί το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης και απέτρεψαν την ένωση. Δεύτερο στόχο έθεσαν την απόκτηση νομίμων δικαιωμάτων επί της Κύπρου. Το πέτυχαν κι αυτό με τις συνθήκες της εγκαθίδρυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας, πάλι με την δολιότητα των Άγγλων. Τρίτος στόχος ήταν η συγκέντρωση σε θυλάκους των Τουρκοκυπρίων που ήταν διεσπερμένοι σε όλη την Κύπρο. Με την τουρκοανταρσία του 1963-64 τους μάζεψαν με τη βία σε μικρούς θυλάκους όπου δεν επέτρεπαν έλεγχο από το κράτος. Επόμενος στόχος ήταν η “θεραπεία”, έτσι έλεγαν, της αριθμητικής μειονεξίας τους. Ήταν το 18% κι ήμασταν οι Έλληνες το 82%. Έπρεπε, έτσι έλεγε το σχέδιο Νιχάτ Ερίμ, να κουβαλήσουν κόσμο, ώστε να μη φοβούνται κάποιο δημοψήφισμα αν τους επιβληθεί, ή να το επιδιώξουν όταν θα μπορέσουν. Μετά την εισβολή του 1974 μεταφέρουν συνεχώς εποίκους από την Ανατολή. Υπάρχει ο φόβος σήμερα να είναι περισσότεροι από μας. Είναι, βέβαια, παράνομοι- ο εποικισμός συνιστά έγκλημα πολέμου- αλλά αυτοί ελπίζουν και μεθοδεύουν νομιμοποίησή τους. Ο πέμπτος στόχος τους ήταν η επίτευξη στρατιωτικής υπεροχής στην περιοχή. Με 45 χιλιάδες στρατό κατοχής, 400 άρματα μάχης, με τα πλοία τους να αλωνίζουν στην ΑΟΖ μας, και τα αεροπλάνα τους να παραβιάζουν τον εναέριο χώρο και της Κύπρου και της Ελλάδος, δεν υπάρχει κανένας που να αμφισβητεί την επίτευξη και αυτού του στόχου τους. Μένει, ευτυχώς, ανεκπλήρωτος και δύσκολο να εκπληρωθεί, χωρίς τη συγκατάθεσή μας, ο έκτος τους στόχος που είναι να αποκτήσουν και τον πολιτικό έλεγχο της Κύπρου. Όσο υπάρχει η Κυπριακή Δημοκρατία, το νόμιμο και αναγνωρισμένο από τα Ηνωμένα Έθνη κράτος, το οποίο διαχειριζόμαστε εμείς, δεν μπορεί να υλοποιηθεί ο στόχος τους αυτός. Γι’αυτό και βυσσοδομούν εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας, την αποκαλούν “εκλιπούσαν” και ζητούν με τις συνομιλίες συγκατάθεσή μας για κατάργησή της.
Δεδομένοι, λοιπόν κι αμετάθετοι οι στόχοι της Τουρκίας. Κι οφείλουμε, με κάθε θυσία να τους αποτρέψουμε. Οφείλουμε να επιστρέψουμε στο ενθουσιαστικό κλίμα, την πατριωτική έξαρση και την αξιολογική κορύφωση της περιόδου του αγώνα της ΕΟΚΑ, να αποσείσουμε τη ραστώνη και την αδιαφορία, που μας χαρακτηρίζουν σήμερα για την πορεία του εθνικού μας θέματος.
Ο απελευθερωτικός μας αγώνας, τώρα που τον βλέπουμε από την άλλη όχθη, σφαδάζοντας κάτω από την πίεση της Τουρκικής κατοχής, έχει δύο πράγματα να μας διδάξει: Απομάκρυνση από προσωπικά συμφέροντα και επιστροφή σ’έναν κλίμα ιδανικών και αξιών από τη μια, και ξεκάθαρη στοχοθέτηση και αταλάντευτη επιδίωξη του στόχου από την άλλη. Στόχου που δεν θα διαγράφει 35 αιώνες Ελληνικής παρουσίας στην Κύπρο και που θα εξασφαλίζει την παρουσία μας, με ασφάλεια, στη γη των πατέρων μας στο διηνεκές.
Τελειώνω με την κατάληξη ενός άρθρου μιας κυπριακής εφημερίδας της 3ης Μαρτίου 1960, τρία χρόνια από τον ηρωικό θάνατο του Αυξεντίου: «…Χρωστούμε να μνημονεύουμε τον άντρα που τίμησε την πατρίδα μπροστά στο παγκόσμιο, τον πρωτομάχο της λευτεριάς μας, τον μεγάλο ήρωα και μάρτυρα που θα εμπνέει τις μελλούμενες γενιές των Κυπρίων, με την επανάληψη του ιστορικού ‘‘Μολών λαβέ’’ του Λεωνίδα, προς στρατούς ισχυρότερους εκείνων του Ξέρξη. Κι αν πήρε τη σκυτάλη από τον Λεωνίδα ύστερα από δυο χιλιάδες τρακόσια χρόνια ο Αυξεντίου, συνεχίζεται αέναος ο κύκλος της Ιστορίας. Η σκυτάλη του Αυξεντίου έχει ιερόν πεπρωμένον για τις επόμενες γενιές των Κυπρίων, στην περιφρούρηση της τιμής και της ελευθερίας».
Θα συμπληρώναμε σήμερα: Στην απελευθέρωση της πατρίδας. Αιωνία η μνήμη του!